آشنایی با گیاه تاتوره یا داتوره و کشت و کار آن

زراعت تاتوره

-گیاه شناسی تاتوره :

گیاه دارویی تاتوره یا داتوره با نام علمی (Datura stramonium L) با بوته ­های به ارتفاع 30 تا 130 سانتی­ متر دیده می ­شود؛ ارتفاع این گیاه بشدت بستگی به شرایط محل رویشی دارد. که در مناطق مرطوب به 200 سانتی­ متر هم می­ رسد. ریشه­ ی آن مستقیم، سفید رنگ، دارای انشعابات و به اندازه­ ی 10 تا 20 سانتی­ متر می­ رسد. 

برگ ­ها به رنگ سبز روشن و با بریدگی ­هایی کم و بیش عمیق و فاقد کرک است، طول برگ­ ها به اندازه­ ی 10 تا 15 سانتی ­متر و پهنای آن 8 تا 10 سانتی­ متر است.  گل­ ها سفید رنگ، درشت و دارای پنج دندانه است. میوه ­ها به شکل تخم ­مرغی شکل یا کروی و به اندازه 4 تا 5 سانتی­ متر از نوع کپسول، گوشتی، حجره­ دار و سطح خارجی آن دارای برجستگی است.

اندام هوایی این گیاه سمی و دارای بوی نامطبوعی است که ناشی از وجود آلکالوئیدهای مختلف است. بیش از 60 درصد از این آلکالوییدها را هیوسیامین و بقیه را آلکالوییدهای دیگری نظیر آسکوپولامین و آتروپین تشکیل می­ دهد.

اولین گل­ های تاتوره اواسط خردادماه ظاهر می­ گردند و تا شروع فصل سرما روی گیاه مشاهده می­ شوند.

اگر میوه­ های گیاه تاتوره به خوبی رسیده شوند، شکاف­ های طولی روی میوه باز می­ شود و بذرهای داخل میوه ظاهر می ­شوند، در این حالت بذرها هنوز مرطوب هستند.

بیشتر بخوانید: راهنمای زراعت گیاه توتون

نیازهای اکولوژیکی گیاه تاتوره یا داتوره:

منشأ گیاه تاتوره مناطق حاره ­ای است، لذا در طول دوره­ ی رویش به درجه حرارت مناسب و نور کافی نیاز دارد. اگرچه بذرها در درجه حرارت 12 تا 15 درجه سانتی­ گراد جوانه می­ زنند، ولی درجه حرارت مطلوب برای جوانه ­زنی 30 درجه سانتی­ گراد است. این گیاه نسبت به سرما حساس است به طوریکه گیاهان جوان در 2- درجه سانتی ­گراد و گیاهان مسن در 4- درجه سانتی­گراد دچار سرمازدگی شده و خشک می­ شوند.

بارندگی سالانه برای رویش گیاه تاتوره، 500 تا 600 میلی­متر است. برای کشت گیاه تاتوره، در نظر گرفتن عواملی نظیر نور، رطوبت، مواد و عناصر غذایی کافی و درجه حرارت مناسب، ضرورت دارد.

برای کشت تاتوره، باید از خاک ­هایی با ضخامت سطح ­الارض مناسب استفاده نمود.

تاتوره گیاهی است که به طور تقریبی در هر خاکی رشد می­کند، اما برای کاشت در سطح وسیع خاک ­های لوم­رسی توصیه می­ شود.

روش کاشت گیاه تاتوره یا داتوره:

آماده سازی خاک جهت کاشت تاتوره:

بعد از اضافه کردن کودهای دامی پوسیده ­ی مورد نیاز گیاه تاتوره، در فصل پاییز، شخم عمیقی به زمین مورد نظر می­ زنند و سپس کودهای شمیایی مناسب گیاه تاتوره را به خاک می ­افزایند و توسط دیسک  به عمق 15 تا 20 سانتی­ متری زمین می ­فرستند. اواخر زمستان زمین را تسطیح کرده، بستر خاک را برای کشت بذر آماده می­ کنند.

بذرهای تاتوره تا 5 سال قوه رویشی مناسبی دارند و پس از 14 تا 20 روز جوانه می­ زنند. رشد اولیه ­ی تاتوره بسیار کند و آهسته است، اما پس از مدتی رشد سریعی به خود می­ گیرد.

تاریخ و فواصل کاشت تاتوره:

اواخر اسفند، زمان مناسبی برای کشت مستقیم گونه­ های مختلف تاتوره در زمین اصلی است. بذرها در ردیف­ هایی به فاصله­ ی 60 سانتی­متر کشت می­ شوند. عمق بذر تاتوره در هنگام کشت، باید 2 تا 5/2 سانتی­ متر باشد. برای هر هکتار زمین، 12 تا 15 کیلوگرم بذر با کیفیت مناسب نیاز است.

زمان مناسب برای کاشت بذر در خزانه­ ی هوای آزاد، اواخر اسفند ماه است.

سپس نشاءها در ردیف­ هایی به فاصله ­ی 60 تا 70 سانتی­ متر در زمین اصلی کشت می­ شوند. فاصله­ ی مناسب دو بوته روی ردیف کاشت، 25 تا 30 سانتی­ متر است.

بیشتر بخوانید: آشنایی با زراعت گونه های مختلف خردل

روش کاشت تاتوره:

تکثیر گونه­ های مختلف تاتوره به وسیله ­ی بذر انجام می­ گیرد.

باید قبل از کشت بذرهای گیاه تاتوره را به مدت 24 تا 28 ساعت در دمای 35 تا 40 درجه سانتی­ گراد، در آب خیسانید. بذر تاتوره دارای آنزیم­ های بازدارنده ­ی رشد است که سبب کاهش چشمگیر جوانه زنی می­ شود، خیساندن بذرها  با روش گفته شده، باعث افزایش قوه ­ی رویشی می­ شود.

کاشت تاتوره به دو روش 1) مستقیم و 2) غیرمستقیم انجام می­ شود.

کاشت مستقیم:

در زمان مناسب، بذرها به صورت ردیفی، در زمین اصلی کشت می­شوند. پس از کشت، برای ایجاد تراکم در بستر سطحی خاک، انجام غلتک مناسب است و باعث هماهنگی در رویش بذرها می­شود. پس از کشت، بلافاصله باید زمین را آبیاری نمود.

کاشت غیرمستقیم:

اواخر زمستان اوایل بهار، بذرها را در خزانه ­ی هوای آزاد کشت می­ کنند. وقتی گیاهان چهار برگی شدند و ارتفاع آن­ها به 8 تا 12 سانتی ­متر رسید، آن­ها را با رعایت فواصل ذکر شده و به زمین اصلی منتقل و سپس آبیاری می­ کنند.

تناوب کاشت گیاه تاتوره:

تناوب کاشت برای تاتوره مهم نیست و تقریباً می­ توان آن را با اکثر گیاهان به تناوب کشت نمود. از آن­جا که بیماری­ های گیاهان تیره­ بادمجانیان مشابه­ اند، توصیه می­ شود پس از برداشت تاتوره، از کشت این گیاهان در همان زمین خودداری شود.

میوه پس از رسیدن باز می ­شود و بذرهای داخل آن به اطراف پراکنده می­ شوند. از این رو تاتوره، همواره علف ­هرز غالب مناطقی است که در آن کشت می ­شود.

کشت مداوم تاتوره در یک زمین مناسب نیست و بهتر است تکرار کشت آن در یک زمین، پس از سه سال انجام گیرد.

روش داشت گیاه تاتوره یا داتوره:

چگونگی کود دهی گیاه تاتوره:

تاتوره مانند سایر گیاهان متعلق به خانواده بادمجانیان، به مقادیر مناسبی از نیتروژن نیاز دارد. علاوه براین تحقیقات نشان داده است که افزودن پتاسیم در خاک­ هایی که تاتوره در آن کشت می­ شود، سبب افزایش کیفیت و کمیت مواد موثره آن­ها می­ شود.

کودهای حیوانی پوسیده برای کشت تاتوره تاثیر قابل توجه ی در رویش دارند.

در فصل پاییز، افزودن 30 تا 40 کیلوگرم در هکتار، کود نیتروژن؛ 40 تا 60 کیلوگرم در هکتار اکسیدفسفر و 60 تا 80 کیلوگرم در هکتار اکسید پتاس به عنوان مقادیر پایه به خاک باید افزود.

همچنین در فصل بهار باید 30 کیلوگرم در هکتار کود نیتروژن، 30 کیلوگرم در هکتار اکسیدفسفر برای افزایش عملکرد گیاه به خاک اضافه کنید.

پس از اولین برداشت نیز 30 کیلوگرم کود نیتروژن در هکتار همراه با آبیاری توصیه می­ شود که باعث تسریع در رویش گیاهان می ­شود.

بیشتر بخوانید: نحوه ی کاشت و پرورش گیاه دارویی مرزه

چگونگی مبارزه با علف­ های هرز و آفات گیاه تاتوره:

انجام شخم عمیق در فصل پاییز، به منظور از بین رفتن علف ­های هرز و تهویه ­ی خاک، ضرورت دارد. در طول رویش تاتوره، کاربرد علف­کش ­های مناسب باعث افزایش عملکرد می ­شود.

رشد اولیه ­ی این گیاهان به کندی صورت می­ گیرد، علف ­های هرز به سرعت رشد می­ کنند و سطح زمین را می­ پوشانند؛ از این رو، مبارزه با علف ­های هرز در اوایل رویش گیاهان ضرورت دارد. علف­کش­ های مناسب تاتوره عبارتند از: ترفلان و اولیترف به مقدار 5 تا 6 هکتار، از علف­کش گراماکسون هم می­ توان قبل از رویش بر ضد علف­ های هرز به صورت محلول­پاشی استفاده نمود.

از قارچ­ هایی که ممکن است به تاتوره حمله کنند و باعث بیماری آن­ ها شوند، می­ توان قارچ لکه­ برگی را نام برد که در صورت توسعه و پیشرفت بیماری و عدم مبارزه­ ی صحیح با آن، خسارت ­های سنگینی به گیاهان وارد شده و عملکرد به شدت کاهش می ­یابد. برای مبارزه با این قارچ، می­ توان از اورتوسید 2 درصد یا از محلول دیتان به صورت محلول­پاشی استفاده کرد.

روش برداشت محصول گیاه تاتوره یا داتوره:

با توجه به اینکه بیشترین مقدار ترکیبات آلکالوییدی در مرحله ­ی گلدهی گیاه تاتوره یافت می­ شود. اما اگر هدف از برداشت برگ­ های تاتوره مورد نظر باشد، زمانی که اندازه­ ی طول برگ ­ها به 15 تا 20 سانتی­ متر برسد، می ­توان آن­ ها را برداشت کرد. 

اولین برداشت در اوایل تیرماه، دومین برداشت بین ماه ­های مرداد تا شهریور، سومین برداشت که آخرین برداشت می­ باشد، قبل از فصل سرما و در اواخر پاییز انجام می­ گیرد. پس از آخرین برداشت، باید گیاهان را ریشه کن نمود.

اندام­ های برداشت شده را باید خشک کرد. بدین منظور، می ­توان از خشک ­کن ­های جریان هوای گرم با دمای 50 درجه سانتی­گراد، استفاده نمود.

برداشت محصول برگ­ های گیاه از دو تا سه ماهگی و غالباً قبل از زمان گلدهی صورت می­ گیرد.

جمع آوری بذرهای  گیاه  تاتوره یا داتوره :

برای جمع آوری بذرها، ابتدا باید میوه ­های رسیده را برداشت نمود. پس از خشک شدن، میوه ­ها را خرد کرده و بذرهای آن را از سایر قسمت­ ها جدا می­ کنند. بذرهای خشک شده بسته ­بندی شده و در مکان مناسب نگهداری می­ شوند.

بیشتر بخوانید: آنژلیک یا سنبل ختایی چیست و چگونه کشت و کار می شود

عملکرد محصول گیاه تاتوره:

مقدار محصول 8 تا 15 تن در هکتار  وزن تازه گیاه است. که از آن 5/1 تا 5/2 تن در هکتار وزن خشک حاصل می­ شود.

عملکرد بذر 2/1 تا 7/1 تن در هکتار است.

بهره برداری از گیاه تاتوره :

با توجه به کاربردهای زیاد این گیاه در صنایع داروسازی و تهیه ­ی فرآورده ­های متعددی از ترکیبات استخراج شده تاتوره مثل هیوسیامین، آتروپین و هیوسین که در بازار دارویی ایران موجود است. و همچنین هر کیلو بذر تاتور که به قیمت 190 هزارتومان خرید و فروش می­ شود؛ علاوه براین تقاضای بازار های خارجی برای خرید این گیاه، کاشت و پرورش آن مقرون به صرفه به نظر می­رسد البته در صورتی که به درخواست خریداران باشد.

نکات مهم در مورد گیاه تاتوره:

*به علت سمی بودن تاتوره باید از مصرف خوراکی خارج از دوز (3/0 یا 05/0 گرم در اشخاص بالغ و یک­بار در روز) آن اجتناب کرد. در فارماکوپه ­ی ایران گفته شده که بعنوان ضد اسپاسم و آنتی­کلینرژیک خواص درمانی دارد. همچنین در درمان آسم برگ خشک شده ­­ی آن را به صورت سیگار (حاوی 1 تا 5/1 گرم) استعمال می­ کنند. در طب سنتی برای تاتوره اثرات مخدر و خواب­ آور ذکر شده است؛ اطبای سنتی قدیم به اثرات سمی آن آگاه بودند و جهت رفع مسمومیت آن دستورات لازم را ذکر نموده ­اند.

**مصرف سرخود و بدون آگاهی تاتوره، به صورت خوراکی و استنشاقی بسیار خطرناک می­ باشد و سبب مسمومیت و در نهایت مرگ و میر می ­شود. در نتیجه توصیه می­ شود که تاتوره را فقط به شکل فرآوری شده تحت نظر متخصصان و داروسازان استفاده کنید.  

***باید توجه داشت که تاتوره تاثیراتی مشابه داروهای روان­گردان و مواد مخدر دارد و مصرف آن سبب وابستگی­ های جسمی و روانی می­ شود و ترک آن نیز دشواری­ های ترک مواد مخدر را دارد.

****عوارضی که مسمومیت تاتوره ایجاد می­ کند شامل: مشکلات تپش قلب، بینایی، گیجی، تشنج، عدم هوشیاری، خشکی دهان، تشنگی شدید، افزایش دمای بدن، تهوع، استفراغ و مشکلات تنفسی است.

*****مصرف 15 گرم تا 100 گرم از برگ ­های تاتوره و یا 15 گرم تا 25 گرم از بذر تاتوره کشنده است.

بیشتر بخوانید: صفر تا صد زراعت گیاه دارویی تاجریزی