راهنمای زراعت گیاه دارویی خرگوشک یا گل ماهور

زراعت گیاه خرگوشک یا گل ماهور:

گیاه شناسی گل ماهور یا خرگوشک:

گل ماهور با نام علمی (Verbascum thapsus) متعلق به خانواده­ ی  گل میمون است، گیاه خرگوشک بوته ­ای استوار، یک ساله یا دو ساله است.

ریشه ­ی گیاه ضخیم و مخروطی شکل است و انشعابات کمی دارد. ساقه­ ی این گیاه ضخیم و مستقیم است. ارتفاع ساقه به شرایط اقلیمی محل رویش بستگی دارد و بین 60 تا 200 سانتی­ متر است. ساقه ­ی گیاه زاویه­ دار است و در مرحله ­ی گلدهی محکم و کم و بیش چوبی می ­گردد.

در گیاهان دو ساله، در سال اول رویش فقط برگ­ های طوقه ­ای تشکیل می­ شود. این برگ­ ها دندانه­ دار، کشیده و کم و بیش بیضی شکل هستند و طول آن­ها به 40 سانتی ­متر می ­رسد. گیاه در سال دوم رویش به ساقه می ­رود. برگ­ ها به طور متناوب بر روی ساقه قرار می­ گیرند. برگ­ های قسمت فوقانی ساقه، دمبرگ کوتاهی دارند. درحالیکه برگ­ های ناحیه ­ی تحتانی دمبرگ طویلی به طول 25 تا 35 سانتی­ متر دارند. سطح برگ ­ها ناصاف و دارای شیارهای فراوانی است. در قسمت تحتانی برگ، رگبرگ ­های اصلی و فرعی کاملاً مشخص می ­باشند. طرفین رگبرگ ­ها پوشیده از کرک ­های ستاره ­ای شکل است.

بیشتر بخوانید: تشریح و تولید گیاه فوق العاده ی پروانش یا پریوش

طول ساقه ­های گل دهنده متفاوت و بین 30 تا 80 سانتی­ متر است. گل­ها به صورت خوشه ­ای بر روی ساقه ­های گل دهنده پدیدار می ­شوند. رنگ گل ­ها زرد روشن است؛ قسمت داخلی صاف و بخش بیرونی گل­ ها کرک دار است. گل­ ها از اوایل خرداد ماه ظاهر می­ شوند و تا شهریور ماه ادامه می­ یابند.

بیشتر بخوانید: معرفی گیاه بذرالبنج و نحوه ی کشت و پرورش آن

میوه از نوع کپسول و حاوی دانه­ های زیادی است. پس از رسیدن میوه باز شده و دانه ها به اطراف پراکنده می­ شوند.

بیشتر بخوانید: آشنایی با گیاه تاتوره یا داتوره و کشت و کار آن

نیازهای اکولوژیکی گل ماهور یا خرگوشک:

گونه­ های مختلف گل ماهور در طول رویش به مناطق آفتابی و خاک ­های سبک شنی نیاز دارند. خاک­ های رسی و متراکم برای رویش این گیاهان مناسب نیست.

این گیاهان در برابر سرما مقاوم هستند به طوری که برگ­ ها طوقه ­ای قادر به تحمل درجه حرارت­ های زیر صفر است.

سلول­ های ریشه ­ی گیاه خرگوشک قادر به جذب آب از اعماق زمین هستند و خشکی را می­ توانند به سهولت تحمل نمایند. بذرها در دمای 8 تا 10 درجه سانتی­ گراد به خوبی جوانه می ­زنند و برای رویش به مقادیر مناسبی رطوبت نیاز دارند.

نحوه­ ی کاشت گل ماهور یا خرگوشک:

نحوه ­ی آماده سازی خاک برای کاشت گل ماهور:

در فصل پاییز پس از افزودن کودهای حیوانی و شیمیایی مورد نیاز گیاه به خاک، باید شخم عمیقی زده شود. همچنین در اواخر فصل زمستان زمین را تسطیح و بستر خاک را برای کشت این گیاه آماده می­ کنند.

تاریخ و فواصل کاشت گل ماهور:

زمان مناسب برای کاشت گیاه خرگوشک اواخر فصل پاییز در آبان ماه یا اوایل فصل بهار در فروردین ماه است. فاصله ­ی ردیف ­های کاشت بین 50 تا 60 سانتی­ متر مناسب است. عمق بذر گیاه خرگوشک در موقع کاشت باید بین 5/0 تا 1 سانتی­ متر باشد.

برای هر هکتار زمین به 5/1 تا 2 کیلوگرم بذر با کیفیت مطلوب نیاز است.

روش کاشت گل ماهور:

کاشت گل ماهور یا گیاه خرگوشک توسط بذر به روش مستقیم در زمین اصلی صورت می­گیرد.

گیاه خرگوشک در سطوح وسیع به طور ردیفی کشت می­شود. اگر بذرها در فصل بهار کشت شوند؛ اعمال تیمار چینه ­ی سرمایی جهت تسریع در جوانه زنی بذرها ضرورت دارد، برای این منظور بذرها باید بمدت 12 تا 24 ساعت در آب خیسانده شوند؛ سپس آن­ ها را در ظرف حاوی ماسه قرار داده و بمدت 10 روز در یخچال نگهداری می ­کنند.

بعد از مرحله ­ی کاشت گل ماهور، برای تسریع در جوانه زنی و تراکم لایه ­های سطحی، خاک غلتک مناسبی زده شود.

بذرهای کشت شده در فصل پاییز پس از طی دوره­ ی سرما در اوایل بهار سبز می­ شوند. پس از سبز شدن بوته­ ها را در طول ردیف­ ها به تعداد مناسب باید تنک کرد.

چگونگی تناوب کاشت گل ماهور:

گیاه خرگوشک را می ­توان با هر گیاهی به تناوب کشت کرد. تکرار کشت این گیاه در یک زمین پس از سه تا چهار سال انجام پذیر است.

نحوه ­ی داشت گل ماهور یا خرگوشک:

طریقه­ ی مقابله با علف­ های هرز و آفات گل ماهور:

رشد اولیه­ ی گیاه خرگوشک بسیار کند و بطئی است و در سال اول رویش تنها برگ­ های طوقه ­ای تشکیل می­ شود. گسترش علف ­های هرز تأثیر نامطلوبی در رشد و عملکرد این گیاه دارد. از این رو تهیه­ ی بستر عاری از علف ­های هرز ضروری است. مبارزه با علف ­های هرز در طول رویش گیاهان نیز ضرورت دارد.

برای افزایش رشد گیاهان بهتر است زمانی که گل ماهور به مرحله­ی 2 برگی تا 8 برگی رسید باید بین ردیف­ ها را کولتیواتور مناسبی زد.

از آنجا که این گیاهان برگ­ های طویلی دارند و چنانچه متراکم کشت شوند به شدت از عملکرد گل کاسته می ­شود لذا تنک کردن بوته­ های گل ماهور باید به شکلی صورت بگیرد که در هر متر طول 4 تا 6 بوته گل ماهور در ردیف باقی بماند.

در طول رویش گیاهان، آفات ممکن است صدمه ­های زیادی به محصول وارد کنند. مهم ترین این آفت­ ها عبارتند: از شته و لارو نوعی پروانه که از ریشه تغذیه می­ کند.

علیه این آفت ­ها از آفت­ کش ­های مناسب باید استفاده کرد.

بیشتر بخوانید: نحوه ی کاشت و پرورش گیاه دارویی مرزه

کود دهی مورد نیاز گل ماهور:

اگرچه خرگوشک در خاک­های فقیر و فاقد مواد و عناصر غذایی قادر به رویش است ولی مواد و عناصر غذایی مناسب سبب افزایش عملکرد گل و مواد موثره ­ی گیاه خرگوشک می­ شود.

کودهای حیوانی نقش عمده ­ای در افزایش عملکرد گل دارد.

در فصل پاییز طی آماده ساختن زمین، 40 تا 50 کیلوگرم در هکتار کود اکسید فسفر، 70 تا 80 کیلوگرم در هکتار کود اکسید پتاس به عنوان مقادیر پایه باید به خاک اضافه شود. در اضافه کردن کود های نیتروژن به خاک باید دقت نمود زیرا، افزایش نیتروژن سبب کاهش عملکرد گل می­ شود.

توصیه می ­شود در فصل بهار 30 تا 50 کیلوگرم در هکتار کود نیتروژن به صورت سرک در اختیار گیاهان قرار گیرد.

نحوه­ ی برداشت محصول گل ماهور یا خرگوشک:

گل­ ها معمولاً شب هنگام باز می­ شوند و در طول روز با نزدیک شده به ظهر تدریجاً پژمرده شده، از طراوت آن­ ها کاسته می­ شود تا اینکه بسته می­ شوند.

زمان مناسب برای جمع ­آوری گل­ ها در روزهای آفتابی، ترجیحاً قبل از ظهر در ساعات 9 تا 11 صبح است.

گل­ های ماهور از اواخر خرداد ماه تا اوایل مرداد ماه به تدریج باید جمع ­آوری کرد.

ازین رو زمان کافی برای برداشت گل­ ها وجود دارد و طی چند هفته می­توان برداشت گل را تمام کرد.

اگرچه می­توان گل­ ها را به همراه با کاسبرگ­ هایش برداشت کرد اما برای افزایش کیفیت محصول پیشنهاد می ­شود بدون کاسبرگ و گل به تنهایی برداشت شود.

بهتر است برای برداشت گل­ ها از ظرف ­های سبدی شکل استفاده شود تا روزنه­ های موجود در ظرف شرایط تهویه و رد و بدل شدن هوا را برای گل­ ها ایجاد شود، زیرا که تجمع گل ­ها روی هم باعث لهیدگی و قهوه ­ای شدن گل­ ها می­ شود که در این صورت از کیفیت مواد موثره کاسته می­شود و در چنین شرایطی محصول غیر قابل استفاده می­ شود.

نحوه­ ی خشک کردن گل ماهور:

گل­ های خشک شده رطوبت را به شدت جذب می­ کنند. پس از خشک شدن باید آن­ ها را در کیسه­ های پلاستیکی فاقد هوا قرار داد و با بستن در آن ­ها مانع ورود هوا به داخل آن شد.

تحقیقات نشان داده کسانی که به گل ماهور حساسیت دارند، در هنگام تماس با گل ماهور دچار سرفه و خارش بدن می­ شوند، این افراد نباید در فرآیند برداشت و خشک کردن گل ماهور شرکت کنند.

عملکرد گیاه خرگوشک یا گل ماهور:

عملکرد گل تازه ماهور 5 تا 6 تن در هکتار است که از آن 500 کیلوگرم تا 600 کیلوگرم گل خشک شده حاصل می­ شود. برای برداشت برگ ­های گل ماهور می ­توان از سال اول رویش تدریجاً شروع به برداشت برگ­ ها کرد.

برگ­ ها را باید طوری برداشت کرد که باعث خشک شدن گیاه نشود. بهمین خاطر برگ­ هایی که در محور خارجی دایره­ ای شکل قرار دارد را برداشت می ­کنند.

همچنین در سال دوم رویش تا قبل از به ساقه رفتن گیاه می ­توان برگ ­ها را برداشت کرد.

عملکرد برگ خشک 1 تا 5/1 تن در هکتار می­ باشد.  

اما اگر هدف از کشت و پرورش گیاه خرگوشک برداشت بذر آن باشد؛ از برداشت گل­ ها باید خودداری کرد. بذرهای گیاه خرگوشک به طور همزمان نمی­ رسند و پس از رسیدن به اطراف پراکنده می­شوند و ریزش می ­کنند. در نتیجه باید بذر گیاه خرگوشک را طی دو مرحله برداشت کرد. مرحله ­ی اول هنگامی است که یک سوم بذرها رسیده­ اند، ساقه­ های گل دهنده را قطع کرده و در مکان مناسبی قرار داده تا همه­ ی بذور خشک شوند. در مرحله­ی دوم، پس از خشک شدن بذور، باید آن­ ها را بوجاری و تمیز کرده و بسته بندی کرد.

عملکرد بذر گیاه خرگوشک 300 تا 500 کیلوگرم در هکتار است.

بیشتر بخوانید: آنژلیک یا سنبل ختایی چیست و چگونه کشت و کار می شود