تکثیرگیاهان دارویی باپاجوش

تكثیر گیاهان با پا جوش

از كنـاره ریشـه برخـی از گیاهـان، گیاه چـه جدیـدی ایجـاد میشـود كه بسـیار شـبیه بـه پایه ای اسـت كـه از آن به وجود آمده اسـت. این گیاهچه دارای سیسـتم ریشـ های می باشـد كـه در صورت جـدا شـدن آن از گیـاه مـادر میتوانـد به طـور مسـتقل زندگـی كنـد. گیاهـان ماننـد كاكتـوس و آلوئـه ورا بـه ایـن روش تكثیـر می یابنـد. تعـداد پاجوش هـا زیـاد اسـت و همـه پاجوش هـا قابلیـت ایجـاد گیـاه جدیـد را دارند.

تكثیر گیاهان دارویی با پا جوش

پاجوش هـا در اطـراف ریشـه گیـاه به صـورت تـوده ای تشـکیل میگردنـد، کـه در صورت عدم جداسـازی پاجوش هـا از گیـاه مـادری، آنهـا بـه تکثیـر و تولیـد پاجوش هـای جدیدتـر ادامـه داده و مجموع های از پاجوش هـا اطـراف گیـاه مـادری را فراخواهـد گرفـت. بـرای تکثیـر گیـاه آلوئـه ورا بـه روش پاجـوش باید پاگیـاه را ازگیاهـان مسـن در فصـل بهـار جـدا نمـوده و در خاک شـنی بـا زهکشـی مطلوب قـرار داد. در هـر بوتـه آلوئه ورا میتوانـد ده ها پاجوش تولیـد نماید. یکی از روشهای آسـان بسـیاری از مـوارد، تقریبـا تکثیـر کاکتـوس، جـدا کـردن پاجوش آن اسـت. پاجـوش کاکتـوس نسـخه کوچک تر کاکتوس اسـت که از کنـار گیـاه مـادر جوانـه میزنـد. بیشـتر پاجوش هـا در قاعـده گیـاه شـکل میگیرنـد امـا برخـی نیـز در طـول سـاقه یـا حتـی در روی بـرگ تشـکیل می شـوند. همـه انـواع ایـن پاجوش هـا را می توانیـد جدا کنیـد و بگذاریـد ریشـه تولیـد کـرده و یک گیـاه جدید تشـکیل بدهد. بسـیاری از گونه هـای کاکتوس به تولیـد پاجـوش شـهرت دارنـد. پاجـوش مشـخصات مشـابه گیـاه مـادری را بـروز میدهـد و تغییراتی که در کاشـت بـذر رخ میدهـد و موجـب ایجـاد گیاهـی بـا ویژگی هـای متفـاوت از مـادر میشـود، را ندارد.
 

تكثیر با پاجوش

روی ریشــه بعضــی از گیاهــان، جوانه هــای ناب جایــی درون خــاك ایجــاد میشــود و پــس از رشــد، تولیــد شــاخه هایی می کننــد كــه از خــاك بیــرون آمــده و پاجــوش نامیــده میشــوند. میتــوان خــاك را كنــار زد و آنهـا را بـا مقـداری ریشـه خـارج كـرد و به طـور مسـتقل پـرورش داد. برخـی از درختان،درختچه هـا و گیاهـان دارویـی ماننـد: انـار، انجیر،حنـا، سـماق، عنـاب، بیدمشـک، رازک و آلوئـه ورا طـی فصـل رشـد از ریشـه و طوقـه آنهـا گیاهچه هـای کوچکـی بـه نـام پاجـوش تشـکیل میشـود کـه تـا پایـان فصـل رشـد بـه انـدازه کافـی رشـد نمـوده و دارای ریشـه کافـی میشـوند، بـا جـدا کـردن ایـن گیاهچه هـا از گیـاه مـادری میتـوان آنهـا ً روی ریشـه های را بـه عنـوان گیـاه جدیـد در بسـتر آمـاده کشـت نمـود. اکثـر پاجوش هایـی کـه مسـتقیما سـطحی تولیـد میشـوند، خـود دارای ریشـه کافـی هسـتند. امـا برخـی ماننـد درخـت خرمـا پاجوش هایـی تولیـد می کننـد کـه روی تنـه نزدیـک طوقـه تشـکیل میگـردد کـه بـه آنهـا تنـه جـوش یـا سـاقه جـوش میگوینـد. در ایـن موقـع بـرای ریشـه دار کـردن ایـن تنـه جوشهـا ابتـدا بـا ایجـاد کپـه خـاک نـرم و مرطـوب، در اطـراف پایـه مـادر اقـدام بـه ریشـه دار کـردن آنهـا شـده و سـپس ازپایـه مـادر جـدا کـرده و بـه عنـوان گیـاه جدیـد مـورد اسـتفاده قـرار می دهنـد. موقـع جـدا کـردن پاجوش هـا در پاییـز یـا بهـار اسـت. در نواحـی سردسـیر بهتـر اسـت در بهـار انجـام شـود کـه نهال های جـوان در اثـر سـرما آسـیب نبیننـد. البته دقـت كنید كـه همـراه بـا ریشـه باشـند و بهتـر اسـت پاجوشهـای سـالم و عمـودی را بـرای تكثیـر انتخـاب كنیـد. كلیـد موفقیـت در ایـن روش ایـن اسـت كـه هرگـز پـا جوش هـای خیلـی جـوان را انتخـاب نكنیـد و عمـل تكثیـر را دقیـق و درسـت انجـام دهیـد.

کشت گیاه آلوئه ورا

آلوئـه ورا یـا صبـر زرد، یکـی از قدیمی تریـن گیاهان دارویی اسـت که در روزگاران قدیـم تا امروز مـورد اسـتفاده بشـر بوده است.ارسـطو از مشـاوران الکسـاندر کبیـر ارزش خاصی بـرای صبرزرد قائـل بـود. وی الکسـاندر را متقاعـد کـرد تا جزایر سـوکوترا واقـع در اقیانوس هنـد را تصرف کند چراکـه در آن زمـان از ایـن گیـاه برای معالجه زخمهای سـربازان سـپاه الکسـاندر کبیر اسـتفاده میشـده و ایـن جزیـره بخاطـر رویـش فـراوان گیـاه صبـرزرد از شـهرت جهانـی برخـوردار بوده است.
 

گیاه شناسی آلوئه ورا

صبـرزرد یـا آلوئـه ورا بـا نام علمیشaloe vera  گیاهی گوشـتی، چند سـاله و همیشـه سـبز اسـت. این گیاه متعلـق بـه تیـره الاله میباشد.سـاقه این گیـاه کم و بیـش چوبـی و ضخامت آن 5 تا 20 سـانتیمتر اسـت. ً و بـدون دمبرگ به سـاقه متصل هسـتند. رنـگ برگها برگهـا، نیـزهای شـکل و مقعـر اسـت که مسـتقیما سـبز روشـن ولـی در فصل سـرما به رنگ قرمـز متمایـل شـده و گاهی براثر شـدت سـرما خاکسـتری میشـوند.این گیـاه از سیسـتم ریشـهای سـطحی و ضعیفـی برخـوردار اسـت.گلها بـه رنـگ زرد و یـا بـدون بو و زرد متمایـل بـه سـبز، معمـولا دارای مقـدار زیادی شـهد اسـت.

کاربرد و خواص آلوئه ورا

از ایـن گیـاه در صنایـع داروسـازی و پزشـکی بـرای درمـان زخـم معـده، در بیمـاری برگشـت محتویـات اسـیدی معـده بـه مـری، در درمـان بیماری هـای پوسـتی و در تهیـه لوسـیون ها، مواد آرایشـی و شـامپوها به منظـور تقویـت پوسـت و مـو، اسـتفاده میشـود. همچنیـن بـه عنوان یـک مـاده مغـذی، دارای انواعی از ویتامین هـا و اسـیدهای آمینـه ضـروری مـورد نیـاز بـدن درصنایـع غذایـی هـم مصـرف دارد.
 

نیازهای اکولوژیکی

صبـرزرد را در اقلیم هـای گـرم و خشـک و همچنیـن گـرم و مرطـوب در هـوای آزاد کشـت می کننـد. گونه هـای مختلـف صبـر زرد، گیاهانـی مقـاوم بـه گرمـا، خشـکی وحتی شـوری هسـتند، این گیاه به سـرما بسـیار حسـاس اسـت بـه طـوری کـه رشـد آن در دمـای کمتـر از 10 درجـه سـانتیگراد متوقف میشـود، از ایـن رو در اقلیم هـای سـرد ایـن گیـاه را در شـرایط گلخانـه تولیـد می کنند. اگـر چه صبـر زرد دمای 50 درجـه سـانتیگراد را بـه خوبـی تحمـل می کنـد ولی دمای مناسـب بـرای رویش ایـن گیاه20 تـا 30 درجه سـانتیگراد اسـت. صبـر زرد را در هـر نـوع خاکی میتوان کشـت کرد ولی خاک های سـبک که از زهکشـی مناسـبی برخـوردار باشـند، بـرای کشـت این گیـاه توصیه میشـود. خاک های هوموسـی و خاک هایـی که از مقـدار فراوانـی مـواد آلـی برخوردار باشـند برای کشـت صبـرزرد توصیه نمی شـوند.

آماده سازی خاک

زمین هایـی کـه درآن صبـرزرد کشـت میشـود بایـد سـبک بـوده و از زهکشـی مناسـب برخـوردار باشـند. ایـن خاک هـا بایـد کـم و بیـش حاصل خیز باشـند.در این شـرایط پس از برداشـت محصول سـال قبل، شـخم متوسـطی بایـد زده شود.سـپس اواخـر زمسـتان زمیـن را تسـطیح و بسـتر خـاک را بـرای کشـت ایـن گیاه آمـاده می کنند.گیـاه صبـرزرد بـه آب ایسـتایی بسـیار حسـاس میباشـد.از ایـن رو زمینهایـی کـه بـرای کشـت ایـن گیـاه اختصـاص می یابـد، باید کاملا صاف و فاقـد هرگونه پسـتی و بلنـدی باشـند. چنانچه این گیـاه در اقلیم هـای گـرم و مرطـوب کشـت شـود و خـاک از نظـر زهکـش مشـکل داشـته باشـد، در مرحله آماده سـازی زمیـن بـرای بهبـود در امـر زهکـش خـاک، احـداث کانال هـای مناسـب ضروری اسـت.

کاشت

ازدیاد گیاه صبرزرد به دو روش جنسی توسط بذر و غیر جنسی از طریق پاجوش و قلمه می باشد. کاشـت ایـن گیـاه توسـط بذر بـه دلیل دگرگرده افشـان بودن شـدید آن و تفـرق زیاد، روش مناسـبی برای ازدیـاد نمی باشـد. از ایـن رو ازدیـاد ایـن گیـاه به صورت جنسـی تنهـا در برخی از امـور تحقیقاتی اسـتفاده می شـود. معمولی تریـن روش ازدیـاد غیرجنسـی گیاه صبرزرد، از طریق پاجوش می باشـد. در ایـن روش پاجوش های سـالم، شـاداب كـه بـه رنـگ سـبز روشـن و بـه ارتفـاع 25/5 تـا 20 سـانتیمتر می باشـند را بـرای تکثیـر انتخـاب کـرده و پـس از جـدا کردن از پایه مادری به منظور خشـک شـدن شـیره جاری شـده از آنها، مدتی (حـدود 24 سـاعت)، در محـل کشـت نگـهداری می كنند. سـپس آنهـا را در محیـط گلخــانه (پاجوشهای 5/5 تـا 5 سـانتیمتری)یـا در فضـای آزاد (پاجوشهـای 15 تـا 20 سـانتیمتری) بـه طـور معمـول در ردیفهایـی بـه فاصلـه 80 تا 100 سـانتیمتر و فاصله دو بوته در طول ردیف 50 تا 80 سـانتیمتر کشـت می کننـد.
 

مراقبت و نگهداری

صبـر زرد بـه رطوبـت بـالا، آب ایسـتایی و آبیـاری زیاد حسـاس اسـت ازایـن رو آبیـاری گیاهان بایـد زمانی انجـام شـود کـه خـاک کاملا خشـک باشـد. اگر هدف از کشـت این گیـاه تولید پا جـوش برای تکثیر باشـد، دوره هـای آبیـاری کوتـاه تـر (بـا توجه به شـرایط اقلیمـی هر7 تـا10 روز یک بـار) توصیه میشـود. چنانچه هـدف از کشـت تولیـد ژل بـرای مصـارف مختلـف باشـد هـر 14 روز و یـا حتـی 20 تـا 30 روز یک بـار (با توجـه بـه شـرایط اقلیمـی محل رویـش) گیاهان باید تحـت آبیاری قرار گیرنـد. چنانچه این گیـاه در مناطق گـرم و خشـک کشـت گـردد، باید تحـت آبیاری بـه موقع قـرار گیرد.
 

برداشت محصول

باتوجـه بـه شـرایط اقلیمـی منطقـه، برگهـا را میتـوان از سـال دوم یـا سـوم رویـش برداشـت کرد. چنانچـه گیاهـان در هـوای آزاد کشـت شـده باشـند از شـهریورماه میتـوان بـه برداشـت برگهـا اقدام نمـود. اگـر ایـن گیاهـان در گلخانـه کشـت شـده باشـند، از آنجایـی که گیاهانی همیشـه سـبز هسـتند در تمـام طـول سـال میتـوان برگهـا را برداشـت کرد. برداشـت برگهـای صبـرزرد باید کاملا علمی و منطقـی صـورت گیـرد. عـده ای از محققیـن برداشـت برگهـای ایـن گیـاه را نوعـی هنـر می داننـد برگها را با دسـت بی دقتـی در برداشـت، سـبب از بیـن رفتـن بوتههـای صبـرزرد خواهد شـد. معمـوال و توسـط چاقوهـای مخصـوص برداشـت می کننـد، و در سـطح وسـیع نیـز از ماشـین های مخصـوص برداشـت بـرگ صبـرزرد اسـتفاده می کننـد. برگهـای جوانتـر در مرکـز گیـاه قرار داشـته کـه توصیه میشـود ایـن برگهـا برداشـت نشـوند. زیـرا نـه تنهـا امـکان رشـد مجـدد گیـاه فراهـم نمیشـود، بلکـه گیاهـان زیبایـی خـود را نیـز از دسـت میدهند.برگهـای مسـن تـر برگهایـی هسـتند کـه در قسـمت بیرونـی گیـاه واقـع شـده و بـه سـطح زمیـن نزدیک ترنـد. ایـن برگهـا از کیفیت مناسـب تری برخوردارند.زیـرا حـاوی ژل بیشـتری بـوده وبـا قطـع آنهـا امکان رشـد دوبـاره گیـاه و تولیـد برگ های جدیـد نیـز وجـود دارد. پـس از برداشـت خارهـای اطراف، بـرگ را توسـط چاقویی تمیز کرده و سـپس در لفاف هـای مناسـب قـرار داده و در سـردخانه نگهـداری می کننـد.در طـول سـال، با توجه به شـرایط در طول دوره برداشـت از اقلیـم منطقـه چهـار تـا پنـج مرتبه میتـوان برگها را برداشـت کرد. معمـولا هرگیـاه 12 بـرگ را میتـوان جـدا کرد. چنانچه در هرهکتار 10000 بوته کشـت شـده باشـد، عملکرد بـرگ تـازه 12000کیلوگـرم در هکتـار خواهد بود.در نقـاط مختلفـی از ریشـه بعضـی از گیاهـان جوانه هایـی ایجـاد میشـود کـه اگـر رشـد کننـد، گیاهـان کوچکـی در کنـار مـادر سـر از خـاک بیـرون می آورنـد. میتـوان این قسـمتها را در شـرایطی کـه کمی از ریشـه گیـاه مـادری را دارنـد، بـه گلـدان جدید منتقـل کرد. نحوه جـدا كردن پاجـوش اهمیت فراوانی دارد.
 

جدا کردن پاجوش از گیاه مادری آلوئه ورا

اولیـن قـدم این اسـت کـه بدانید چگونه پاجـوش را از گیاه مـادری جدا کنید. چاقوی بسـیار تیـزی انتخاب كنیـد و تیغـه آن را بـا الـکل یـا محلـول 10 درصـد مایع سـفید کننده تمیـز نمایید. بـا ایـن کار میکروب ها وارد محـل بـرش نمیشـوند. پاجـوش را با زاویه 45 درجه ببرید. شـیب دار بودن سـطح بـرش در گیاه مادر موجـب انحـراف مسـیر آب شـده و کمـک می کنـد این ناحیـه پیـش از اینکه کال ببنـدد، دچار پوسـیدگی نشـود. برخـی توصیـه میكننـد كـه انتهـای بریده شـده پاجـوش را پودر سـولفور (گوگرد) بپاشـند تـا مانع از مشـکلات قارچـی و پوسـیدگی شـوند. ایـن کار در بیشـتر مواقـع ضرورتـی نـدارد به شـرطی کـه انتهای بریـده شـده قلمـه، کاملا خشـک شـود. ممکن اسـت چنـد هفته یا حتـی چند ماه ایـن فرایند طول بکشـد. دراین زمـان انتهـای بریـده شـده بایـد خشـک و سـفت شـده و کمـی چروکیـده و تا حـدی مایل به سـفید شـود. زمـان جـدا كـردن پـا جـوش از پایـه مـادری دارای اهمیـت زیـادی می باشـد. فصـل مناسـب بـرای جداسـازی پاجوش هـای گیاهـی ماننـد آلوئـه ورا فصـل بهار می باشـد.

تکثیر کاکتوس

پـس از جـدا کـردن پاجـوش از کاکتـوس و تشـکیل کال در انتهـای بریـده شـده آن، زمـان آن میرسـد که پاجـوش را بکاریـد. بهتریـن مـکان بـرای کاشـت پاجوش کاکتـوس خاک با زهکشـی خوب و ریگ دار اسـت. و یـا اینکـه خودتـان بـا ترکیـب 50 درصد پرلیـت و 50 درصـد پیت یا کمپوسـت آن را درسـت کنید. بـرای کاشـت پاجـوش کاکتـوس، از گلدانـی اسـتفاده کنیـد کـه تنها کمـی بزرگتـر از قطر قاعده آن باشـد. یـک سـوم یـا نیمـی از قاعده گیـاه را با خاک بپوشـانید تا گیـاه نیفتد. پاجـوش را در محیطی روشـن با نور غیـر مسـتقیم قـرار دهیـد و خاک را کمـی مرطوب نگـه دارید. بیشـتر کاکتوس هـا ظـرف 6  ـ4 هفتـه ریشـه میدهنـد امـا در برخـی نیـز ممکـن اسـت چنـد مـاه فراینـد ریشـه دهی بـه طـول انجامـد. توجـه: بـه گیـاه دقـت کنید تا رشـد هـر گونـه جوانـه جدیـد در آن را متوجه شـوید. رشـد جوانـه نشـان دهنده تولیـد و رشـد ریشـه اسـت. در ایـن زمـان گیـاه جـوان میتوانـد مواد مغـذی و آب را دریافـت کنـد.

بیشتر بخوانید: آموزش کاشت بذرکاکتوس