مدیریت تغذیه گیاه کلزا در شرایط تنش های محیطی

4-1- مدیریت تغذیه گیاه کلزا در شرایط شور

شوري خاك و آب به روش هاي مختلف بر روي نیاز غذایی گیاهان اثر میگذارند. با افزایش شوري خاك، جذب آب توسط گیاه کم شده و به علت خشکی فیزیولوژیکی، میزان فتوسنتز در گیاه کاهش و در نتیجه عملکرد کم میشود. از این دیدگاه نیاز کودي گیاه تقلیل می یابد. این مسئله در بسیاري از تحقیقات گذشته به اثبات رسیده و تجزیه و تحلیل مجدد بر روي داده هاي آزمایشی داخل کشور نیز مؤید همین مطلب میباشد.

 با افزایش شوري خاك، رشد ریشه گیاه کاهش یافته و در نتیجه سطح جذب ریشه کم میشود. لذا براي تأمین مواد غذایی، لازم است غلظت عنصر غذایی نسبت به شرایط غیر شور تا حدودي افزایش یافته و از این دیدگاه براي رسیدن به یک تولید معین در شرایط شور نسبت به شرایط غیر شور مقدار بیشتري کود بایستی مصرف گردد. از سوي دیگر، یکى از دلایل کاهش عملکرد در خاك هاي شور، کوتاه شدن دوره رشد بیان شده است.

 نتایج پژوهش هاي میرزاپور حاکی از وجود رابطه اي قوي میان مصرف نیتروژن و عملکرد کلزا در شرایط شور و از طریق بهبود پوشش سبز گیاهی براي دریافت نور، شادابی برگ ها براي انجام فتوسنتز، افزایش ارتفاع مطلوب گیاهی و رشد فعال برگ ها و در نتیجه، افزایش عملکرد دانه و ماده خشک گیاهی است. بر اساس این نتایج، در شرایط شوري آب و خاك، با افزایش سطح نیتروژن مصرفی تا 225 کیلوگرم نیتروژن در هکتار (معادل 490 کیلوگرم اوره)، عملکرد دانه بهبود یافته در حالی که درصد روغن دانه، کاهش می یابد. این در حالی است که میزان توصیه شده نیتروژن بر اساس مدل جامع توصیه کودي موسسه تحقیقات خاك و آب در شرایط فوق براي شوري پایین آب آبیاري (5/5 دسی زیمنس بر متر)، 195 کیلوگرم نیتروژن در هکتار (معادل 420 کیلوگرم اوره در هکتار) و براي شوري بالاتر (3/8 دسی زیمنس بر متر) برابر 170 کیلوگرم نیتروژن در هکتار (معادل 370 کیلوگرم اوره در هکتار) بود. به نظر میرسد با توجه به عملکرد بالاي شاخسار و اندام هوایی کلزا، نیاز به نیتروژن در کلزا از اهمیت فوق العاده اي برخوردار باشد،

به طوري که هر قدر بر میزان نیتروژن مصرفی افزوده شود، عملکرد نیز به صورت خطی افزایش می یابد. همچنین با شورتر شدن آب آبیاري، نیاز به فسفر در کلزا افزایش یافته به گونه اي که در شوري آب آبیاري 5/5 دسی زیمنس بر متر، مصرف 90 کیلوگرم فسفر در هکتار (معادل حدود 200 کیلوگرم سوپرفسفات تریپل) داراي بالاترین عملکرد دانه و روغن میباشد. این در حالی است که در شوري آب آبیاري 5/8 دسی زیمنس بر متر، با مصرف 135 کیلوگرم فسفر در هکتار (معادل حدود 300 کیلوگرم سوپرفسفات تریپل) بیشترین عملکرد دانه و روغن حاصل به دست می آید. به نظر می رسد شوري خاك با محدود کردن رشد ریشه، باعث کاهش جذب فسفر بوسیله گیاه میشود و لذا، براي رسیدن به سطح کافی فسفر در گیاه، باید مقادیر بیشتري فسفر در مقایسه با شرایط غیرشور مصرف کرد. ضمن آن که در شوري هاي بالاي آب آبیاري، مقدار قابل توجهی از فسفر رسوب می نماید و بنابراین، نیاز است تا مقادیر فسفر مصرفی بیشتر از شرایط غیر شور باشد. در مورد مصرف پتاسیم در شرایط شور، نتایج تحقیقات مختلف بر لزوم  صرف این عنصر تأکید دارد اما باید توجه داشت مقدار مصرف این کود بستگی به شوري آب آبیاري و خاك و نیز مقدار پتاسیم قابل جذب در خاك دارد. به طور مثال در شوري پایین آب آبیاري (5/5 دسی زیمنس بر متر) مصرف 100 کیلوگرم پتاسیم (معادل حدود 200 کیلوگرم سولفات پتاسیم) اثر مثبتی بر عملکرد کلزا دارد اما با شورتر شدن آب آبیاري (5/8 دسی- زیمنس بر متر) افزایش پتاسیم مصرفی به بیش از 50 کیلوگرم (معادل 100 کیلوگرم در هکتار سولفات پتاسیم) سبب کاهش عملکرد دانه کلزا میگردد.

علاوه بر این در شرایط شور، جذب عناصر غذایی کم مصرف به دلیل کاهش حجم ریشه و خاصیت ضدیتی (آنتاگونیستی) بین عناصر غذایی و یون هاي سمی، کاهش می یابد. برخی تحقیقات نشان داده، کاهش جذب عناصر کم مصرف در شرایط شور، ناشی از جذب بیشتر عناصري مانند کلسیم، منیزیم و سدیم است و از این رو، محلول پاشی عناصر کم مصرف براي رفع نیاز گیاه در این شرایط توصیه می گردد.

در شرایط کمبود روي قابل جذب در خاك، مصرف خاکی 40 کیلوگرم سـولفات روي آبدار به همراه دو بار محلول پاشی سولفات روي آبدار با غلظت 5 در هزار (یکی در انتهـاي روزت و دیگري، دو هفته پس از اولین محلول پاشی) براي دستیابی به عملکرد مطلوب دانه در کلزا و در شرایط شوري آب آبیاري (شوري هاي 7 و 5/8 دسی زیمـنس بـر متـر ) قابـل توصیه است.

 در شرایط کمبود آهن قابل جذب در خاك، مصرف خاکی ترکیب مناسب کلاته آهن به همراه دو بار محلول پاشی سولفات آهن آبدار با غلظـت 5 در هزار (یکی در انتهاي روزت و دیگري، دو هفته پس از اولین محلول پاشی) براي دستیابی به عملکرد دانه بالا در کلزا و در شرایط شوري آب آبیاري (شوري هاي 7 و 5/8 دسی زیمنس بر متر) قابل دستیابی است.

در شرایط کمبود منگنز قابل جذب در خاك، مصرف خاکی 25 کیلوگرم سـولفات منگنز به همراه دو بار محلول پاشی سولفات منگنز با غلظـت 5 در هـزار (یکـی در انتهـاي روزت و دیگري، دو هفته پس از اولین محلول پاشی) سبب افزایش معنیدار عملکـرد دانـه کلزا در شرایط شوري آب آبیاري (شوري هاي 7 و 5/8 دسی زیمنس بـر متـر ) مـیگـردد.

انتخاب رقم متحمل به شوري از مواردي است که زارع در زمان مواجهـه با خاك و آب شور، در پیش مـی گیـرد. ارقـام 046 SLM و 401 Hyola از جملـه ارقـام متحمل به شوري محسوب می شوند.

بیشتر بخوانید:سازگاری کلزای پاییزه در برابر سرما

4-2- تأثیر شرایط خشکی بر نیاز غذایی کلزا و پتانسیل تولید

تنش خشکی یکی از محدودکننده ترین عوامل تولید کلزا در نواحی خشک و نیمه خشک است. تنش خشکی به شرایطی اطلاق میشود که در آن آب کافی در محیط ریشه وجود ندارد. اثر تنش خشکی بر کلزا بسته به رقم، شدت و دوام تنش و شرایط آب و هوایی و همچنین به دلیل ارتباط نزدیک نیازهاي غذایی و آبی به شرایط حاصلخیزي خاك نیز مرتبط است. تنش خشکی علاوه برکاهش جذب مواد غذایی بر فرآیندهاي دیگري نظیر فتوسنتز، تورم سلولی و رشد سلول ها اثر منفی دارد. تنش خشکی به طورکلی باعث کاهش جذب مواد غذایی میشود. یک اثر مهم کمبود آب، تأثیر بر جذب مواد غذایی توسط ریشه و انتقال آن به اندام هاي بالایی گیاه است. کاهش جذب توسط ریشه میتواند ناشی از تداخل در جذب مواد غذایی و ساز و کارهاي بارگیري مواد غذایی و کاهش جریان تعرق باشد. همچنین تأثیر خشکی بر جذب مواد غذایی ممکن است مرتبط با محدود شدن قابلیت دسترسی انرژي براي آلی سازي نیترات، آمونیوم، فسفات و سولفات باشد.

بررسی هاي صورت گرفته نشان می دهد که وقوع تنش خشکی در مرحله رشد طولی ساقه کلزا و مرحله گلدهی به شدت بر اجزاي عملکرد و عملکرد دانه کلزا اثر منفی دارد. وقوع تنش خشکی در مراحل گفته شده منجر به کاهش تعداد خورجین در بوته و تعداد دانه در خورجین میگردد.

سازوکارهاي پیشنهادي براي کاهش اثرات تنش خشکی بر کلزا عبارتند از: توسعه ارقام با کارایی و توانایی بالا براي مقاومت در شرایط تنش خشکی، انجام آبیاري تکمیلی در مراحل حساس رشد و بهبود وضعیت حاصلخیزي خاك به خصوص در مورد نیتروژن، پتاسیم و فسفر، آماده سازي بذر براي جوانه زدن (priming seed)، استفاده از تنظیم کننده هاي رشد (نظیر اسید جیبرلیک) و استفاده از حفاظ هاي اسمزي مثل پرولین.