نحوه ی کاشت و پرورش گیاه دارویی مرزه

زراعت گیاه مرزه:

گیاه شناسی مرزه:

مرزه با نام علمی (Satureja hortensis L) متعلق به خانواده ­ی نعناعیان، گیاهی است علفی و یکساله که شامل گونه ­های مختلفی می­ شود.

ریشه ­ی مرزه به شکل مستقیم بوده و از انشعابات فراوانی برخوردار است. در این گیاه، ساقه چهارگوش و مستقیم است و ارتفاع آن با توجه به شرایط اقلیمی محل رویش به 30 سانتی­ متر تا 60 سانتی­ متر متغیر است. قسمت تحتانی ساقه دارای انشعابات فراوانی است، پای ساقه (قسمت تحتانی) گیاه مرزه چوبی شده و به ندرت کرک­دار است و رنگ آن سبز تیره است.

در مرحله­ ی گلدهی، رنگ آن به بنفش یا قهوه ­ای روشن تبدیل می­ شود.

رنگ برگ ­ها سبز تیره است. برگ­ ها نیزه­ای شکل، باریک و بلندند و به شکل متقابل و با دمبرگی کوتاه روی ساقه قرار گرفته ­اند.

طول برگ­ ها 1 تا 3 سانتی ­متر و پهنای آن 2 تا 4 میلی­متر است. اسانس در حفره­ های مخصوصی که در دو طرف برگ وجود دارند، تشکیل می­ شود.

گل ­ها نامنظم، کوچک و دوجنسی اند و معمولاً به رنگ­ های بنفش، صورتی یا سفید دیده می­ شوند.

میوه کوچک، کروی شکل و از نوع کپسول است. رنگ دانه قهوه ­ای تیره و وزن هزار دانه 5/0 تا 6/0 گرم می ­باشد.

گل ­ها و برگ ­ها معطر و حاوی اسانس می­ باشند. مقدار اسانس در اندام هوایی مرزه با توجه به شرایط اقلیمی متفاوت است و معمولا بین 1 درصد تا 2 درصد اسانس دارد.

بیشترین ترکیبات موجود در اسانس «کارواکرول» و «سیمول» است. همچنین مرزه دارای ترکیبات آهن­دار و ترکیبات قندی و اسیدهای آلی نیز می ­باشد.

بیشتر بخوانید: آشنایی با زراعت گونه های مختلف خردل

مرزه دوره­ رویشی متوسطی دارد و از بدو رویش بذر تا تشکیل میوه، 140 تا 160 روز به طول می ­انجامد. بذر مرزه 1 الی 2 سال قوه ­ی رویشی مناسبی دارد. رویش بذر نیز به شرایط آب و هوایی محل رویش بستگی دارد. در صورت نامناسب بودن شرایط اقلیمی محل رویش، بذرها 25 تا 30 روز بعد از کشت جوانه می­ زنند.

گیاه پس از سبز شدن، رشد سریعی دارد؛ به طوریکه 75 تا 80 روز پس از جوانه زدن به گل می ­رود.

اولین گل­ ها در اواخر بهار تا اوایل تابستان در ماه ­های خرداد تا تیر ماه تشکیل می­ شوند. ظاهر شدن گل­ ها تدریجی است و تقریباً پس از 25 تا 30 روز همه­ ی گل­ ها ظاهر می­ شوند. میوه­ ها نیز به تدریج پدیدار می­ شوند و پس از رسیدن آن­ه ا بذرها به اطراف می­ ریزند.

نیازهای اکولوژیکی گیاه مرزه:

گیاه مرزه در طول دوره­ ی رویش به هوای گرم و نور کافی نیاز دارد.

جوانه زنی بذرهای گیاه مرزه در دمای 12 تا 15 درجه سانتی ­گراد اتفاق می­ افتد، اما رجه حرارت مناسب برای جوانه زنی بذرهای گیاه مرزه 20 تا 22 درجه سانتی ­گراد است.

گیاهچه ­ها به درجه حرارت پایین حساس هستند، به طوری که در درجه حرارت 1- تا 2- درجه سانتی­ گراد دچار سرمازدگی شده و خشک می­ شوند. رشد مرزه، در دمای 10 درجه سانتی­ گراد، متوقف می ­شود.

اگر قبل از گلدهی، هوا ابری یا سرد شود، علاوه براینکه از عملکرد گیاه کاسته می­ شود، در کمیت و کیفیت اسانس هم تأثیر می­ گذارد و به نحوه چشمگیری باعث کاهش آن می ­شود.

PH مناسب خاک برای کشت گیاه مرزه باید بین 5/6  تا  2/8 باشد.

بیشتر بخوانید: صفر تا صد زراعت گیاه دارویی تاجریزی

نحوه ­ی کاشت گیاه مرزه:

آماده سازی خاک جهت کاشت گیاه مرزه:

پس از برداشت محصول قبل، باید در اولین فرصت در صورت نیاز، کود حیوانی کاملاً پوسیده به زمین اضافه شود.بعد از آن، باید اقدام به شخم نیمه عمیقی به اندازه­ ی 25 تا 28 سانتی ­متر شود، تسطیح زمین، نرم کردن کلوخه ­ها بوسیله ­ی دیسک نیز جزء اقداماتی است که باید انجام شود بعد ازین عملیات با توجه به نیازهای تغذیه ­ای گیاه باید خاک را غنی کرد، برای این منظور از کودهای شیمیایی استفاده می ­شود و نهایتاً در ماه ­های آخر زمستان بستر خاک را برای کاشت بذر مهیا می ­کنند.

تاریخ و فواصل کاشت مرزه:

دمای مطلوب برای جوانه زنی بذر مرزه 20 تا 22 درجه سانتی­گراد است. چون مرزه به سرما حساس است، مناسب­ترین زمان برای کاشت آن، فصل بهار تقریباً در اواسط فروردین تا اوایل اردیبهشت است. فاصله ­ی ردیف ­ها در کشت مرزه متفاوت بوده و به روش کشت بستگی دارد.

در زراعت ­های کوچک گیاه مرزه که کاشت گیاه توسط دست صورت می­ گیرد باید فاصله ­ی ردیف­ های کشت را 25 تا 30 سانتی­ متر تنظیم کرد.

اگر این عمل با ماشین بذرکار انجام گیرد، فواصل 45 تا 50 سانتی ­متری برای ردیف ­ها مناسب­تر است.

در هر متر باید 120 عدد تا 140 عدد بذر گیاه مرزه در طول ردیف­ ها کشت کرد. عمق بذر مرزه در خاک ­های مختلف، متفاوت و بین 5/0 تا 5/1 سانتی­ متر است. کاشت بذر در عمق­ بیشتر مناسب نیست و باعث عدم جوانه زنی بذرها می­ شود.

برای هر هکتار زمین به 4 تا 8 کیلوگرم بذر مرزه نیاز است.

روش کاشت گیاه مرزه:

کاشت ردیفی در زمین اصلی در زمان ­های گفته شده انجام می ­شود.

توصیه می­شود پس از کشت غلتک مناسبی زده شود، زیرا این عمل لایه­ ی سطحی خاک را متراکم می­کند و تأثیر بسزایی در یکسانی جوانه ­زنی بذرها دارد. بعد از کاشت بذرها، باید اقدام به آبیاری کرد.

تناوب کاشت با گیاه مرزه:

گیاه مرزه را می­ توان مانند سایر گیاهان یک ساله با اکثر گیاهان با موفقیت به تناوب کشت کرد.

معمولاً  گیاه مرزه را با گیاهانی به تناوب کشت می­کنند که، پس از برداشت آن­ها زمان کافی برای آماده ­سازی خاک در فصل پاییز فراهم باشد.

باید دقت داشت! گیاهانی که سبب گسترش علف ­های هرز می­شوند و گیاهانی که پس از رسیدن میوه بذرهای آن­ها به راحتی ریزش می ­کنند، برای تناوب کشت مرزه مناسب نیست.

به طور کلی، دو تا سه سال پس از برداشت مرزه، می­توان آن را در همان زمین کشت کرد.

بیشتر بخوانید: علف لیمو یا لمون گرس چیست و چگونه کشت و کار میشود؟

نحوه ­ی داشت گیاه مرزه:

در صورت متراکم بودن گیاهان در طول ردیف ­ها، آن­ها را تنک می­کنند. مرحله ­ی 4 تا 6 برگی، زمان مناسبی برای این کار است.

روش مبارزه با علف­ های هرز گیاه مرزه:

در طول رویش مرزه، مبارزه با علف ­های هرز ضرورت دارد. قبل از کاشت، استفاده از علف­کش آرزین به مقدار 3 تا 4 کیلوگرم در هکتار و کارمکس به مقدار 2 تا 3 کیلوگرم در هکتار، تأثیر مطلوبی در از بین بردن علف­ های هرز دارد.

برای کنترل علف ­های هرز گیاه مرزه معمولاً بعد از کاشتن بذرها و پیش از جوانه زنی، از محلول گراماکسون یک درصد استفاده می­ شود.

وقتی طول گیاه به 10 تا 20 سانتی­متر رسید، می­ توان از علف­کش آرزین به مقدار 1 تا 2 کیلوگرم در هکتار به صورت محلول­پاشی استفاده کرد.

جهت افزایش کیفیت مطلوب برگ ­ها و ازدیاد پیکر رویشی و همچنین افزایش عملکرد باید از محلول ­های غذایی مناسب گیاه مرزه نظیر محلول غذایی واکسال 4/0 درصد استفاده نمود.

انجام کولتیواتور بین ردیف ­ها، بخصوص پس از اولین برداشت، نقش عمده ­ای در افزایش عملکرد دارد.

مرزه کم و بیش به آفات و بیماری­ های مقاوم است و تاکنون آفت یا بیماری خاصی روی این گیاه مشاهده نشده است.

روش کود دهی گیاه مرزه:

کودهای حیوانی و شیمیایی تأثیر مطلوبی در رشد و عملکرد مرزه دارند.

باید در فصل پاییز، هنگام آماده ساختن زمین، 50 تا 60 کیلوگرم در هکتار کود اکسیدفسفر و 60 تا 80 کیلوگرم کود اکسیدپتاس در زمین ­هایی که برای کشت مرزه در نظر گرفته شده است، افزوده شود.

همچنین در فصل بهار، هنگام آماده کردن زمین برای کاشت، 50 تا 80 کیلوگرم در هکتار کود نیتروژن  برای افزایش عملکرد و رشد گیاه مرزه ضروری است.

نحوه ­ی برداشت محصول گیاه مرزه:

گیاهان در مرحله ­ی گلدهی، حاوی حداکثر مقدار اسانس می­ باشند. ازین رو برداشت، پیکر رویشی آن ­ها از این مرحله آغاز می­ شود. چناچه کلیه­ ی شرایط اعم از آبیاری، نوع خاک، مواد و عناصر غذایی موجود در خاک و... برای رویش گیاهان مناسب است، می ­توان در طول سال 2 و یا حتی 3 بار محصول را برداشت نمود.

در آغاز گلدهی، اولین مرحله از برداشت شروع می ­شود. . دومین برداشت معمولاً اواخر شهریور ماه تا اوایل مهر ماه مناسب است.

برداشت محصول شامل کلیه­ ی اندام ­های هوایی می ­شود که بوسیله ­ی ماشین یا داس انجام می­ شود.

بیشتر بخوانید: گیاه شناسی، کاشت، داشت و برداشت مریم گلی

روش خشک کردن گیاه مرزه:

پس از جمع­ آوری، محصول را خشک می­کنند. دمای مناسب برای خشک کردن اندام ­های هوایی مرزه، 40 درجه سانتی ­گراد است.

پس از خشک ­کردن، آن­ها را تمیز و بسته­ بندی می­کنند. مقدار عملکرد وزن خشک پیکر رویشی، بین 4/1 تا 8/1 تن در هکتار است.

جمع آوری بذر گیاه مرزه:

اگر هدف از کشت مرزه جمع ­آوری بذرهای آن­ها باشد، تنها یک بار آن هم در هنگامی که میوه ­ها می ­رسند، اقدام به برداشت می­ شود.

زمان رسیدن میوه ­ها 140 روز تا 160 روز بعد از سبز شدن بذرها می­ باشد.

زمان مناسب برای جمع ­آوری بذرها اوایل شهریور ماه است. رنگ بذرها از اوایل شهریور، به تدریج قهوه ­ای می­ شود. تأخیر در برداشت بذرها مناسب نیست، زیرا بذرهای کاملاً رسیده با کوچکترین ضربه ­ای به اطراف پراکنده می ­شوند. اندام هوایی که در این مرحله برداشت می­ شوند؛ خالی از کیفیت مطلوب دارویی هستند.

مقدار محصول بذر، بین 150 تا 300 کیلوگرم در هکتار است.

بیشتر بخوانید: آنژلیک یا سنبل ختایی چیست و چگونه کشت و کار می شود