مراحل داشت مرکبات

مرحله داشت

مرحله داشت از زمانی آغاز می شود که نهال در زمین اصلی کاشته می شود و تا زمانی که درخت زنده است و از آن بهره برداری می شود ادامه دارد. کارهای مرحله داشت عبارتند از آبیاری، کود دادن، هرس، شخم، مبارزه با آفت ها، بیماری ها و علف های هرز.

آبیاری

میزان آب مورد نیاز هر هکتار باغ پرتقال بسته به وضع آب و هوا، سن، تعداد درخت در هکتار، نوع میوه و جنس زمین و شیوه آبیاری تفاوت دارد. در آبیاری غرقابی که رایج ترین شیوه آبیاری است، این مقدار از 10 تا بیش از 20 هزار متر مکعب در نقاط گوناگون متفاوت است. در استان های شمالی کشور که میزان بارندگی بین 700 تا 1500 میلی¬متر است چنانچه پراکنش باران مناسب باشد، نیازی به آبیاری درختان مرکبات نیست. به همن دلیل در بیشتر باغ های پرتقال شمال از کلاچای تا نوشهر پرتقال را به صورت دیم می کارند. در نقاطی از شمال که بارندگی کافی نیست و یا پراکنش آن مناسب نیست در ماه های تیر و مرداد درختان را 2 تا 3 بار آبیاری می کنند  . باغدارانی که امکان تأمین آب دارند درختان را آب می دهند و آن ها که چنین امکانی ندارند، خسارت می بینند. در این حالت میوه ها ریز شده و می ریزند. در چنین حالتی با بارندگی شهریور ماه، آب درون میوه های زیاد می-شود و چون پوست میوه متناسب با حجم آن افزایش سطح پیدا نمی کند ترک بر می دارد و خراب می شود. در مناطق مرکزی و نواحی جنوب کشور که میزان بارندگی و پراکندگی آن متناسب با نیاز آبی مرکبات نیست، باغ را در تمام سال آبیاری می کنند. فاصله آبیاری نیز به تناسب درجه حرارت هوا، سن و تعداد درخت، جنس خاک و شیوه آبیاری تفاوت دارد. در بیشتر نواحی جنوبی فاصله آبیاری در زمستان 15 روز و در تابستان 5 تا 7 روز است.
روشهای آبیاری باغهای پرتقال عبارتند از کرتی، نشتی و قطرهای. بیشتر باغ¬های قدیمی به شیوه غرقابی(کرتی و نشتی) و باغ های جدید به شیوه قطرهای آبیاری می شوند. برخی از باغداران نیز روش آبیاری قدیمی (غرقابی) را اصلاح کرده و اکنون از شیوه قطره¬ای بهره می¬گیرند. نزدیک به 80 درصد باغ¬های مركبات جنوب كشور به روش قطره اي آبياري مي شوند. 

کود و اصول تغذیه مركبات

از میان عناصر شیمیایی که توسط درختان پرتقال مصرف می شود سه عنصر کربن، اکسیژن و هیدروژن در عمل فتوسنتز تأمین می شوند. ازت، فسفر و پتاس عناصر اصلی تغذیه هستند که به مقدار زیاد از زمین برداشت می شوند و به آن ها عناصر ''ماکرو'' می گویند. در مقابل عناصری هستند که میزان آن ها در خاک کم و نیاز گیاه هم به آن ها کم است ولی در تغذیه و تندرستی گیاه نقش مهمی دارند و به آن ها عناصر ''میکرو'' می گویند. بخشی از نیاز غذایی درخت پرتقال از زمین تأمین می شود و بخشی دیگر را با دادن کودهای حیوانی و شیمیایی(ماکرو و میکرو) تأمین می کنند.

کود حیوانی

مصرف کود حیوانی علاوه بر تغذیه گیاه دارای نقش مهمتری در اصلاح خاک است. هر سه سال یک بار (اواخر زمستان)30-20 تن در هکتار در ناحیه فعالیت ریشه با خاک مخلوط گردد. ترجیحاً چالکود بدین ترتیب که شیاری به عمق 20 سانتی متر در بیرون از آبچکان درخت ایجاد و کود ریخته شود.زمان کوددهی پاییز تا اسفند و پس از برداشت میوه است.
كود حیوانی علاوه بر تأمین قسمتی از نیاز غذائی گیاه تأثیر بسیار مثبت در بهبود كیفیت خاك دارد. بیشترین تأثیر كود حیوانی این است كه ساختمان فیزیكی خاك را بهبود بخشیده تا ریشه درخت بهتر بتواند تنفس كند و فضای بهتری را جهت رشد و گسترش ریشه در اختیار داشته باشد.
یك نكته اساسی در خصوص مصرف كود حیوانی این می باشد چون این كود‌ها برای پوسیده شدن از ازت خاك استفاده می‌كند، بنابراین باید در نظر داشت كه از كودهای كاملاً پوسیده استفاده كرد و یا اگر كود كاملاً پوسیده نشده است مقداری كود ازته برای تسهیل در پوسیده شدن كود حیوانی مصرف شود.

کود شیمیایی

فسفر به صورت فسفات آمونیوم، پتاس به صورت سولفات پتاس و ازت به صورت سولفات آمونیم مصرف   می-شود. میانگین مصرف فسفات آمونیم به ازاي هرسال سن درخت 50 گرم است. سولفات پتاس به ازاي هرسال سن درخت 100 گرم و سولفات آمونیم به ازاي هرسال سن درخت 200 گرم (در 2 تا 3 نوبت) است. 
کودهای فسفره و پتاسه پس از برداشت میوه تا اسفند ماه(ترجيحاً اسفند ماه ) با شخم باغ، همراه کود حیوانی به زمین داده می¬شود. سولفات آمونیم از اسفند تا اردیبهشت در 2 تا 3 نوبت مصرف می شود. نوبت اول همراه با شخم و با سایر کودها، نوبت دوم به صورت سرک با فاصله یک ماه از نوبت اول و نوبت سوم (اگر بدهند) با نوبت دوم یک ماه فاصله خواهد داشت.
كود دهي به دو صورت چالکود یا پخش سطحی و زیر و رو کردن خاک انجام می شود (به فاصله 50 سانتیمتر از تنه درخت به سمت آب چکان درخت، کوددهی صورت می گیرد)
اگر آبیاری به روش قطره¬ای باشد کودهای فسفره و پتاسه به صورت دستی و کود ازته همراه آب (محلول در آب آبیاری) داده می شود.
عناصر فرعی که به کودهای میکرو معروف هستند عمدتاً به صورت محلول بر روی درختان پاشیده می شوند. در مواردی که ابیاری به روش قطرهای باشد کودهای میکرو نیز همراه آب به درخت داده می شوند. در جنوب کشور از میان کودهای میکرو ''سکوسترین 138'' برای رفع کمبود آهن داده می¬شود. در شمال کشور آهن، مس، روی، منگنز، منیزیم، کلسیم و گوگرد و بٌر مصرف می شود. زمان مصرف کودهای میکرو یک نوبت و زمانی است که میوه به اندازه فندق است و نوبت دیگر 20 تا 30 روز بعد که میوه به اندازه گردو شده باشد. 

بیشتر بخوانید: فرآورده هایی كه از پرتقال تهیه می شوند

 
درخت مركبات نیز همانند سایر گیاهان به دو دسته از عناصر شامل ماكرو و میكرو نیاز دارد:

عناصر ماكرو:

ازت:

این عنصر بعنوان غذای اصلی كه نقش عمده ی آن در رشد سبزینه ای درخت است كه سبزی و شادابی را به درخت می دهد. كمبود این عنصر باعث می شود برگ های درخت به رنگ سبز مایل به زرد تبدیل شده كه این زردی ابتدا در برگ های مسن ظاهر می‌شود. ریزش بی موقع برگ ،كم شدن محصول و كوچك شدن میوه و ریزش میوه قبل از رسیدگی كامل از دیگر علائم كمبود ازت می باشد. مناسبترین كود ازته برای مركبات كود سولفات آمونیوم است كه دارای21 % ازت باشد. در خصوص تأمین ازت درخت مركبات باید توصیه شود كه نیمی از مصرف سالیانه درخت را قبل از زمان شكوفه دهی ( بهمن ماه ) كه درخت بیشترین نیاز را دارد و نیم دیگر را در دو مرحله یكی وقتی كه میوه‌ها شروع به رشد نموده و به اصطلاح نخودی شده اند و مرحله بعد زمان رشد كامل میوه به زمین داده می شود .
باید این نكته را در نظر داشت كه كودهای ازته بدلیل حلال بودن در آب همواره با آب آبیاری و بارندگی شسته و از دسترس گیاه خارج شده و معمولاً هرساله باید به خاك اضافه شود.

فسفر:

این عنصر كه به شكل سوپر فسفات و فسفات آمونیوم در باغات مصرف می شود، تأثیر زیادی روی زودرسی میوه دارد. مصرف آن باعث خوشرنگی ،بالارفتن كیفیت میوه و عمل گرده‌افشانی را آسان می‌كند. كمبود آن باعث كلفتی پوست میوه و توخالی شدن آن می‌شود، بطوریكه وقتی میوه را برش می‌زنیم حفره بزرگی در وسط میوه می‌بینیم . مات شدن رنگ برگ ها و ریزش بی موقع برگ نیز از دیگر علائم كمبود فسفر می باشد . بهترین زمان مصرف فسفات قبل از شكوفه ‌دهی، كه در مناطق جنوب برابر با بهمن ماه می باشد.

پتاس:

مصرف پتاس در مركبات باعث افزایش رشد و نمو درخت ، درشت شدن میوه ، مقاومت به بیماری ها، جلوگیری از تركیدگی پوست و كمك به خشبی شدن شاخه‌های جوان می‌شود . شكل تركیدگی میوه در چند سال اخیر یكی از مشكلات بزرگ باغات جنوب است كه مصرف پتاس با مقاومتی كه در پوست میوه ایجاد می‌كند كه تا حد بسیار زیادی با این مشكل مبارزه می‌كند. با مصرف پتاس مقاومت گیاه را به سرما نیز افزایش می‌دهد . این نوع كود بهتر است كه در اواخر زمستان قبل از شكوفه‌دهی به درخت بدهیم.
 

كودهای میكرو:

از جمله عناصر كم مصرف مورد نیاز مركبات عبارتند از منیزیم ، آهن ، روی ، منگنز و مس . این عناصر هر چند كه جزء عناصر كم مصرف می‌باشند اما همین مقدار كه حتماً باید برای درخت تأمین شود، چون این عناصر بسیاری از عملیات حیاتی گیاه را تحت تأثیر قرار می‌دهد. مثلاً با كم شدن آهن، روی و منگنز برگ های درخت رو به زردی رفته و علاوه بر كاهش محصول مقدار بار دهی به تدریج سر شاخه‌ها لخت و درخت ضعیف می‌شود .با مصرف كودهای میكرو تا حد زیادی می‌توان پدیده‌ی سال‌آوری را كنترل كرده و مقاومت درخت را به سرما افزایش داد.بهترین زمان مصرف این عناصر در زمستان و در محل ریشه‌های موئین گیاه است و بهتر آن است كه به همراه كود حیوانی و به صورت چالكود زیر قطره چكان ها مصرف شود.

میزان كود:

امروزه دیگر زمان آنكه یك نسخه عمومی برای سطح وسیعی از باغات پیچیده شود سر آمده است و تحت هیچ شرایطی صلاح نیست كه حتی برای دو باغ همجوار نیز مقدار واحدی توصیه شود. انجام آزمایش خاك و برگ می‌تواند بطور صحیح مقدار مواد و عناصر موجود درخاك و برگ را مشخص نموده و با مقایسه این دو نیاز واقعی درخت را مشخص نماید. در بسیاری از موارد بروز علائم ظاهری نوعی كمبود دلیل بر كم بودن آن عنصر در خاك نیست، بلكه ممكن است مصرف زیادی عناصر دیگر مانع جذب یك ماده غذائی شود. بعنوان مثال مصرف زیادی كودهای فسفاته جذب عناصر روی و آهن را با مشكل مواجه می سازد.

زمان و نحوه‌ مصرف كود ها:

بیشترین نیاز درخت به مواد غذائی زمانی است كه شكوفه‌ها می‌خواهند ظاهر شوند ،بنابراین همیشه باید این نكته را در نظر داشته باشیم زمانی كه گیاه فعالیت خود را شروع می‌كند باید مواد غذائی به اندازه كافی در اختیار داشته باشد و مواد غذائی در محل قرار گرفته باشد كه ریشه براحتی بتواند آن را جذب نموده و به مصرف درخت برساند.
بنابراین بهترین كار این است كه در بهمن ماه كود های مورد نیاز درخت اعم از ماكرو و میكرو را با كود حیوانی مخلوط و در حد نهائی سایه انداز درخت در زیر قطره چكان ها در اطراف درخت و درست در محلی كه ریشه‌های موئین فعالیت می‌كنند (یعنی 10 تا 30 سانتی‌متری سطح خاك) بصورت چالكود دفن كرده و قطره چكان ها را دقیقاً روی چالكود قرار داده تا كود به راحتی در آب حل شده و در اختیار ریشه قرار بگیرد.
چنانچه عناصر میكرو در اواخر زمستان به خاك داده نشود و گیاه نیاز به عناصر كم مصرف داشته باشد، توصیه می‌شود كه این عناصر را به روش محلول‌پاشی و در صورت نیاز به سمپاشی همراه با سموم شیمیایی مصرف شود.

بیشتر بخوانید: انواع پرتقال