راهنمای زراعت گیاه دارویی پیرتروم

زراعت گیاه پیرتر:

گیاهشناسی پیرتر یا پیرتروم یا گل حشره کش:

گیاه پیرتر با نام علمی (Tanacetum cinerariaefolium) گیاهی ست علفی و چندساله است.  این گیاه 10 تا 15 سال عمر می ­کند. ریشه­ ی پیرتر دارای ریزوم کوتاه است و ضخامت آن 5/0 تا 2 سانتی ­متر می­ باشد. از این ریزوم ریشه ­های متعددی به طول 15 تا 20 سانتی­ متر، استوانه­ ای شکل و به رنگ قهوه ­ای تیره منشعب می­ شوند. ریشه پیرتر سطحی و افشان است. از قسمت فوقانی ریزوم، ساقه­ های متعددی به ارتفاع 30 تا 50 سانتی ­متر، خارج می­ شود.

ساقه شیاردار، 5 تا 6 ضلعی و پوشیده از کرک­ های ظریف و خاکستری رنگ است. هر برگ­ دو تا سه بریدگی دارد و به صورت متناوب نسبت به یکدیگر روی ساقه قرار می­ گیرند. محل قرار گیری گل ­ها در انتهای ساقه های اصلی یا فرعی است. معمولاً یک بوته حدوداً 100 تا 200 عدد گل تولید می ­کند و در صورت مطلوب بودن شرایط اقلیمی به 400 عدد گل نیز می ­رسد.

قطر گل­ های کاملاً باز شده بین 5/2 تا 5 سانتی­ متر است. گلچه ­های زبان ه­ای سفید و گلچه ­های لوله­ ای زرد رنگ می­ باشند.

گیاه یک پایه است. بذر پنج وجه ی به طول 3 تا 5 میلی ­متر و به ضخامت 1 تا 5/1 میلی ­متر و در ناحیه­ ی طولی آن شیارهایی وجود دارد. در سطح بذر همچنین کرک­ های بسیار ظریفی مشاهده می ­شود.

وزن هزار دانه 1 تا 1/2 گرم است. بذرها 3 الی 4 سال از قوه رویشی مناسبی برخوردارند.

تمام اندام ­های هوایی گیاه حاوی ماده موثره «پیرترین» است و در اندام ­های مختلف، مقدار آن متفاوت است و بیشترین مقدار آن در بذرها می­ باشد. گیاه پیرتر 10 تا 15 سال عمر می ­کند ولی 4 تا 5 سال بازدهی اقتصادی دارد. رویش بذرها پس از 8 روز آغاز می­ شود و پس از 15 تا 20 روز تمامی بذرها سبز می ­شوند. گیاهان از سال دوم رویش به گل می ­روند، گل­ ها در خرداد ماه ظاهر می­ شوند.

بیشتر بخوانید: راهنمای زراعت گیاه دارویی گل انگشتانه

نیازهای اکولوژیکی گیاه پیرتر یا گل حشره کش:

گیاه پیرتر در طول رویش به هوای گرم و نور کافی نیاز دارد. آب فراوان برای این گیاه مناسب نیست و سبب خشک شدن آن می­ شود. سرمای زمستان را به خوبی تحمل می­ کند ولی سرماهای شدید و طولانی برای گیاهان جوان مناسب نیست. عده­ای از محققان معتقدند که سرمای زمستان برای این گیاه مفید است و باعث افزایش عملکرد گل و همین­طور بهبود مواد موثره ­ی آن می­ شود. رشد و نمو این گیاه نه تنها سبب کاهش تعداد گل­ ها می­ شود، بلکه سبب کاهش ماده موثره ­ی «پیرترین» تا میزان 50 درصد می ­شود.

پیرتر گیاهی است خشکی دوست و رویش آن­ ها در مناطق گرم و خشک به خوبی صورت می ­گیرد. هرچند گیاه پیرتر در خاک ­های شور رشد می ­کند اما برای تولید انبوه باید در زمین ­های فاقد خاک شور، آهکی، مسطح یا کمی شیب­دار و از خاک­ های شنی با زه­کش مناسب استفاده شود.

اگر گیاهان در سال اول رویش تحت آبیاری منظم و به موقع قرار گیرند، در سال اول نیز می ­توان به مقدار مناسبی گل برداشت کرد. اما اگر به صورت دیم کاشته شود فقط از سال دوم رویش می­ توان اقدام به برداشت محصول گل کرد.

PH خاک مناسب برای گیاه پیرتر بین 5/5 تا 7/5 می­ باشد.

چگونگی کاشت گیاه پیرتر یا گل حشره کش:

نحوه ­ی آماده سازی خاک جهت کاشت گیاه پیرتر:

در فصل پاییز پس از اضافه کردن کودهای شیمیایی مورد نیاز گیاه، باید شخم مناسبی به زمین زده شود؛ عمق شخم به نوع و ضخامت خاک زراعی بستگی دارد. از آنجاکه ریشه ­ی این گیاه افشان است و به سختی در خاک­ های دارای قلوه سنگ گسترش می­ یابد؛ باید در فصل بهار قبل از کاشت گیاه زمین را از سنگ­ ها و قلوه سنگ­ ها پاک کرد. سپس سطح زمین را تسطیح و بستر آن را برای کاشت آماده نمود.

بیشتر بخوانید: راهنمای زراعت گیاه دارویی انجدان رومی

تاریخ و فواصل کاشت گیاه پیرتر:

فروردین ماه زمان مناسبی برای کاشت بذر گیاه پیرتر در زمین اصلی است. بذرها را در ردیف ­هایی به فاصله­ ی 60 سانتی­ متر کشت می­ کنند و در هر هکتار به 6 تا 8 کیلوگرم بذر گیاه پیرتر نیاز است.

اوایل بهار یا تابستان، زمان مناسبی برای کاشت بذر در خزانه­ ی هوای آزاد است.

در این حالت بذرها در ردیف ­هایی به فاصله­ ی 30 تا 40 سانتی­ متر در خزانه کشت می­ شوند. عمق بذر پیرتر در هنگام کاشت 5/0 تا 1 سانتی ­متر مناسب است. مقدار 1000 گرم تا 1500 گرم از بذر با کیفیت مطلوب برای هر یک هکتار کشت گیاه پیرتر کفایت می­ کند.

زمان مناسب برای انتقال نشاءها به زمین اصلی نیمه­ ی شهریورماه تا اواسط بهار سال بعد است و معمولاً فاصله ­ی بین  ردیف ­های کاشت 60 سانتی ­متر و فاصله ­ی بین دو بوته 20 تا 30 سانتی­متر در نظر گرفته می ­شود.

اوایل پاییز حدوداً 10 مهر ماه یا اوایل بهار در نیمه­ ی دوم اسفند ماه زمان مناسبی برای تکثیر رویشی گیاه پیرتر است.

در تکثیر رویشی بوته ­ها در ردیف ­هایی به فاصله­ ی 60 سانتی­ متر و فاصله ­ی دو بوته در طول ردیف 20 تا 30 سانتی­ متر باید کشت شوند.

روش کاشت گیاه پیرتر یا گل حشره کش:

کاشت و تکثیر پیرتر توسط بذر یا به روش رویشی انجام می­ گیرد. تکثیر زایشی توسط بذر پیرتر به دو صورت

• 1) روش مستقیم 2) روش غیر مستقیم انجام می ­گیرد.

در روش کشت مستقیم: در زمان مناسب به کشت مستقیم بذر در زمین اصلی اقدام می­ شود. از آنجا که رشد اولیه ­ی گیاه بسیار کند است و علف­ های هرز می­ توانند بدون رقابت تمام زمین را بپوشانند و وجین علف­ های هرز هزینه­ ی زیادی را تحمیل می ­کند از اینرو کشت مستقیم پیرتروم مناسب نیست مگر اینکه در سطوح کوچک کشت شود.

در روش کشت غیر مستقیم: در زمان مناسب به کشت ردیفی بذرها و در خزانه ­ی هوای آزاد اقدام می­ شود. چون رویش بذرها به کندی انجام می­ گیرد بهتر است همراه با پیرتر بذرهای گیاهان سریع الرشدی مانند: خردل به شکل کشت مخلوط کاشته شود تا با رشد آن­ها و شناسایی ردیف­ ها بهتر بتوان به وجین علف­ های هرز فواصل ردیف ­ها پرداخت. پس از کشت انجام غلتک مناسب به منظور تراکم بخشیدن به قسمت خارجی خاک جهت تسریع در جوانه­ زنی ضروری است. با آبیاری مناسب و وجین علف­ های هرز سطح خزانه بذرها پس از دو تا سه هفته سبز می­ شوند. اگر در اواخر فصل تابستان اقدام به کاشت بذر در خزانه شود، برای جلوگیری از سرمازدگی بوته­ ها روی آن­ را با پلاستیک یا کاه یا پوشال چوب می ­پوشانند.

نشاءها را می ­توان پس از 5/2 تا 3 ماه به زمین اصلی منتقل کرد. عمل انتقال نشاءها به زمین اصلی در سطوح کوچک کشت توسط کارگر و در سطوح وسیع توسط ماشین نشاءکار انجام می­گیرد.

برای هر یک هکتار زراعت گیاه پیرتر 60 تا 80 هزار بوته کفایت می­ کند. برای جلوگیری از خشک شدن بوته­ ها در هنگام انتقال باید دقت زیادی را به خرج داد و نباید بوته ­ها را بیش از ناحیه ­ی یقعه در خاک فرو برد.

تکثیر رویشی:

تکثیر رویشی با تقسیم بوته انجام می­ گیرد. در زمان مناسب پس از خارج کردن پایه ­های مادری سه تا چهار ساله از خاک، هر بوته را به 5 تا 10 قطعه تقسیم کرده و به زمین اصلی منتقل می­کنند. بوته­ های انتخاب شده باید کاملاً سالم و عاری از هرگونه عوامل بیماری­زای قارچی یا باکتریایی باشد.

بیشتر بخوانید: راهنمای زراعت گیاه دارویی انیسون

تناوب کاشت گیاه پیرتر:

این گیاه حداقل 4 تا 5 سال در یک منطقه باقی می ­ماند، در نتیجه رعایت تناوب کاشت مناسب و حفظ مواد و عناصر غذایی موجود در خاک حائز اهمیت است.

گیاهانی باید در تناوب کاشت مورد استفاده قرار گیرند که اولاً خاک را از مواد معدنی و هوموسی تهی نکنند و ثانیاً زمینه ­ی ایجاد بیماری­ ها و گسترش علف ­های هرز را فراهم نکنند.

چگونگی داشت گیاه پیرتر یا گل حشره کش:

مبارزه با علف ­های هرز و آفات گیاه پیرتر:

برای دستیابی به رشد مطلوب و همچنین افزایش عملکرد محصول گل، مبارزه با علف ­های هرز ضرورت دارد. وجین علف­ های هرز در طول رویش گیاه، به خصوص در سال­ های اول و دوم رویش باید مورد توجه قرار گیرد. بهتر است در طول سال 4 مرتبه علف­ های هرز را وجین کرد. دو بار قبل از گل­ دادن گیاه و دو بار بعد از برداشت محصول. اما اگر تراکم علف­ های هرز زیاد نباشد و بافت خاک به گونه ­ای باشد که سبب گسترش و تسریع علف ­های هرز نشود، وجین علف­ های هرز دو بار در سال کافی است. مرحله ­ی اول قبل از گل دادن و مرحله­ ی دیگر، پس از برداشت محصول است.

در زمان گذشته، وجین علف­ های هرز مزارع گیاه پیرتر به شکل میکانیکی توسط دست یا با کولتیواتور انجام می­شد. اما اخیراً بمنظور مبارزه با آن­ ها از علف­کش استفاده می ­شود. علف­ کش ­های مناسب عبارتند از: مرکازین به مقدار 4 تا 5 کیلوگرم در هکتار، آفالون به مقدار 4 تا 5 کیلوگرم در هکتار و مالوران نیز به مقدار 4 تا 5 کیلوگرم در هکتار کاربرد دارد.

استفاده ازین علف کش ­ها به صورت محلول پاشی در فصل بهار تا قبل از رویش گیاه انجام می­ گیرد. در صورتی که این گیاه در خاک­ های سبک شنی کشت شده باشد از علف کش ­های مذکور باید به مقدار کمتری استفاده نمود. تاکنون آفت و بیماری خاصی روی گیاه پیرتر مشاهده نشده است.

بیشتر بخوانید: آشنایی با نحوه ی پرورش بادرشبی

کود دهی مورد نیاز گیاه پیرتر:

گیاه پیرتر در طول رویش به مواد و عناصر غذایی خاصی نیاز ندارد، اما برای داشتن گل ­های بیشتر و عملکرد مطلوب­تر مواد موثره­ ی گل پیرتر باید املاح و مواد غذایی مورد نیاز گیاه به خاک افزوده شود.

توصیه می­شود قبل از کاشت گیاه و در فصل پاییز 80 تا 100 کیلوگرم در هکتار کود نیتروژن و همین مقدار کود اکسید فسفر و به همین میزان کود اکسید پتاس را باید در اختیار گیاه پیرتر قرار دارد. در فصل بهار نیز 60 تا 70 کیلوگرم در هکتار کود نیتروژن به صورت سرک باید به خاک اضافه شود.

چگونگی برداشت گیاه پیرتر یا گل حشره کش:

محصول گل را می ­توان از سال اول برداشت کرد. عملکرد گل در سال اول رویش کم است و معمولاً از سال دوم به برداشت محصول اقدام می­ شود. برداشت گل زمانی آغاز می­شود که گلچه­ها زبان ه­ای به شکل افقی و سه چهارم گلچه ­های لوله ­ای کاملاً باز شده باشند.

از آنجا که گل­ ها زمان اندکی (تنها 48 تا 72 ساعت) را در این حالت قرار دارند؛ در مساحت­ های زیاد زیر کشت امکان جمع ­اوری گل طی این زمان کوتاه وجود ندارد در نتیجه زمانی که گلچه­های لوله ­ای شروع به باز شدن می­ کنند گل ­ها را باید برداشت کرد و تا قبل از این که گلچه­ ها زبان ه­ای پژمرده شده و از حالت افقی خارج شوند؛ عمل برداشت را می­ توان انجام داد. این مرحله 8 تا 10 روز به طول می­انجامد لذا زمان کافی برای برداشت گل وجود خواهد داشت.

عمل جمع ­آوری گل­ ها با دست یا یا با ماشین مخصوص برداشت گل انجام می ­شود.

در هر صورت گل­ ها باید از ناحیه ­ی دمگل (3 تا 4 زیر گل) چیده شوند.

چگونگی خشک کردن گیاه پیرتر:

 گل­ها را بایددر خشک­ کن­ های الکتریکی در دمای 50 تا 60 درجه سانتی ­گراد خشک کرد.

در صورت نبود دستگاه­ های خشک ­کن بلافاصله بعد از جمع­ آوری گل­ ها در فضاهای باز و آزاد که دارای سایه باشد اقدام به خشک کردن گل­ ها می ­شود.

پس از خشک شدن گل­ ها، آن­ها را باید الک کرد، ساقه­ ها، برگ­ ها و سایر قسمت­ های نامناسب را از آن جدا نمود به طوری که فقط گلچه­ ها و دانه­ ها باقی بمانند. در این حالت مقدار ماده موثره­ ی پیرترین در گل­ ها (گلبرگ ­های+بذر) 20 تا 50 درصد بیشتر خواهد بود.

گل­ های خشک و تمیز شده را باید در کیسه­ های کاغذی یا نایلونی ریخت و در آن­ ها را بست، سپس آن­ ها را در مکانی کاملاً خشک انبار کرد. ماده موثره ­ی پیرترین بر اثر مجاورت با هوا اکسید می­ شود و کیفیت آن­ ها به نحو چشمگیری کاهش می ­یابد. لذا قبل از بستن در کیسه­ ها باید مقداری مواد ضد اکسیده در داخل آن­ ها گذاشته شود.

جمع ­آوری بذر گیاه پیرتر:

بذرهای رسیده در اواخر تیر ماه تا اوایل مرداد ماه جمع ­اوری می­ شوند. بذرهای کاملاً رسیده قهوه ­ای رنگ هستند. همواره بذر گیاهانی را باید برداشت کرد که از کیفیت رویشی مناسبی برخوردار هستند.

پس از برداشت گل ­ها و خشک کردن آن­ ها باید بذرها را از سایر قسمت ­های گل جدا کرد. سپس آن­ ها را تمیز و بسته بندی نمود و در مکانی خشک و خنک باید نگهداری کرد.

عملکرد گیاه پیرتر:

عملکرد گل خشک در سال اول 100 تا 200 کیلوگرم در هکتار است و در سال­ های بعد به 700 کیلوگرم  تا 1 تن و دویست کیلوگرم هم می­ رسد.

عملکرد بذر گیاه پیرتر از سال دوم 200 تا 300 کیلوگرم در هکتار می ­باشد.

بیشتر بخوانید: راهنمای زراعت گیاه ختمی دارویی