گیاهشناسی، کاشت، داشت و برداشت مریم گلی

گیاه شناسی مریم گلی

مریم گلی یا سیج با نام علمی (Salvia officinalis) گیاهی چندساله است که منشأ آن نواحی مدیترانه است. ریشه ­ی مریم گلی کم و بیش ضخیم است و به طور مستقیم در خاک فرو می رود. ریشه دارای انشعابات فراوانی است. ساقه مستقیم و ارتفاع آن  50 تا 80 سانتی­متر است. ساقه­ های جوان به رنگ سبز تیره و پوشیده از کرک ­های انبوه و خاکستری رنگ می­باشند. با گذشت عمر گیاه، ساقه چوبی و رنگ آن قهوه ­ای می ­گردد.

برگ­ ها بلند و نیزه ­ای و به رنگ نقره­ای است، گل­ها به رنگ بنفش متمایل به آبی، صورتی یا گاهی سفید است. اندام ­های هوایی گیاه بخصوص برگ ­ها دارای اسانس هستند. مقدار اسانس بسته به شرایط اقلیمی بین 1 تا 5/2 درصد متغیر است. مهم ترین ترکیبات اسانس «تویون» و «سینئول» است که خاصیت ضد باکتریایی را ایجاد می­ کنند.

بیشتر بخوانید: گیاه شناسی زیره سبز

مریم گلی 5 تا 7 سال عمر می­کند. با گذشت سن گیاه از مقدار ماده موثره آن به طور بارزی کاسته می­ شود و این گیاه عملاً تا 4 سال بازدهی اقتصادی دارد. تشکیل میوه از اواسط تابستان شروع می­ شود و بذرها پس از رسیدن به اطراف پراکنده می­ شوند.

نیازهای اکولوژیکی مریم گلی

مریم گلی نسبت به گرما بخوبی مقاوم است و در طول دوره ­ی رویش به گرما و هوای خشک نیاز دارد. در زمان جوانه زنی، بذر های تازه رویش یافته، نیاز آبی زیادی دارند. در دمای 15- درجه سانتیگراد دچار سرمازدگی می­ شود و طی 5 تا 6 روز خشک می ­شود.

مریم گلی برای رویش به نوع خاک حساس نیست و تقریباً در هرنوع خاکی به خوبی رشد می­کند. هوای گرم و خاک ­هایی با بافت متوسط (خاک ­های شنی-رسی) که حاوی مقادیر مناسبی ترکیبات کلسیم باشند، برای کشت این گیاه مناسب بوده و در افزایش مواد موثره ­ی آن تاثیر بسزایی دارد. خاک­ های شنی بسیار نرم (ماسه بادی) و فقیر از مواد و عناصر غذایی، زمین­ های گود، مناطق سرد و رطوبت فراوان، از عوامل محدود کننده­ی رشد این گیاه است و تاثیر فراوانی در کاهش کمیت و کیفیت ماده موثره ­ی آن دارد.

PH خاک برای کشت مریم گلی بین 9/4 تا 2/8 مناسب است.

کاشت مریم گلی

آماده سازی خاک مریم گلی

اوایل پاییز، بعد از اینکه کود های دامی پوسیده به خاک اضافه شد، باید زمین را شخم عمیقی زد، بعد از آن در صورت لزوم بسته به نوع خاک کودهای شیمیایی مورد نیاز را به خاک می افزایند و زمین را رها می ­کنند. اواخر زمستان یا حداکثر اوایل بهار، سله ­ها و کلوخه­ ها را خرد می­ کنند و بستر خاک را پس از تسطیح، آماده ­ی کاشت بذر می ­کنند.

تاریخ و فواصل کاشت مریم گلی

زمان مناسب برای کشت مستقیم بذر در زمین اصلی، اواخر پاییز است. بذرها در ردیف­ هایی به فواصل 60 تا 70 سانتی ­متری کشت می ­شوند. عمق بذر مریم گلی در هنگام کاشت باید 3 تا 4 سانتی­ متر باشد.

زمان مناسب برای کاشت بذر در خزانه­ ی هوای آزاد، بهار (بین ماه ­های فروردین و اردیبهشت) است. بذرها در خزانه­ ی هوای آزاد و ردیف ­هایی به فاصله ­ی 15 تا 20 سانتی­ متر کشت می­ شوند.

روش کاشت مریم گلی

مریم گلی را میتوان به وسیله­ی بذر یا از طریق تکثیر رویشی تکثیر نمود.

کشت بوسیله­ ی بذر به دو روش مستقیم و غیر مستقیم انجام می ­گیرد.

بهترین زمان برای تکثیر روشی مریم گلی، فصل پاییز است.

کشت مستقیم مریم گلی

بذرها را در زمان مناسب و به صورت ردیفی در زمین اصلی کشت می ­کنند. مقدار بذر مورد نیاز برای هر هکتار 15 تا 20 کیلوگرم است.

قوه ­ی رویشی بذرها بمدت 3 تا 4 سال قدرت جوانه زنی دارد. بهترین درجه حرارت برای رویش بذرها  12 تا 15 درجه سانتی­ گراد است. در سال اول، رشد گیاه کند است و گلدهی تا اوایل تابستان ادامه خواهد داشت.

کشت غیر مستقیم مریم گلی

در این روش، بذر را در خزانه­ ی هوای آزاد که بستر آن برای کشت مریم گلی آماده شده است، کشت می ­کنند.

برای هر هکتار مزرعه ­ی مریم گلی به 250 تا 300 مترمربع، زمین برای خزانه نیاز است؛ برای کشت در فضای خزانه­ نیز باید از 5/1 تا 2 کیلوگرم بذر با قوه ­ی نامیه ­ی مطلوب استفاده کرد.

با آبیاری منظمِ سطح خزانه، وجین علف­ های هرزِ محیط، نشاءها را در فصل پاییز که ارتفاع آن­ ها به 15 تا 20 سانتی ­متر می­رسد، به زمین اصلی منتقل می­کنند. عمل انتقال در مساحت ­های کوچک  با دست و در مقیاس وسیع کشت به وسیله ­ی ماشین نشاءکار انجام می­ گیرد. نشاءها در زمین اصلی در ردیف­ هایی به فاصله­ ی 70 سانتی­ متر کشت می­ شوند. فاصله­ ی دو بوته در طول ردیف 40 تا 50 سانتی­ متر مناسب می ­باشد.

بیشتر بخوانید: تکثیرگیاهان دارویی با پاجوش

تکثیر رویشی یا تکثیر غیرجنسی مریم گلی

روشی است برای تکثیر بوته­ های مریم گلی؛ بدین صورت که بوته ­های 3 تا 4 ساله، را از خاک بیرون می­ آورند و بوته ها را تقسیم می ­کنند بسته به اندازه­ ی بوته به 3 تا 4 قسمت تقسیم می ­کنند و مجدداً در زمین می ­کارند. 

تناوب کاشت مریم گلی

مریم گلی را می ­توان با هر گیاهی به تناوب کشت کرد.

نحوه داشت مریم گلی

ایجاد تهویه ­ی مناسب برای خاک، یکی از مواردی است که در افزایش عملکرد نقش موثری دارد؛ برای این منظور نسبت به برگرداندن خاک بین ردیف­ ها اقدام می­ شود.

در بهار سال دوم برای تسریع در رویش و افزایش عملکرد، ساقه ­ی گیاهان از فاصله ­ی 8 تا 10 سانتی­ متری سطح زمین بریده می­شود؛ بعد ازین گیاه به سرعت رشد می ­کند و شاخه ­های جدید با برگ ­های انبوه که سرشار از اسانس هستند، بوجود می­ آیند.

کود دهی مریم گلی

افزودن کودهای حیوانی و شیمیایی به خاک­ هایی که مریم گلی در آن­ها کشت می­ شود باعث افزایش عملکرد خواهد شد. افزودن 20 تا 30 تن کود حیوانی پوسیده شده برای هر هکتار در فصل پاییز و آماده ساختن خاک، نتایج مطلوبی به همراه دارد.

اگر خاک فقیر باشد یا از کود حیوانی پوسیده برای تقویت خاک استفاده نشود باید در فصل پاییز قبل از اقدام به کاشت گیاه، نسبت به غنی کردن خاک با افزودن 60 تا 80 کیلوگرم در هکتار از کود اکسیدفسفر و همچنین افزودن 40 تا 60 کیلوگرم اکسید پتاس در هر هکتار اقدام کرد. برای اینکه نتایج خوبی در افزایش عملکرد و مواد موثره گیاه خواهد داشت. در اوایل بهار، قبل از کاشت نیز 60 تا 80 کیلوگرم در هکتار کود نیتروژن به زمین می­ افزایند. در سال­ های بعد، در طول رویش گیاه، افزودن مقادیر مناسبی از عناصر مورد نیاز گیاه (بسته به شرایط اقلیمی منطقه و نوع خاک) نظیر پتاس، فسفر و نیتروژن به خاک مفید است.

بیشتر بخوانید: مشخصات گیاهشناسی پیاز

مبارزه با علف­ های هرز در مریم گلی

در طول رویش مریم گلی، وجین علف ­های هرز ضروری است و تأثیر فراوانی در رشد و افزایش ماده موثره دارد. در مقیاس وسیع کشت، علاوه بر برداشت مکانیکی علف­ های هرز، مبارزه شیمیایی با آن­ ها ضرورت دارد.

دو هفته قبل از انتقال نشاءها به زمین اصلی، می­ توان از علف­کش های آرزین به مقدار 2 تا 5/2 کیلوگرم در هکتار، آفالون به مقدار 5/1 تا 2 کیلوگرم در هکتار و مرکازین به مقدار 5/2 تا 3 کیلوگرم در هکتار استفاده نمود.

در سال­ های دوم و سوم، در فصل بهار و قبل از رویش گیاهان، میتوان علف­کش های مالوران به مقدار 3 کیلوگرم در هکتار، دوآل به مقدار 5/2 تا 3 کیلوگرم در هکتار و فوسیلاد را به مقدار 8/1 تا 5/2 کیلوگرم در هکتار، به صورت محلول ­پاشی به کار برد.

از سال دوم رویش و در فصل پاییز نیز می­توان از علف­کش ­های گاراگاد به مقدار 4 کیلوگرم در هکتار یا هونگازین به مقدار 3 تا 4 کیلوگرم در هکتار، استفاده کرد.

از بیماری­ های قارچی مریم­ گلی، می­توان از قارچ لکه­ برگی و سفیدک سطحی نام برد. استعمال قارچ­کش ­های مناسب و استفاده از روش­ های زراعی مناسب، نقش عمده ­ای در کنترل بیماری های قارچی دارد.

با توجه به اهمیت کشت ارگانیک گیاهان دارویی، حتماً قبل از استفاده از علف­کش ­ها و آفت­کش ­ها با مشاورین یکتابان مشورت نمایید.

نحوه برداشت مریم گلی

اگر تکثیر بوسیله­ ی بذر صورت بگیرد و بذرها به طریق مستقیم در فصل پاییز کشت شده باشند یا نشاءها در فصل پاییز به زمین اصلی منتقل شده باشند؛ می ­توان یک سال بعد محصول را برداشت کرد. مطالعات انجام شده در ایران نشان می­دهد که در سال سه بار می­ توان محصول را برداشت نمود.

اولین برداشت، قبل از گلدهی و در فصل بهار انجام می­شود.

اندام هوایی گیاه را در سطوح کم بوسیله ­ی داس و در مقیاس بزرگ بوسیله­ ی دستگاه از حدفاصل بین قسمت چوبی و قسمت سبز ساقه برداشت می­کنند.

باید توجه داشت که برداشت ساقه­ های چوبی همراه با ساقه ­های سبز گیاه، به طور چشمگیری در کیفیت مواد موثره گیاه، تاثیر منفی دارد.

دومین و سومین برداشت، به ترتیب در تابستان و پاییز انجام می ­شود.

در هنگام سومین برداشت، باید توجه داشت که گیاهان از نواحی تحتانی و نزدیک به سطح زمین برداشت شوند؛ در غیر این صورت، گیاهان در فصل زمستان دچار سرمازدگی شده و خشک می­شوند.

گیاه در مرحله­ ی گلدهی، حاوی بیشترین مقدار اسانس است. ساعت 12 ظهر، هنگام تابش شدید آفتاب، پیکر رویشی حداکثر مقدار اسانس را خواهد داشت. از این رو، ظهر زمان مناسبی برای برداشت محصول مریم گلی است.

بیشتر بخوانید: خشک کردن گیاهان دارویی

نحوه خشک کردن مریم گلی

اندام­ های جمع ­آوری شده را باید پس از برداشت خشک کرد. این کار را می­ توان در سایه انجام داد.

اما اگر برای فرآیند خشک کردن، قصد استفاده از خشک­ کن ­های الکتریکی را دارید؛ دمای مناسب 40 درجه سانتی ­گراد می ­باشد.

عملکرد گیاه مریم گلی

در سال­ های دوم و سوم عملکرد برگ تازه (در هر سه مرحله) 5/2 تا 3 تن در هکتار و عملکرد پیکر رویشی تازه 5 تا 8 تن در هکتار می ­باشد. نسبت اندام تازه به خشک، 5 به 1 است.

مقدار اسانس حاصل از اندام هوایی مریم گلی، 8 تا 10 کیلوگرم در هکتار است.

بهره برداری مریم گلی

با توجه به برآورد هزینه ­ی کشت و کار مریم گلی، امکان برداشت چند مرحله ­ی مریم گلی و قیمت روز فروش مریم گلی که به مبلغ 160 تا 200 کیلوگرم در بازار خرید و فروش می­ شود؛ این گیاه صرفه ­ی اقتصادی خوبی دارد. همچنین از آنجا که دارای خواص بی­ شماری است؛ در صنایع داروسازی بسیار مورد توجه کارخانه­ های ساخت و تولید داروهای گیاهی قرار گرفته است با نگاهی به داروخانه ها می توان دریافت که فراورده­ های دارویی حاصل از این گیاه کم نیستند، تعدادی ازین فراورده ­ها شامل: قطره ­ی خوراکی مریم گلی، روغن مریم ­گلی،قرص سالویگل، قرص میناسیج... است.

تاریخچه مریم ­گلی

 نام سالویا از کلمه ­ی «سالوار» به معنی شفادهنده مشتق شده است. در بسیاری از فارماکوپه­ ها از برگ ­های مریم گلی رسماً بعنوان دارو یاد شده و خواص زیادی برای آن برشمرده است.

از جمله اینکه: عصاره­ مریم گلی را بعنوان دهان شویه برای مداوای برخی از بیماری­ های مرتبط با حلق و حنجره و همچنین برای شستشوی دهان و دندان استفاه می­ کنند.  

سرخ پوست­ های آمریکایی در آیین­ه ای مذهبی خود با آتش زدن مریم گلی، دود افشانی می ­کردند و معتقد بودند محیط را از انرژی ­های منفی پاکسازی می­ کند؛ هم ­اکنون نیز افرادی که انرژی درمانی و رایحه درمانی می­ کنند؛ از دود افشانی مریم گلی استفاده می­ کنند.

بیشتر بخوانید: تاریخچه کاشت پیاز