روش های تشخیص کمبود عناصر غذایی در کلزا

کلیات

تولید روغن در کشور از دیرباز نتوانسته پاسخ گوي تأمین میزان مورد نیاز باشد و در بیشتر سال ها مقدار خودکفایی در تولید روغن در حدود 10 درصد بوده است. کلزا (L. napus Brassica) به عنوان یکی از گزینه هاي مناسب براي تولید روغن در کشور از دهه 70 مورد توجه قرار گرفته است. امروزه کلزا به دلیل اثرات مفید در تناوب با محصولات زراعی و قابلیت گسترش در طیف وسیعی از خاک ها (از خاك هاي شنی تا خاك هاي آهکی و رسی) در الگوي کشت گسترش یافته است. تأمین عناصر غذایی به مقدار بهینه یکی از عوامل مهم در افزایش عملکرد کمی و کیفی این دانه روغنی با ارزش به شمار می رود. بهترین عملیات مدیریتی (BMPs) کودها براي کلزا را می توان در چهار اصل:

1) تعیین مقدار مورد نیاز عنصر یا عناصر غذایی، 2) تعیین منبع مناسب عنصرغذایی، 3) تعیین زمان مناسب کاربرد و 4) روش مناسب کاربرد بیان نمود.

ارتباط بین این چهار عامل همراه با بکارگیري سایر راه کارهاي مدیریتی همانند کنترل آفات و بیماري ها، مدیریت زراعی، مدیریت آبیاري و ... منجر به دستیابی به عملکرد بهینه خواهد شد. معمولاً این مدیریت ها چنانچه در ترکیب با یکدیگر بکار روند، باعث هم افزایی خواهند شد. لازم به یادآوري است که به غیر از عوامل تغذیه و آبیاري عواملی همانند تهیه بستر مناسب (شخم عمیق، دیسک تا حد ایجاد خاک دانه هاي مناسب و تسطیح)، انتخاب تاریخ کاشت مناسب بر اساس اقلیم (مناطق گرم و مرطوب، گرم و خشک، نیمه سرد و مناطق سرد)، انتخاب بذر مناسب، ازجمله این موارد هستند.

به هر حال در ایران نیز در سال هاي اخیـر، کشـت گیـاه کلـزا مـورد توجـه جـدي قرارگرفته است. در حال حاضر بر اساس آمار وزارت جهاد کشـاورزي، سـطحی معـادل 93 هزار هکتار از اراضی زراعی آبی و دیم کشور، به کاشت این محصول (تیپ پاییزه و بهاره) اختصاص دارد.

 بر اساس تقسیم بندي صورت گرفته توسط مؤسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر، مناطق کشت کلزا در ایران شامل:

1- اقلیم هاي گرم و مرطوب،
2- گرم و خشک، 3- معتدل سرد و
4- سرد میباشد.

بیشتر بخوانید: کشت بهاره کلزا

اقلیم گرم و مرطوب

مناطقی از کشور است که داراي آب و هواي گرم و مرطوب بوده و حداقل دماي هوا در زمستان بیشتر از 7- درجه سانتیگراد و شامل مناطقی چون گیلان، مازندران، گلستان و مغان میباشد.

 اقلیم گرم و خشک

شامل مناطقی از کشور است که داراي آب و هواي گرم و خشک بوده و حداقل دماي هوا در زمستان بالاتر از 7- درجه سانتی گراد میباشد. از جمله این مناطق میتوان استان هاي خوزستان، بوشهر، سیستان و بلوچستان، هرمزگان و مناطق گرم استان هاي کرمانشاه، ایلام، لرستان، خراسان، کهکیلویه و بویر احمد، فارس و کرمان را نام برد.

اقلیم معتدل سرد:

شامل مناطقی از کشور است که حداقل دماي هوا در زمستان در آنها تا 14- درجه سانتی گراد میباشد و ارتفاع آنها از سطح دریا در بیشتر موارد کمتر از 1000 متر میباشد. از جمله این مناطق میتوان به استان هاي تهران (کرج، ورامین و هشتگرد)، مرکزي (ساوه)، فارس (مرودشت، زرقان، شیراز)، کرمانشاه (کرمانشاه، اسلام آباد و ماهی دشت)، لرستان (خرم آباد و بروجرد)، سمنان (گرمسار و سمنان)، زاهدان (خاش)، خراسان (نیشابور، مشهد و تربت حیدریه)، اصفهان، یزد و کرمان اشاره نمود.

اقلیم سرد:

شامل مناطقی از کشور است که داري زمستان هاي سرد بوده و حداقل دماي هوا در زمستان به پایین تر از 14- درجه سانتیگراد میرسد و ارتفاع آنها از سطح دریا در بیشتر موارد بالاتر از 1000 متر میباشد. از جمله این مناطق میتوان به استان هاي آذربایجان غربی، آذربایجان شرقی، زنجان، همدان، کردستان، چهار محال و بختیاري و مناطق سرد استان هاي لرستان (ازنا، الیگودرز، درود)، کرمانشاه (صحنه، کنگاور، سنقر و روانسر)، سمنان (شاهرود)، خراسان (قوچان، شیروان و بجنورد)، فارس (اقلید)، اصفهان (داران و گلپایگان) مرکزي (اراك، خمین و شازند)، کرمان (بردسیر) اشاره نمود.

اهمیت و ضرورت تولید روغن و افزایش ضریب خوداتکایی، ویژگی هاي زراعی کلزا، به ویژه در تناوب با غلاتی همانند گندم و پایداري تولید، لزوم توجه جدي تر به کشت این دانه روغنی را بیش از پیش نمایان می سازد. تغذیه گیاهی و مدیریت کود از جمله روش هاي مؤثر در افزایش تولید کلزا میباشد که در این نوشتار مورد توجه قرار گرفته است.

براي درك بهتر و مدیریت مناسب مزارع کلزا، دانستن مراحل رشد گیاه کلزا ضروري است. مراحل رشد گیاه کلزا را میتوان به طورخلاصه به صورت زیر تشریح نمود:

 جوانه زنی

جوانه زنی شامل جذب آب، تورم، شکافتن پوسته بذر و خروج نوك ریشه میباشد. ریشه اصلی رشد کرده و ریشه هاي جانبی آن گسترش می یابد. ساقه جدید یا هیپوکوتیل رشد کرده و تولید دو برگ قلبی شکل تشکیل میشود. این اندام شبیه برگ،کوتیلدن نامیده میشود.

دانه رست

4 تا10 روز بعد از بذرکاري، دانه رست ها یک ساقه 25/1 تا 5/2 سانتی متري 2 تولید می کنند. کوتیلدن ها در نوك هیپوکوتیل توسعه یافته و به رنگ سبز در می آیند تا تغذیه گیاه درحال رشد را فراهم نمایند.

روزت و شروع رشد رویشی

چندین روز پس از رویش دانه رست ها، نخستین بـرگ حقیقـی ظاهر میشود. این مرحله در گیاه زمانی ایجاد میشود که به غیـر از 2 بـرگ کوتیلـدونی، برگ هاي دیگر ظاهر شوند. گیاه به سرعت یک روزت با برگ هاي پیر در پایین که در حال بزرگ شدن هستند و برگ هاي کوچک و جوان تر که در مرکز آن در حال رشد هستند، ایجاد می نماید. طول ساقه بدون تغییر باقی مانده و ضخامت آن افـزایش مـی یابنـد.

سیستم ریشه اي به رشد و گسترش ادامه می دهد و ریشه هاي ثانویه به سـمت اطـراف و پـایین ریشه اصلی، توسعه می یابند. پس از پایان مرحله روزت، گیاه به رشد شدید رویشی متمایل شـده و شروع به ساقه دهی، می نماید. در این مرحله میان گره ها قابل دیدن هستند.

غنچه دهی

با طولانی شدن روزها و افزایش درجه حرارت غنچه ها تشکیل می شوند. خوشه اي از غنچه هاي گل در مرکز روزت قابل مشاهده بوده و ساقه نیز شروع به رشد و بلند شدن مینماید. خوشه هاي غنچه هاي گل با رشد طولی ساقه، بزرگتر شده و گلهاي باز نشده بزرگتر می شوند. شاخه هاي ثانویه از جوانه هایی که در محور اصلی برگهاي بالایی ساقه اصلی قرار دارند، منشاء می گیرند. ساقه اصلی به 30 تا60 درصد طول خود قبل از گلدهی می رسد. هم چنین 30 تا 60 درصد حداکثر ماده خشک نیز در این مرحله، تولید میشود.

گلدهی

گلدهی با باز شدن پایین ترین غنچه بر روي ساقه اصلی، شروع میشود و به سمت بالا ادامه می یابد. سه روز بعد از باز شدن، نخستین گل روي ساقه اصلی ظاهر میشود. در طی گلدهی، شاخه ها به رشد ادامه داده و  طویل تر می شوند و غنچه ها به گل و گل ها به خورجین تبدیل می شوند.

بیشتر بخوانید: مدیریت تغذیه گیاه کلزا در شرایط تنش های محیطی

شکل گیري خورجین و رسیدگی

این مرحله بسته به وضعیت رشد خورجین ها به 5 مرحله، تقسیم میشود که طی آن طول خورجین ها به مرور از کمتر از 2 سانتی متر به حدود 4 سانتی متر افزایش یافته و سرانجام خورجین ها به صورت توده اي در روي گیاه دیده میشوند. رسیدگی با افتادن گلبرگ ها شروع میشود. در طی هفته هاي اول رشد بذر، پوسته بذر گسترش می یابد تا به اندازه کامل خود برسد. بذر در این مرحله همانند یک بالون پر از آب میباشد. در این مرحله جنین شروع به رشد کرده و در داخل پوسته بذر شروع به رشد می کند. وزن بذر افزایش می یابد. حدود 35 تا 45 روز بعد از شروع گلدهی، پر شدن بذرکامل میشود. بذرهاي نارس وقتی پر میشوند که حاوي 40 درصد رطوبت باشند. سپس پوست بذر از رنگ سبز به زرد یا قهوه اي می گراید. رطوبت بذر به سرعت به میزان 2 تا 3 درصد در روز کاهش مییابد. 40 تا60 روز بعد از نخستین گلدهی، بذرهاي خورجین هاي پایینی می رسند.

روش هاي تشخیص کمبود عناصر غذایی

روش هاي مختلفی براي ارزیابی وضعیت حاصلخیزي خاك و تغذیه گیاه وجود دارد که در سه گروه کلی 1) آزمون خاك، 2) تجزیه گیاه و 3) علایم کمبود دسته بندي میشوند.

هر یک از این روش ها جایگاه و مزایا و کاستی هاي خود را دارد که در زیر اشاره میشود:

2-1- آزمون خاک

خاك مخزن طبیعی عناصر غذایی میباشد. عناصر غذایی اغلب به شکلی هستند که بلافاصله قابل جذب توسط گیاه نیستند، زیرا به شکل هایی چون جذب شده بر روي سطوح ذرات خاك، موجود در ساختمان کانی هاي خاك یا مواد آلی خاك میباشند. فرآیندهایی که منجر به آزادسازي عناصر غذایی و قابلیت استفاده آنها در خاك میشوند عبارتند از:

1- تجزیه میکروبی مواد آلی (معدنی شدن)

2- واکنش شیمیایی بر روي کانی هاي خاك (هوادیدگی)

3- رهاسازي از سطح ذرات خاك

 اما نکته مهم این است که این آزادسازي عناصر به کندي صورت می گیرد و چنانچه مقدار برداشت شده توسط گیاه، مجدداً به نحو مناسبی جایگزین نگردد، خاك از عناصر غذایی، تخلیه میگردد.

 آزمون خاك در مفهوم کلی شاید به تعیین خصوصیات مختلف فیزیکی و شـیمیایی خاك اطلاق میگردد، ولی در معنی دقیق تر آن، عبارت از اندازه گیري هاي شیمیایی سـریع خاك به منظور تعیین مقدار قابل استفاده عناصر غذایی گیاه باشد. امروزه تفسیر نتایج حاصله و ارزیابی نتایج و توصیه هاي کودي که بر اساس این آزمایش هاي شیمیایی انجام می گیرد را نیز جزئی از آزمون خاك می دانند. آزمون خاك براي عناصر کم مصرف در مقایسه بـا عناصـر پر مصرف از قابلیت اعتماد کمتري، برخوردار است. از این رو، ممکن است براي تشخیص پاسخ گیاه به عناصر کم مصرف، استفاده از آزمون بافت گیاه نیز لازم باشد.

از میان روش هاي مختلف ارزیابی حاصلخیزي خاك، آزمون خاك سریع، کم خـرج و دقیق بوده و میتواند به موقع انجام شده و پایه و اساس توصیه هاي کـودي، قـرار گیـرد. برنامه آزمون خاك معمولاً داراي چهار مرحله اجرایی زیر است:

1) نمونه برداري درست خاك مزرعه

2) تعیین روش مناسب عصاره گیري و تعیین عناصر غذایی قابل جذب در عصاره استخراج شده

3) واسنجی نتایج آزمایشگاهی با استفاده از آزمایش هاي گلخان هاي

4) تفسیر و توصیه هاي کودي

موفقیت برنامه آزمون خاك مستلزم دقت عمل در هر یک از مراحل و آگـاهی از خطاهـاي احتمالی در آنها میباشد. براي برآورد توصیه کودي کلزا بر اساس آزمون خاك (تجزیه خـاك) در وهله اول عملکرد مورد انتظار تعیین میگردد. سپس در جدول هـا براسـاس مقـدار عنصر قابل استفاده، توصیه کودي ارائه خواهد شد. حد بحرانی عناصر غذایی پرمصـرف و کم مصرف ارائه شده است. البته خصوصیات اقلیمی نیز در برآورد کود مورد نیاز مؤثر خواهد بود.

2-2- تجزیه گیاه

یکی دیگر از روش هاي ارزیابی حاصلخیزي خاك و تغذیه گیاه استفاده از تجزیه گیاه میباشد. در این روش بخش(هاي) معینی از گیاه، در زمان معین نمونه برداري شده و پس از خشک کردن و هضم (به روش خشک یا تر) نسبت به اندازه گیري عناصر مورد نظر در آن اقدام میشود. مقایسه غلظت عناصر با مقادیر بهینه میتواند در شناسایی وضعیت تغذیه اي عنصر مورد نظر کمک بسیاري نماید. بهترین زمان براي تعیین وضعیت عناصر غذایی در گیاه کلزا کامل ترین برگ جوان در ابتداي گلدهی میباشد.

2-3- علایم ظاهري کمبود عناصر غذایی

چون هر یک از عناصر غذایی وظایف خاصی را در گیاه به عهده دارند، کمبود هر کدام در گیاه سبب میشود که آن وظایف به خوبی انجام نگیرد و بسته به شدت کمبود، اختلالاتی در گیاه به وجود آید. علایم کمبود بیشتر در ساقه و برگ گیاهان ظاهر میشود. در صورتی که این علایم به موقع و با دقت کافی تشخیص داده شوند، تخمین ارزیابی حاصلخیزي خاك بر اساس آنها امکان پذیر می باشد. از مزایاي این روش سرعت آن است. زیرا به محض مشاهده علامت ظاهري خاص میتوان به کمبود عنصر مربوطه در گیاه و در نتیجه خاك پی برد. از طرف دیگر این روش داراي مشکلات و محدودیت هاي زیادي از جمله نیاز به تخصص و تجربه براي تشخیص علایم، اختصاصی نبودن

بعضی علایم و امکان اشتباه در تشخیص و ظاهر نشدن علایم کمبودهاي ضعیف (گرسنگی پنهان) میباشد. یکی از مهم ترین مشکلات پیشرو در استفاده از علایم کمبود آن است که علایم کمبود زمانی بروز می نمایند که معمولاً فرصت کافی براي جبران کمبود وجود ندارد. همچنین علایم خسارت برخی از آفات و بیماریها نیز ممکن است با علایم کمبود عناصر، اشتباه گردد.

2-3-1- علایم کمبود عناصر غذایی پرمصرف

نیتروژن:

علایم کمبود این عنصر به صورت رشد اولیه ضعیف، رشد سبزینه اي ضعیف، ارغوانی شدن تمامی برگها و رگبرگها و در کمبود شدید، زرد شدن برگهاي پیر و مرگ آنها میباشد.

فسفر:

فسفر یکی از عناصر اصلی مورد نیاز گیاه است. این عنصر در تمام فرآیندهاي بیوشیمیایی در ترکیبات انرژي زا و در سازو کارهاي (مکانیسم هاي) انتقال انرژي دخالت دارد. به علاوه فسفر جزئی از پروتئین سلول بوده و نقش ویژه اي به عنوان جزئی از پروتئین هسته سلول، غشاءسلولی و نوکلئوتیدها ایفا می کند. کمبود فسفر سبب ضعیف شدن ریشه و قسمت هوایی گیاه می شود. ساقه هایی با انشعابات کم و برگهاي باریک از علایم کمبود فسفر است و رنگ سبز مایل به آبی با لکه هاي ارغوانی از علایم ظاهري این کمبود میباشد. همچنین در شرایط کمبود فسفر برگ ها به ویژه در حاشیه ها و نوك برگ بنفش می شود. در مناطق سرد در زمستان نیز سرما میتواند باعث ارغوانی شدن برگها گردد.

پتاسیم:

کمبود این عنصر به صورت کاهش رشد گیاه، برگ هاي کوچک و ساقه هاي باریک، ظاهر میشود. در کمبود شدید حاشیه برگها زرد و خشک شده ولی همچنان بر روي ساقه باقی میماند.

گوگرد:

گوگرد چهارمین عنصر غذایی مورد نیاز کلزا میباشد که براي رشد کافی و مناسب ضروري است. قبل از آن که علائم کمبود ظاهر شود، کمبود آن سبب کاهش شدید عملکرد میگردد. به طور کلی علایم کمبود گوگرد بسیار مشابه با نیتروژن بوده و در مراحل غنچه دهی و گلدهی دیده میشود زیرا نیاز گیاه به گوگرد در طی این دوره بالا

میباشد. علایم کمبود برعکس نیتروژن ابتدا در برگ هاي بالایی ظاهر میشود. لذا در برگهاي جدید، گلها و در نوك خورجین ها، کمبود مشاهده میگردد. شاخه هاي در حال رشد بیشتر از برگ هاي پیر در معرض کمبود گوگرد قرار دارند. کمبود گوگرد سبب زرد شدن برگهاي جوان در مراحل ابتدایی شده و این زردشدگی به تدریج به همه برگها پیشرفت می کند. آزمون بافت نیز میتواند در شناخت کمبود گوگرد استفاده شود. نسبت نیتروژن به گوگرد (S/N) در بافت گیاهی نیز در تشخیص کمبود مهم است. در کمبود شدید گوگرد برگها رشد ضعیفی داشته و در بخش هاي فوقانی گیاه به صورت فنجانی شکل در آمده و رنگ ارغوانی در پشت برگها، مشاهده میشود. گلها نیز اغلب رنگ پریده تر از حالت طبیعی میباشند.

منیزیم:

کمبود منیزیم ابتدا به صورت لکه هاي کلروزه (لکه هاي زرد) در برگها دیده میشود که توسعه یافته و به رگبرگ ها متصل شده و ممکن است به رنگ نارنجی یا نارنجی مایل به قرمز تغییر یابد. علایم کمبود معمولاً ابتدا از برگ هاي مسنتر شروع شده و سپس به برگ هاي جوان گسترش می یابد. در حالت کمبود شدید برگها خشک شده و پیش از رسیدن می ریزند.

بیشتر بخوانید: کاشت کلزا

2-3-2- علائم کمبود عناصر غذایی کم مصرف

 روي (Zn):

علائم کمبود روي در کلزا در شکل نشان داده شده است. کمبود روي در برگ هاي جوان باعث رنگ پریدگی و کوچک شدن برگها میگردد.

بور (B):

علائم کمبود بور به صورت کوتاهی میان گره ها، ضخیم و چوب پنبه اي شدن ساقه ها و اختلال در رشد و تشکیل گل ظاهر میشود.

مس (Cu):

کمبود مس در گیاه کلزا در برگ هاي جوان ظاهر شده و معمولاً رنگ پریدگی و لکه هاي سوختگی در بخش هایی از برگ از نشانه هاي آن میباشد.

منگنز (Mn):

کمبود منگنز رشد و شاخه بندي را محدود کرده و در موارد شدیدتر مانع گلدهی میشود. علایم کمبود ابتدا در برگهاي جوان به صورت لکه هاي سوختگی بین رگبرگ ها ظاهر میشود و سپس تعداد و اندازه لکه ها بیشتر شده و در نتیجه تمام سطح برگ به جز رگبرگ زرد میشود.

آهن (Fe):

علائم کمبود آهن در کلزا مشابه با سایر محصولات به صورت کلروز بین رگبرگ ها در برگ هاي جوان اتفاق می افتد. بدین صورت که کلروز آهن نخست در برگ هاي جوان در نوك شاخساره به وجود آمده و رنگ برگها به زردي می گراید، اما رگبرگ ها سبز باقی می ماند. لکه هاي قهوه اي یا بافت هاي مرده در صورت کمبود شدید اتفاق می افتد.

2-4- الگوي جذب عناصر غذایی

در شکل الگوي جذب عناصر غذایی توسط کلزا نشان داده شده است. الگـوي جذب نیتروژن و تولید ماده خشک کلزا، مشابه گندم است. حداکثر تولیـد مـاده خشـک و تجمع نیتروژن بین آغاز ساقه دهی یا شاخه دهی و پایان گلدهی است. هرگونه تنش در این زمان تجمع ماده خشک و جذب نیتروژن را محدود خواهد کرد. از طرفی عملکرد دانـه بـه دلیل کاهش شاخه فرعی و گلدهی کاهش می یابد.

نیاز به فسفر براي عملکرد بالاي کلزا معمولاً از گندم یا جو بیشتر میباشد. غلظت فسفر در اندام هاي گیاه کلزا در مراحل اولیه رشد بسیار بالا و در حدود 5/0 درصد میباشد. چنانچه محصول کلزا با دو تن عملکرد در نظر باشد میزان برداشت فسفر متوسط دانه حدود 16 کیلوگرم در هکتار و توسط کاه و کلش آن 6 کیلوگرم در هکتار می باشد. بنابراین وقتی کاه و کلش به خاك برگردانده میشود میزان کمی فسفر در مقایسه با نیتروژن به خاك اضافه میشود.

کلزا نیاز بالایی به پتاسیم دارد، هرچند مقدار این عنصر در دانه کم میباشد. همان گونه که در شکل دیده میشود، مقدار جذب آن از نیتروژن نیز بیشتر است. پتاسیم نقش مهمی در سیستم هاي آنزیمی، متابولیسم مواد فتوسنتزي و تبدیل آنها به روغن و نیز بالا بردن مقاومت گیاه به تنش هاي زنده و غیر زنده دارد. این عنصر اثرات متقابل مثبتی با عناصر نیتروژن و فسفر و روي دارد. نیاز کلزا به این عنصر در مقایسه با غلات بیشتر است. این عنصر در مراحل اولیه رشد به سرعت از خاك جذب میشود. نیاز به آن در طول دورهي گلدهی به بیشترین مقدار در واحد سطح می رسد.

کلزا و بذرهاي آن حاوي مقادیر بالایی پروتئین میباشند تا آن جا که هر تن کلزا 5 - 4 برابر گندم گوگرد از خاك خارج می کند. پروتئین نیز از واحدهاي ساده اي به نام اسیدآمینه تشکیل شده است که در آن گوگرد به کار رفته است که نسبت نیتروژن به گوگرد (N/S) در آن 10 - 7 به یک میباشد. گوگرد هر چند جزئی از کلروفیل نیست اما براي تشکیل کلروفیل براي فرآیند فتوسنتز، ضروري میباشد.

منیزیم یکی از اجزاي ضروري کلروفیل میباشد ولی منیزیم موجود در کلروفیل فقط 15 درصد کل منیزیم موجود درگیاه را شامل میشود. مقدار کل منیزیم مورد نیاز کلزا نسبت به عناصر اصلی و مواد غذایی ثانویه اندك میباشد به طوري که کشتهاي مطلوب کلزاي پاییزه حداکثر 30 تا 40 کیلوگرم در هکتار منیزیم جذب میکنند. مقدار جذب به طورکلی از تولید ماده خشک تبعیت میکند و در طول دوره گلدهی و بعد از آن به حداکثر میرسد و سپس بین این مرحله و مرحله رسیدن محصول، کاهش می یابد.

کلزا در مقایسه با گندم، مقدار بیشتري روي (Zn) از خاك برداشت میکند که ممکن است به دو برابر مقدار جذب شده به وسیله گندم برسد. بنابراین لازم است به مقدار روي در گیاه توجه داشته باشیم که کمبود آن میزان عملکرد کلزا را محدود نسازد. تا وقتی مقدار روي در گیاه کلزا برابر با 30 میلیگرم در کیلوگرم باشد این محدودیت رخ نمی دهد.

بیشتر بخوانید: مدیریت تلفیقی تغذیه گیاه کلزا