معرفی گیاه بذرالبنج و نحوه ی کشت و پرورش آن

زراعت بذر البنج (بنگ­دانه)

گیاه شناسی گیاه بذرالبنج یا بنگ دانه:

نام علمی بذرالبنج یا بنگ­دانه (Hyoscyamus niger) ­ است.

بذرالبنج گیاهی است علفی که به دو فرم یکساله (گل­ زرد) و دوساله (سفید مات یا ارغوانی) مشاهده می­ شود. دارای ریشه ­ای مستقیم به طول 15 تا 25 سانتی ­متر، ارتفاع آن به یک متر هم می ­رسد؛ برگ ­های گیاه پهن، فاقد دمبرگ، دارای بریدگی ­های عمیق و به صورت متناوب روی ساقه قرار دارند، گل­ های گیاه مخروطی شکل و به رنگ زرد یا سفید مات است که در یک طرف ساقه قرار گرفته ­اند.

تمام پیکر گیاه بذرالبنج حاوی ماده موثره ­ای (آلکالوییدی) است که کمیت و کیفیت آن در اندام ­های مختلف، متفاوت است. مهم­ ترین آلکالویید­ها را هیوسیامین، آتروپین و آسکوپولامین تشکیل می­ دهد.

گیاه بذرالبنج در مرحله ­ی گلدهی بیشترین میزان آلکلویید را دارد.

گل دهی گیاه بذرالبنج در سال دوم رویش پس از بهاره شدن انجام می­ گیرد.

اولین گل ­های بذرالبنج یا بنگ دانه، از اواسط بهار سال دوم ظاهر می­ شوند.

در گیاهان یکساله، گل ­ها بین ماه ­های تیر و مرداد پدیدار می­ شوند ؛گل­ ها در هر دو گونه­ ی یکساله و دوساله، بمدت زیادی بین 5/1 تا 2 ماه روی گیاه باقی می ­مانند.

در گیاهان دو ساله، میوه ­ها اوایل تیر و در گیاهان یک­ساله اواخر تابستان می ­رسند.

سبک بودن وزن بذرهای­ بذرالبنج، عاملی است که باعث می ­شود؛ بذرها بلافاصله پس از رسیدن به اطراف پراکنده شوند. و در فرصت رویشی مناسب، علف هرز مزارع اطراف می ­شوند.  ازین رو جمع آوری میوه ­ها باید به موقع انجام گیرد. بذرها تا 4 الی 6 سال قوه ­ی رویشی مناسبی دارند.

بیشتر بخوانید: آنژلیک یا سنبل ختایی چیست و چگونه کشت و کار می شود

نیازهای اکولوژیکی بنگ دانه:

این گیاهان تقریباً در هر اقلیمی قادر به رویش هستند. بذرالبنج گیاهی است روز بلند که در طول دوره ­ی رویشی خود به مقدار زیادی نور نیاز دارد. برای تسریع در رشد و نمو و افزایش مواد موثره به مواد هوموسی و خاک ­های غنی از نیتروژن­ نیاز دارند؛ به طوری که کمبود مواد و عناصر غذایی در خاک، اثرهای نامطلوبی در رویش این گیاه دارد. PH خاک برای بذرالبنج، بین 5/4 تا 2/8 مناسب است.

روش کاشت گیاه بذرالبنج یا بنگ دانه:

بذر ها در اوایل بهار که درجه حرارت خاک بین 6 تا 8 درجه سانتی ­گراد باشد، رویش می­ کنند. قوه­ ی رویشی بذرهای گیاهان دوساله بسیار کم است و فقط زمانی که یک دوره سرما را گذرانده باشند، توانایی جوانه­ زنی را خواهند داشت. رشد اولیه بذرالبنج بسیار کند است. در فرم ­های دوساله، سال اول فقط اندام هوایی گیاه رشد می­ کند (تنها دارای رشد رویشی است).

-آماده سازی خاک جهت کشت بذرالبنج:

انجام شخم عمیق در زمین ­هایی که بذرالبنج در آن کشت می­ شود، ضروری است. این عمل علاوه براینکه موجب تهویه ­ی خاک می­ شود، مانع گسترش علف ­های هرز نیز می ­گردد. برای کشت پاییزه، اواخر تابستان تا اوایل پاییز زمین را شخم عمیق می ­زنند و کودهای شیمیایی مورد نیاز گیاه را به خاک اضافه می­ کنند، سپس کلوخه­ ها را بوسیله ­ی دیسک نرم و صاف می­کنند و شرایط بستر خاک را مهیای کشت گیاه می­ کنند. برای کشت بهاره، اواسط پاییز پس از اضافه کردن کودهای حیوانی، زمین را شخم عمیق می­ زنند و در صورت لزوم کودهای شیمیایی مورد نیاز گیاه را به خاک اضافه می­ کنند. اواخر زمستان زمین را بوسیله­ ی دیسک تسطیح و بستر خاک را برای کشت بذرالبنج آماده می­ کنند.

-تاریخ و فواصل کاشت گیاه بذرالبنج:

زمان مناسب برای کاشت پاییزه، اواسط پاییز (آبان ماه) است. در حالی که زمان مناسب در کاشت بهاره، اوایل فروردین ماه است.

اگر تیمار چینه ­ی سرمایی بر روی بذرهای بذرالبنج انجام گیرد، کشت بهاره ­ی این گیاه مناسب تر است. فاصله­ ی ردیف ­ها در کشت بهاره یا پاییزه باید 50 تا 60 سانتی ­متر و عمق بذر در موقع کشت 1 تا 5/1 سانتی­ متر باشد. برای هر هکتار زمین، 4 تا 6 کیلوگرم بذر با کیفیت مطلوب نیاز است.

روش کاشت گیاه بذرالبنج:

بذر گیاه بذرالبنج (گیاهان دو ساله) قوه­ ی رویشی بسیار کمی دارد. برای افزایش قوه­ ی رویشی، بذرها باید یک دوره­ ی سرما را بگذرانند. از این رو، در صورت کشت بهاره، باید بذرها را سه هفته در دمای 8- تا 10- درجه سانتی­ گراد قرار داد.

در این مدت، باید دو یا سه مرتبه و هر مرتبه به مدت 10 تا 12 ساعت، به دمای آزمایشگاه (20 تا 25 درجه سانتی­ گراد) منتقل شوند. بذرهای گیاهان یک ساله قوه ­ی رویشی مناسبی دارند و نیاز به تیمار چینه­ ی سرمایی ندارند. رویش اولیه ­ی این گیاه به کندی انجام می­گیرد. بذرالبنج نیز به اکثر علف­کش ها حساس است. از این رو توصیه می­ شود بذرهای این گیاه با مقادیر کمی از بذر گیاهان سریع الرشد نظیر خردل مخلوط شود تا با رشد آن­ها ردیف­ هایی که گیاه مورد نظر کشت شده ­اند مشخص گردد تا وجین علف­ های هرز به سهولت و با حداقل خسارت به بذرالبنج انجام گیرد.

تناوب کاشت گیاه بذرالبنج:

بذرالبنج تناوب کاشت مخصوصی ندارد و پس از برداشت این گیاه، می­ توان تقریباً هر گیاهی را کشت کرد. از آنجاکه این گیاه به علف­کش ­ها بسیار حساس است، توصیه می­ شود با گیاهانی به تناوب کشت شود که باعث رویش و گسترش علف هرز نگردد.

تحقیقات نشان داده که بسیاری از بیماری­ های تیره بادمجان مشترک هستند، لذا بهتر است با آن ­ها (بخصوص تاتوره و تاجریزی دارویی) به تناوب کشت نشوند.

کشت مداوم بذرالبنج در یک زمین مناسب نیست و بهتر است تکرار کشت آن در یک زمین، پس از 3 سال انجام گیرد.

بیشتر بخوانید: نحوه ی کاشت و پرورش گیاه دارویی مرزه

روش داشت گیاه بذرالبنج یا بنگدانه:

• روش کود دهی گیاه بذرالبنج:

استفاده از کودهای حیوانی پوسیده در خاک­ هایی که این گیاه کشت می­ شود مناسب است و سبب افزایش عملکرد می­ گردد. تحقیقات نشان داده که کودهای شیمیایی اگر با مقدار مناسب و در زمان مناسب استفاده شوند تأثیر چشمگیری بر افزایش عملکرد و کیفیت مواد موثره ­ی (آلکالوییدهای) بذرالبنج خواهد داشت. بدین منظور در فصل پاییز هنگام آماده ساختن بستر خاک باید به مقدار 80 تا 100 کیلوگرم در هکتار کود نیتروژن، 70 تا 80 کیلوگرم در هکتار کود اکسیدفسفر و 100 تا 120 کیلوگرم در هکتار کود اکسیدپتاس در اختیار گیاهان قرار داد.              برای افزایش سرعت رشد گیاهان در اوایل بهار سال اول، 20 تا 30 کیلوگرم در هکتار از کود نیتروژن به عنوان سرک باید استفاده کرد. در سال دوم، نیز به منظور تسریع در رویش و افزایش عملکرد، باید 25 تا 30 کیلوگرم در هکتار کود نیتروژن به عنوان سرک در اوایل بهار در اختیار گیاهان قرار گیرد.

• روش مبارزه با علف­ های هرز و آفات گیاه بذرالبنج:

رشد اولیه­ ی این گیاه بسیار کند و بطئی است، به طوری که بذرها 20 تا 30 روز بعد از کاشت، سبز می­شوند. در این فاصله علف ­های هرز رشد می­کنند و می­ توانند سرتاسر مزرعه را بپوشانند. ازین رو مبارزه با علف های هرز برای افزایش عملکرد ضروری است. در کاربرد و غلظت علف­کش ها باید دقت زیادی صورت گیرد چون بذرالبنج به علف­کش ها حساس است. از میان علف­کش ها، گراماکسون به مقدار 5/2 تا 3 کیلوگرم در هکتار مناسب است. این علف­ کش بصورت محلول پاشی مورد استفاده قرار می­ گیرد. مبارزه­ ی شیمیایی با علف ­های هرز این گیاه به تنهایی کافی نیست و در طول رویش گیاهان باید علف­ های هرز سطح زمین را وجین کرد. برای رشد و نمو بهتر گیاه مورد نظر باید علف­ های هرز مزرعه را در طول سال 2 تا 3 بار به صورت مکانیکی وجین کرد.

در سال دوم رویش گیاهان دو ساله، حداقل باید یک بار در سال، علف­ های هرز سطح زمین را برداشت کرد. ممکن است گیاهان در طول رویش بوسیله ­ی آفات از جمله سوسک سیب­ زمینی (سوسک کلرادو) آسیب ببینند. برای مبارزه با این آفت و حفاظت از گیاهان در طول رویش، می­ توان به طور مرتب از محلول 2/0 درصد دیمکرون یا 15/0 درصد سافیدان استفاده نمود.

ممکن است گیاهان در طول رویش به وسیله­ ی برخی بیماری­ های قارچی نظیر فیتوفتورا آسیب ببینند. تناوب کشتِ مناسب و آماده ساختنِ صحیح و اصولیِ خاک، به طور بارزی باعث کاهش بیماری ­های قارچی می­ شود.  

• روش تنک­ کردن گیاه بذرالبنج :

وقتی گیاهان 2 تا 3 برگی شدند، اگر تراکم آن ­ها در طول ردیف زیاد باشد؛ باید نسبت به تنک کردن آن اقدام کرد، اگر برای تنک کردن از ماشین استفاده شود؛ دقت شود که جهت حرکت ماشین، عمود بر جهت ردیف­ هاست.

روش برداشت محصول گیاه بدرالبنج یا بنگ دانه:

از سال اول رویش، می ­توان برگ ­های گیاهان را برداشت نمود. هنگامی که برگ ­ها به اندازه­ ی نهایی خود رسیده باشند، آن­ ها را برداشت می­ کنند. برداشت برگ­ ها معمولاً از اواسط تابستان (اواخر مرداد) آغاز می­ شود. برگ­ ها را می­ توان بسته به شرایط اقلیمی محلِ رویش گیاه، یک یا چند نوبت در سال (2 تا 3 بار) برداشت کرد. اگر برداشت محصول در یک مرتبه انجام گیرد، بهتر است در زمانی باشد که گیاهان کاملاً سطح زمین را پوشانده و برگ­ ها به طور کامل رشد کرده باشند.

چناچه برداشت محصول چند نوبت در سال صورت بگیرد، در اولین برداشت برگ­ هایی که در محورهای خارجی دایره ­ای شکل (ردیف­ های اول تا سوم) قرار دارند؛ برداشت می­ کنند. 2 تا 3 هفته بعد، برگ ­های ناحیه ­ی مرکزی محور دایره برداشت می­ شوند.

آخرین برداشت برگ ­ها، اواخر مهر تا اوایل آبان صورت می­ گیرد. اگر بذرهای این گیاه مورد نیاز باشد، باید در برداشت برگ­ ها دقت نمود تا به گل­ ها و جوانه­ های گل­ دهنده آسیبی وارد نشود. همچنین می توان برخی گیاهان را برای برداشت بذرها منظور کرد و از برداشت برگ­ های آن­ ها خودداری نمود. برگ­ ها یا ساقه­ ها پس از برداشت باید خشک شوند. از آنجا که برگ­ ها از رطوبت فراوانی برخوردارند و خشک کردن آن­ ها به سختی صورت می ­گیرد،  بهتر است از خشک­ کن­ های الکتریکی استفاده شود. درجه حرارت مناسب برای خشک کردن برگ­ های بذرالبنج، 50 تا 60 درجه سانتی ­گراد است.

بیشتر بخوانید: راهنمای زراعت گیاه توتون

جمع ­آوری بذر گیاه بذرالبنج :

بذرهای بذرالبنج در ماه­ های خرداد تا تیرماه، به تدریج می ­رسند. میوه ­ها پس از رسیدن باز می ­شوند و بذرها به اطراف پراکنده می­ شوند. ازین رو میوه ­ها را باید قبل از باز شدن برداشت کرد. سپس باید میوه­ ها را خشک و بذرها را از سایر قسمت ­ها جدا و تمیز نمود.

اندام ­های مختلف گیاه بذرالبنج دارای آلکالوییدهای سمی و خطرناکند، لذا در حین کار نکات ایمنی (استفاده از دستکش، روپوش و ماسک) توسط کشاورزان و کارگران ضروری است. همچنین، استحمام و شستشوی بدن با آب و صابون الزامی است.  

عملکرد گیاه بذرالبنج:

عملکرد بذرالبنج به قرار زیر است:

8/0 تا 1 تن در هکتار برگ خشک که از خشک شدن 5 تا 7 تن برگ تازه حاصل می ­شود.

7/1 تا 2 تن در هکتار ساقه، که از خشک شدن 11 تا 14 تن ساقه­ ی تازه حاصل می ­شود.

عملکرد بذر 2/0 تا 5/0 تن در هکتار است.

-نحوه ­ی بهره ­برداری از گیاه بذرالبنج :

علاوه بر خرید و فروش پیکره­ ی رویشی گیاه هر کیلو بذر گیاه بذرالبنج با قیمت 150 هزار تومان در بازار خرید و فروش می­ شود. با توجه به سمی بودن گیاه، پیشنهاد می­ شود فقط در کارخانه ­جات داروسازی و کارخانه­ های فرآوری گیاهان دارویی، به فروش رسد؛ گیاه بذرالبنج به علت مواد موثره ­ی بسیار مفیدی که دارد، در صنایع داروسازی کاربرد وسیعی دارد؛ علاوه بر روغن، پماد و سیگاری که از بذرالبنج تهیه می ­شود؛ فرآورده های دارویی نظیر هیوسین، کرم هیرسوتان و ... از بذرالبنج تهیه شده و در داروخانه ­ها به فروش می­ رسد. با توجه به تقاضای شدید از سوی بازارهای خارجی برای این گیاه، صادرات بذرالبنج می تواند بسیار پرسود واقع شود. لذا از آنجاکه فروش این گیاه دارویی به نسبت متفاوت­ تر است؛ پیشنهاد می­ شود کشت و کار آن باتوجه به تقاضای بازار انجام شود.  

بیشتر بخوانید: آشنایی با گیاه تاتوره یا داتوره و کشت و کار آن