مدیریت تلفیقی تغذیه گیاه کلزا

تولید غذا براي جمعیت در حال رشد مستلزم مدیریت تلفیقی میزان عناصر غذایی و حاصلخیزي خاك توسط کشاورزان می باشد. مدیریت تلفیقی تغذیه گیاه، به صورت استفاده هوشمندانه از ترکیب بهینه منابع آلی، معدنی و بیولوژیکی عناصر غذایی در یک تناوب زراعی براي دستیابی به عملکرد و تولید بهینه بدون آسیب رساندن به اکوسیستم خاك تعریف میشود. به عبارت دیگر، مدیریت تلفیقی تغذیه گیاه با حفظ حاصلخیزي خاك و فراهمی عناصر مورد نیاز گیاه در سطح بهینه، منجر به تولید پایدار محصول به میزان مورد انتظار می گردد. استفاده مداوم از مقادیر بالاي کودهاي شیمیایی اثرات منفی بر تولید پایدار محصول داشته و استفاده نابجاي آنها میتواند به آلودگی محیط زیست منجر شود. کشاورزي پایدار چیزي جز مدیریت ماده آلی خاك و استفاده نسبی از کودهاي آلی و بیولوژیک، کود سبز، بقایاي گیاهی و انواع کمپوست نخواهد بود. از آنجایی که، کودهاي آلی به تنهایی قادر به تأمین نیازهاي غذایی محصولات کشاورزي پربازده در کشاورزي امروزي نیست، استفاده تلفیقی از کودهاي شیمیایی، آلی و زیستی راه حل مناسبی در توصیه کود میباشد. از طرف دیگر، استفاده توأم کودهاي شیمیایی و آلی میتواند به بهبود شرایط فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیکی خاك کمک کرده و به دنبال آن سبب افزایش میزان کربن آلی و عناصر  غذایی خاك گردد.

3-1- مصرف بهینه کودهاي شیمیایی

در مزارع کود عاملی براي افزایش تولید محصول و درآمد است. در شرایط و مواقعی که کمبود غذا مطرح میگردد، هدف، تولید حداکثر محصول از طریق کوددهی است و بـر عکس در مواقعی که غذا به طور فراوان یافت میگردد، کـارایی مصـرف کـود از لحـاظ اقتصادي (نسبت درآمد به هزینه) مورد توجه میباشد. کاربرد کود بـا هزینـه هـاي ثابـت (هزینه مصرف) و متغیر (هزینه خود کود) توأم بوده و به طور معمـول از طریـق افـزایش محصول (مقدار کل محصول یا از لحاظ کیفی، مواد پر ارزش محصول) درآمد ایجاد میکند. معمولاً مصرف خیلی کم کود غیراقتصادي است، زیرا هزینه آن بیشـتر از درآمـد حاصـله خواهد شد (پایین تر از حد اقتصادي) و همچنین مصرف خیلی زیاد کود منجـر بـه اتـلاف منابع مالی میشود (بالاتر از حد اقتصادي). تصمیم گیري در مـورد کـوددهی اقتصـادي بـه حداکثر سوددهی (در زمان کمبود پول) و یا حداکثر در آمـد خـالص (در موقـع کمبـود زمین) بستگی دارد. براي محاسبه دقیق حد مطلوب این ارقام، رودرو قرار دادن ارقام مربوط به محصول و هزینه ضروري است.

بـه طور خلاصه تعیین پرسودترین میزان عناصر غذایی مورد نیاز گیاه به دلایل زیر دشوار است:

1- افزایش مورد انتظار محصول به ازاي واحد مقدار کود افزود شده

2- سطح مدیریت

3– پیش بینی قیمت محصول فروخته شده توسط کشاورز

4- قیمت کود

5- هزینه هاي اضافی برداشت و بازاریابی

6- اثرات باقیمانده کود

7- مقدار سایر عناصر غذایی در کود یا خاك

 بدیهی است که پرسودترین میزان کود در سال هاي مختلف به دلیل تغییر قیمت هاي تولیدات کشاورزي و کود، متفاوت خواهد بود و لازم است براي آن سال تعیین گردد.

بیشتر بخوانید:کود دهی زیره سبز

3-1-1- توصیه مصرف نیتروژن

نیتروژن به مقدار زیاد در بافت گیاهی مورد نیاز میباشد، زیرا این عنصر جزئی از پروتئین گیاهی، اسیدهاي آمینه، نوکلئوتیدها، اسیدهاي نوکلئیک و کلروفیل میباشد. غلظت نیتروژن درکل گیاه کلزا درمرحله گلدهی حدود 4 - 5/2 درصد است. مقادیر پایینتر از 2 درصد، کمبود نیتروژن و سطوح بالاتر از 5 درصد، بیش بود این عنصر میباشد. گیاهان سالم کلزا با نیتروژن کافی، داراي برگ سبز تیره می باشند اما از آن جا که این عنصردرگیاه متحرك است، در زمان کمبود، برگ هاي پیرتر و ساقه ها، علایم کمبود را نشان میدهند.

در مقایسه با بسیاري از گیاهان دانه اي، کلزا نیاز بیشتري به مواد غذایی براي دستیابی به عملکردهاي بالا دارد به نحوي که در مقایسه با گندم، 25 درصد نیتروژن، فسفر و پتاسیم بیشتر و بیش از 2 برابر گندم، گوگرد نیاز دارد.

قسمت اعظم نیتروژن موجود در خاك در مواد آلی قرار دارد ولی مقدار کمی از کل آن در هر سال در اختیار گیاه قرار می گیرد. ریز جانداران خاك مسئول تجزیه و آزادسازي نیتروژن موجود در مواد آلی می باشند. عوامل مختلفی مانند وضعیت محیطی به ویژه نسبت کربن به نیتروژن ((C/N در بقایاي گیاهی، درجه حرارت و رطوبت خاك و میزان مواد آلی بر فعالیت ریز جانداران خاك تأثیر دارد. در بیشتر موارد تنها 20 - 10 درصد کل نیتروژن مورد نیاز براي گیاهان پرمحصول از طریق نیتروژن آزادسازي شده ازمواد آلی، تأمین میگردد. بنابراین لازم است از طریق مصرف کودهاي نیتروژن وکودهاي آلی بقیه نیاز نیتروژنی گیاه را تأمین نمود. ریشه ي کلزا قادر است نیتروژن را از عمق 60 سانتیمتري یا بیشتر جذب کند. کود نیتروژن مورد نیاز در کلزا براي دستیابی به عملکردي مطلوب بسته به وضعیت خاك از 50 تا 240 کیلوگرم نیتروژن در هکتار، متفاوت است. واکنش گیاه نسبت به این کود تحت تاثیر نوع خاك، رطوبت و تعادل سایر عناصر غذایی می باشد.

 مصرف نیتروژن در اغلب موارد سبب کاهش درصد روغن میگردد. به عبارت دیگر هر عملی که سبب افزایش پروتئین بذر شود سبب کاهش مقدار روغن میگردد. به هر حال مصرف مقادیر بالاترکود سبب افزایش عملکرد دانه و مقدار تولید روغن در واحد سطح به دلیل افزایش عملکرد دانه میگردد، اما درصد روغن کاهش می یابد. در حقیقت همبستگی منفی بین میزان پروتئین و روغن دانه وجود دارد و با توجه به آنکه ارزش روغن چند برابر پروتئین کنجاله میباشد، بنابراین مصرف بیش از حد نیتروژن به صرفه نیست.

هرچند نیتروژن جزئی از مولکول گلوکوزینولات است ولی مطالعات نشان داده کاربرد کودهاي نیتروژنی سبب کاهش میزان گلوکوزینولات ها در گیاه میگردد.

زمان و نحوه مصرف کود نیتروژن

در مورد زمان و چگونگی مصرف کودهاي نیتروژنی در زراعت کلزا بایستی گفت که تقسیط کودهاي نیتروژنی و مصرف کودها مطابق با نیاز حداکثري گیاه و توجه به مرحله رشدي آن میتواند روش خوبی براي کاهش هدر رفت نیتروژن و افزایش کارایی آن باشد. به طور کلی نیتروژن مورد نیاز کلزا بهتر است در سه نوبت: پایه، ابتداي ساقه رفتن و قبل از مرحله گلدهی، مصرف شود. البته این نحوه تقسیط یک توصیه عمومی بوده و نتایج تحقیقات انجام شده در نقاط مختلف کشور نشان داده که فرمول هاي دیگر تقسیط با توجه به موقعیت اقلیمی نقاط، متفاوت عمل می نمایند. با توجه به کمبود مواد آلی در خاک هاي ایران، عدم کوددهی نیتروژن در مراحل اولیه رشد به خصوص در مناطق سرد و یا در کشت هاي تأخیري، باعث کاهش رشد گیاهچه کلزا شده و به دنبال آن افزایش خسارت ناشی از تنش سرما خواهد شد. براي کاهش هدر روي کود میتوان کود نیتروژن را پس از آبیاري اول و همراه با آبیاري دوم یا سوم مصرف نمود. منابع متفاوتی براي تامین نیتروژن کلزا بکار می رود. هرچند بیشترین منبع مورد استفاده نیتروژن، اوره میباشد اما منابع دیگر شامل سولفات آمونیوم (تأمین نیتروژن وگوگرد) و نیترات آمونیوم نیز قابل استفاده هستند. آنچه بین منابع مختلف در انتخاب نوع کود تفاوت ایجاد میکند، هزینه حمل و نقل کود در واحد عنصري کود، کارایی کود و نیز مقدارکاربرد است. در جدول هاي (4) تا (7) توصیه مقدار کود اوره مورد نیاز کلزا بر اساس عملکرد مورد انتظار، اقلیم و میزان کربن آلی خاك ارائه شده است.

3-1-2- توصیه مصرف فسفر

  از آن جا که کلزا نیاز بالایی به فسفر دارد، رشد گیاه در خاك هاي با فسفرکم ضعیف است. در خاك هاي آهکی، فسفر با آهک تشکیل ترکیبات نامحلولی با کلسیم و منیزیم می دهد که براي گیاه قابل استفاده نیست. بنابراین میزان کود فسفر که گیاه آن را در سال اول جذب می کند بین 20 - 5 درصد مقدار مصرفی میباشد. براي توصیه کودي فسفر از آزمون خاك استفاده میشود. متداول ترین و بهترین عصاره گیر براي خاك هاي آهکی مشابه کشور ایران، روش اولسن (بی کربنات سدیم) میباشد.

 کلزا داراي انشعابات ریشه زیاد با تارهاي کشنده فراوان می باشد که این باعث افزایش سطح ریشه ها براي جذب فسفر از خاك میگردد. به علاوه، ریشه هاي کلزا، pH ریزوسفر را در شرایط کمبود فسفر کاهش میدهند و در نتیجه حلالیت فسفر و غلظت فسفر در مجاورت ریشه ها افزایش می یابد. از آن جا که فسفر در خاك تحرك ندارد. در معرض آبشویی نیز قرار نمی گیرد. کودهاي فسفري بیشترین قابلیت استفاده را بلافاصله بعد از کاربرد دارند. کلزا در مراحل اولیه ي رشد به سرعت این عنصر را جذب کرده و تا هشت هفته این جذب ادامه دارد. بنابراین کود فسفر باید هم زمان با کاشت مصرف شود. کاربرد نواري و در زیر بذرکودهاي فسفري در خاك هاي آهکی بسیار مفید است زیرا سطح تماس کود و خاك را کاسته و سرعت تبدیل فسفر به ترکیبات با حلالیت کم را کاهش میدهد. در این حالت میزان مصرف را میتوان تا نصف کاهش داد. در غیر این صورت پخش سطحی و دیسک زدن بهترین روش مصرف میباشد. منابع مورد استفاده فسفر، سوپر فسفات تریپل، مونوآمونیوم فسفات و دي آمونیوم فسفات میباشند. منابع مایع فسفر مثل آمونیوم پلی فسفات یا اسید فسفریک به ویژه در خاك هاي قلیایی با ظرفیت بافري بالا مورد توجه میباشند. کمبود فسفر در کلزا توسعه و بلوغ ریشه را به تأخیر می اندازد. تغذیه ضعیف فسفر توانایی محصول را در پاسخ دادن به مواد غذایی نظیر نیتروژن و گوگرد، میتواند کاهش دهد. در مناطق سرد کشور کاربرد فسفر پیش از کشت تا سطح 17 میلی گرم در کیلوگرم خاك نیز می تواند صورت گیرد چراکه این عنصر براي رشد اولیه سریع و رسیدن به مرحله رشدي 6 تا 8 برگی قبل از فرا رسیدن زمستان میتواند مؤثر باشد. یکی از راهکارهاي مناسب براي کاهش مصرف کود فسفري علاوه بر روش جای گذاري کود، استفاده از ارقام فسفر کارا میباشد که تحقیقات در این زمینه بر روي ارقام کلزاي رایج در کشور در موسسه تحقیقات خاك و آب در حال اجرا میباشد.

براي تامین فسفر مورد نیاز کلزا میتوان بجاي سوپرفسفات تریپل از کود میکروبی فسفاته گرانوله با مقدار معادل استفاده کرد.

3-1-3- توصیه مصرف گوگرد

گوگرد چهارمین عنصر غذایی مورد نیاز کلزا میباشد که براي رشد کافی و مناسب کلزا ضروري است. هر تن کلزا 4 تا 5 برابر گندم گوگرد از خاك خارج میکند. مقدار کافی گوگرد به شکل سولفات در خاك به صورت قابل توجهی رشد رویشی و تولید ماده خشک را افزایش میدهد و سبب افزایش تعداد خورجین و عملکرد بذر با افزایش مقدار پروتئین در بذرها میگردد. گیاه، گوگرد را به صورت سولفات از خاك جذب می کند. تغذیه گوگرد بستگی بسیار زیادي به معدنی شدن مواد آلی خاك دارد. تأمین گوگرد کافی براي زراعت بستگی به برخی عوامل مانند مقدار گوگرد جذب شده از اتمسفر و مقدار سولفات موجود در آب آبیاري نیز دارد. معمولاً بیشتر گوگرد موجود در خاك به شکل آلی بوده و قابل جذب سریع توسط گیاه نمیباشد. با توجه با اینکه معدنی شدن یک فرآیند زیستی (بیولوژیک) است، بنابراین با شرایط محیطی از جمله جمعیت ریزجانداران اکسید کننده گوگرد (که از عمده آنها میتوان باکتري هاي خانواده تیوباسیلوس را نام برد) رطوبت، دما و ماده آلی مرتبط میباشد.

کودهاي مختلف گوگردي در حال حاضر قابل استفاده میباشد. ترکیبات سولفاتی را میتوان هنگام کاشت مصرف نمود. اما شکل گوگرد عنصري بایستی توسط ریزجانداران در خاك به شکل سولفات در آیند تا قابل استفاده گیاه شوند. تبدیل گوگرد عنصري نیاز به چندین هفته شرایط گرم و رطوبت مناسب خاك دارد. به هر حال هنگامی که کمبود علائم خود را ظاهر میسازد بایستی از فرمهاي سولفاتی استفاده نمود.

استفاده از گوگرد عنصري در حالت پودري و یا به شکل پاستیل قابل توصیه است. به علاوه می توان از گوگرد آلی گرانوله نیز استفاده کـرد . ایـن کودهـا پـیش از کشـت مصرف میگردند. در صورت استفاده از گوگرد عنصري مـی بایسـت شـرایط لازم بـراي اکسیداسیون آن در خاك فراهم گردد. در این صورت کاربرد گوگرد به همراه باکتری هاي تیوباسیلوس توصیه می شود. در صورتی که کود سولفات آمونیوم در دسترس باشد می توان 100 کیلوگرم در هکتار کود سولفات آمونیوم را در مرحله کاشت جایگزین 50 کیلـوگرم در هکتار کود اوره نمود. البته باید توجه داشت در صورتی که براي جبران کمبود عناصـر در خاك مثل پتاسیم، منیزیم، روي، منگنز و مس از شکل سولفات این عناصر استفاده گردد، میتواند تأمین کننده گوگرد مورد نیاز گیاه نیز باشد. بررسی هـاي موجـود نشـان داده کـه کاربرد گوگرد به مقدار 250 تا 500 کیلوگرم در هکتـار در منـاطقی مثـل داراب، دزفـول، شهرکرد و مازندران و در منطقه اي مثل قم کاربرد 1000 کیلـوگرم در هکتـار بـه همـراه تیوباسیلوس، باعث واکنش مثبت گیاه و افزایش معنی دار عملکرد کلزا شده است.

3-1-4- توصیه کاربرد عناصر کم مصرف

روی:

در مواردي که کمبود شدید عناصر کم مصرف به ویژه روي وجود داشته باشد، مصرف خاکی و محلول پاشی هر دو باید انجام گیرد. محلول پاشی با غلظت سه تا پنج در هزار سولفات روي میتواند در دو مرحله خروج از روزت و قبل از گلدهی انجام گیرد و مصرف خاکی آن 30 کیلوگرم در هکتار میباشد.

بور:

در خاك هاي داراي کمبود بور که داراي کمتر از 8/0 میلی گرم در کیلوگرم بور هستند، مقدار 15 - 10 کیلوگرم در هکتار اسیدبوریک به صورت پخش یکنواخت توصیه میشود. هرگز بور به صورت نواري استفاده نگردد. چنانچه بیشتر از مقدار مورد نیاز بور مصرف شود براي گیاه ایجاد سمیت خواهد کرد. تأکید میشود که فقط در صورت کمبود بور در خاك میتوان بور (اسیدبوریک) مصرف نمود. در توصیه کودي بور علاوه بر مقدار آن در خاك (به خصوص در خاک هاي شور) باید مقدار آن در آب آبیاري نیز مد نظر قرار گیرد، چرا که ممکن است مقدار آن در آب آبیاري کمبود در خاك را جبران نماید.

منگنز:

اگر چه دادن سولفات منگنز به خاك میتواند مؤثر واقع شود ولی محلول پاشی آن کارایی بیشتري دارد. معمولاً محلول پاشی 5 - 3 در هزار سولفات منگنز در هنگامی که بوته ها 30 درصد زمین را پوشانده باشند کافی است اما در موارد کمبود شدید منگنز در زراعت هاي پاییزه، محلول پاشی در اوایل بهار ممکن است ضروري باشد.

 آهن:

براي مقابله با کمبود آهن میتوان از شیوه هاي زیر سود جست:

1- انتخاب ارقام مقاوم در برابر کلروز آهن

2- در مناطق دچار کمبود، کاربرد کلات آهن توصیه میگردد. از جمله این روش ها استفاده از کلات EDDHA-Fe در خاك و یا به صورت محلول پاشی میباشد. اما گرانی این کودها مصرف آن را محدود میسازد. مواد دیگري نیز همچون سولفات آهن در خاك قابل استفاده میباشد، اما با توجه به عدم کارایی این کود در خاك هاي آهکی، مصرف آن توصیه نمیشود.

3- محلول پاشی ترکیبات حاوي آهن نیز در رفع کلروز مؤثر میباشد. محلول پاشی گیاهان دچار کلروز در 3 - 2 نوبت با فاصله 15 روز با محلول چهار در هزار سولفات آهن بسیار مؤثر است. یعنی 4 کیلوگرم سولفات آهن (FeSO4 ) در 1000 لیترآب حل شده و سپس استفاده گردد. استفاده از غلظت هاي بالاتر اغلب سبب سوختگی برگ ها میشود. افزودن عوامل مرطوب کننده تجاري یا چند قطره مایع ظرفشویی پیش از محلول پاشی، الزامی است. استفاده از غلظت هاي بالاتر اغلب سبب سوختگی برگ ها میشود. در صورت ضرورت محلول پاشی بایستی قبل از ظهور زردي، انجام گیرد و در صورت بروز کمبود چندین بار بایستی محلول پاشی نمود.

بیشتر بخوانید: کودهای موردنیازکلزا

نکات فنی عمومی براي محلول پاشی

- محلول پاشی باید صبح زود یا عصر، هنگامی که نور خورشید مایل است انجام گیرد.

- به محلول کودي تهیه شده، ماده سیتوویت یا مایع ظرفشویی به غلظت 2/0 در هزار (200 میلی لیتر در 1000 لیتر آب) اضافه گردد. این کار باعث کاهش نیروي کشش سطحی آب شده در نتیجه قطرات آب حالت پخشیده به خود می گیرد. در این شرایط سطح تماس برگ با ذرات کودي بیشتر شده و در نتیجه میزان جذب برگی افزایش می یابد.

- هنگام محلول پاشی سرعت وزش باد باید حداقل باشد.

- پس از انجام محلول پاشی، آبیاري مزرعه با حداقل فاصله زمانی، انجام گیرد.

- حرارت محیط در هنگام محلول پاشی پایینتر از 29 درجه سانتی گراد باشد.

- براي اطمینان از صحت انجام عملیات فوق پیشنهاد میگردد کود موردنظر با غلظت مربوطه تهیه و در قطعه کوچکی از مزرعه برگ پاشی شود. در صورت عدم ظهور علائم برگ سوزي در گیاه پس از سه روز، در تمام سطح مزرعه، برگ پاشی انجام پذیرد. در اراضی شور از کود حاوي عناصر کم مصرف بدون بور استفاده شود.

محلول پاشی برگی بیشتر به عنوان یک ابزار موقتی و اضطراري اسـتفاده مـی شـود. بـه عبارت دیگر موارد استعمال کوددهی از طریق بـرگ بـه دنبـال کـوددهی از طریـق خـاك و  برطرف نمودن کمبودهاي نهفته و مبارزه با کمبودهاي شدید عناصر غذایی کم مصرف میباشـد.

عناصر کم مصرف به طور کلی از طریق خاك و یا محلول پاشی مورد استفاده قـرار می گیرند. اما، تصمیم گیري در خصوص کاربرد عناصر کم مصـرف بـه دو روش مزبـور، منوط به سهولت کاربرد و مسائل اقتصادي میباشد.

3-2- کاربرد ماده آلی در تولید کلزا

ماده آلی نه تنها تامین کننده بخشی از نیاز گیاه به عناصر غذایی میباشد بلکه با تشدید فعالیت زیستی در خاك به چرخش بهتر مواد غذایی کمک میکند، از سویی، مصرف مواد آلی در خاك، منجر به بهبود وضعیت فیزیکی خاك نیز میگردد که این امر به نوبه خود به رشد و نمو بهتر گیاه کمک میکند.

کودهاي آلی میتواند منشاء حیوانی یا گیاهی یا مخلوطی از آنها را داشته باشد. بسته به روش مورد استفاده براي جمع آوري و ذخیره، کود دامی به شکل هاي مختلف وجود دارد. کود دامی از لحاظ زیستی غیر همگن بوده و مقدار عناصر غذایی به نوع حیوان، نوع تغذیه، روش جمع آوري و مدت زمان نگهداري در انبار بستگی دارد و براي تعیین مقدار واقعی بایستی اقدام به تجزیه کود نمود. شاخص هاي لازم براي اندازه گیري عبارتند از:

درصد کربن آلی، نیتروژن کل، فسفر و پتاسیم کل، pH و EC . البته بایستی گفت تجزیه ماده آلی و آزاد سازي عناصر غذایی براي گیاه غیرقابل پیش بینی بوده و بستگی به درجه حرارت، رطوبت، نسبت کربن به نیتروژن و میزان لیگنین دارد. همه این موارد سبب میشوند تا تخمین و تعیین مقدار عنصر آزادسازي شده از کودهاي دامی در کوتاه مدت مشکل باشد. کودهاي آلی علاوه بر تأمین عناصرغذایی، به بهبود ساختمان خاك و افزایش مقدار هوموس خاك نیز کمک می نمایند. به هرحال این کودها بخشی از عناصر غذایی برداشت شده ازخاك را به خاك بر می گردانند اما نمیتوانند همه هدر رفت و خروج عناصرغذایی از مزرعه را جبران نمایند.

همچنین نسبت عناصر غذایی در کود دامی ممکن است مطابق با نیاز گیاه نباشد. در چنین حالتی کشاورز بایستی عناصر غذایی تکمیلی را از طریق کودهاي شیمیایی تأمین نماید. البته سایر منابع مواد آلی نظیر کود سبز، استفاده از بقایاي گیاهی و کمپوست حاصل از ضایعات آلی صنعتی نظیر باگاس نیشکر قابلیت لازم را هم براي تأمین بخشی از عناصر غذایی مورد نیاز گیاه و هم به عنوان یک بهساز خاك دارا میباشند. میزان مصرف کود آلی بستگی به درجه پوسیدگی، میزان عناصر غذایی، نسبت کربن به نیتروژن ونوع آن دارد. اگر کود آلی نپوسیده باشد بهتر است چند ماه جلوتر با خاك مخلوط و با اعمال رطوبت مناسب پوسانده شود. اگر کودآلی درجه رسیدگی کافی داشته باشد میتوان همزمان با کشت آن را مصرف نمود. بهتر است کودآلی درعمق مؤثر ریشه با خاك کاملاً مخلوط شود.

بیشتر بخوانید: آفات وبیماری های کلزا

3-3- کاربرد کودهاي زیستی در زراعت کلزا

کودهاي زیستی به مواد جامد (بیشتر پودري)، مایع و یا در برخی موارد ژله مانند اطلاق میشود که قادر است جمعیت انبوه از یک یا چند نوع ارگانیسم مفید خاکزي و یا فرآورده متابولیک آنها را روي یک ماده نگهدارنده یا حامل از زمان تولید تا زمان مصرف نگهداري نماید. این دسته از کودها به منظور تأمین عناصر غذایی مورد نیاز گیاهان و یا افزایش رشد و عملکرد آنها، استفاده می شوند. انواع متفاوتی از کودهاي زیستی امروزه در دنیا معرفی شده است که توسط زارعین براي کشت مورد استفاده قرار می گیرد.

 کودهاي زیستی حاوي باکتری هاي محرك رشد گیاه از مهمترین انواع کودهاي زیستی قابل استفاده در کشت کلزا میباشند. باکتری هایی مانند سودوموناس، فلاوباکتریوم، باسیلوس، ازتوباکتر و آزوسپیریلوم از انواع شناخته شده باکتریهاي محرك رشد گیاه می باشند. باکتري هاي محرك رشد گیاه به وسیله مکانیسم هاي مختلف، به طور مستقیم و یا غیر مستقیم رشد گیاهان را افزایش میدهند.

 مکانیسم هاي مستقیم شامل تثبیت بیولوژیک نیتروژن، حلالیت فسفات هاي نامحلول، تولید تنظیم کننده هاي رشد و ویتامین ها میباشند که با تأثیر مستقیم بر رشد گیاه سبب افزایش عملکرد گیاهان می شوند. از مکانیسم هاي غیر مستقیم می توان به خصوصیاتی مانند تولید سیانید هیدروژن، آنتی بیوتیک ها و سیدروفورها اشاره کرد. مکانیسم هاي غیر مستقیم با تعدیل اثرات منفی تنش هاي زنده و غیر زنده سبب بهبود رشد گیاهان میشوند.

مقدار و نحوه مصرف کودهاي زیستی محرك رشد گیاه بستگی زیادي به نوع فرمولاسیون آنها دارد. این کودها بیشتر به شکل مایع و یا پودري و به ندرت به صورت گرانول تولید میشوند. برحسب نوع فرمولاسیون هر کود نحوه مصرف آن به شرح زیر می باشد.

الف- کودهاي زیستی محرك رشد گیاه با فرمولاسیون مایع

1- بذرمال:

ابتدا مقدار معینی از بذر داخل ظرف مناسب تمیزي ریخته میشود. سپس متناسب با مقدار بذر مصرفی، کود زیستی مایع به آن اضافه شده و براي چند دقیقه محتویات ظرف به خوبی تکان داده میشود تا از آغشته شدن کلیه بذور به کود زیستی اطمینان حاصل گردد. اکنون بذرها براي کاشت آماده هستند. در صورت آماده نبودن شرایط کاشت، بذرها در مکان مناسب تمیزي (دور از نور مستقیم خورشید و در هواي خنک و خشک) نگهداري میشوند. نگهداري بذور در این شرایط بیش از 24 ساعت توصیه نمیشود. بهتر است از مرطوب نمودن بیش از حد بذرها اجتناب گردد.

مقدار کود زیستی مایع مصرفی بستگی به میزان و نوع بذر دارد. در مورد کلزا به ازاي هر یک کیلوگرم بذر کاربرد 100 میلی لیتر از مایه تلقیح مایع توصیه می گردد.

 2- نشاء:

در شرایط خاص کشت کلزا با استفاده از نشاء نیز انجام میشود. در این شرایط و در هنگام انتقال نشاء به مزرعه، مجموعه اي از چندین بوته جدا شده و ریشه هاي آن به خوبی شسته میشود تا اثري از ذرات خاك وجود نداشته باشد. سپس ریشه گیاه به مدت 20 دقیقه داخل محلول کود نگهداري شده و بعد کشت میگردد. مقدار کود مصرفی بستگی زیادي به حجم ریشه گیاه مورد نظر دارد.

 ب- کودهاي زیستی محرك رشد گیاه با فرمولاسیون پودري

میزان مصرف کودهاي زیستی پودري نیز بستگی به میزان و نوع بذر دارد. همچنین این کودها براي استقرار بهتر بر روي بذر نیازمند به استفاده از یک ماده چسباننده میباشند. بعضی از شرکت هاي معتبر در فرمولاسیون خود از مواد چسباننده استفاده کرده اند و در نتیجه در خصوص این کودها نیازي به ماده چسباننده وجود ندارد. ولی بیشتر تولیدکننده ها یا در کنار کود خود این ماده چسباننده را قرار داده و یا مصرف کننده را به استفاده از ماده چسباننده راهنمایی می کنند. به منظور تلقیح بذر با کودهاي پودري ابتدا بذر مورد نیاز به داخل ظرف مناسب تمیزي منتقل می شود. سپس متناسب با مقدار بذر درون ظرف، مقدار مشخصی از محلول ماده چسباننده به آن اضافه شده و به خوبی به هم زده میشود. پس از اطمینان کافی از چسبناك بودن کلیه بذور، کود زیستی اضافه شده و مجدداً به خوبی بهم زده میشود. در صورت امکان بهتر است قبل از کشت، بذرها اندکی هوا خشک شده (در سایه و در سطح تمیز) و سپس کشت شوند. براي چسبناك کردن بذور از مواد متعددي استفاده میشود. محلول 40 درصد صمغ عربی، 20 درصد شکر، 4 درصد متیل اتیل سلولز نمونه اي از این مواد میباشند. مقدار مواد چسباننده مصرفی بسیار مهم می باشد چرا که اگر ماده چسباننده بیش از نیاز اضافه گردد موجب چسبیدن بذرها به یکدیگر شده و در حالتی که کمتر از نیاز اضافه گردد مقدار کود اندکی را بر روي خود جاي خواهد داد. در مورد کلزا کاربرد 40 میلی لیتر محلول چسباننده و حدود 50 گرم مایه تلقیح پودري توصیه می گردد.

بیشتر بخوانید: مصرف کود آلی در زعفران