تشکیل میوه درمرکبات

تشکیل میوه

تشکیل میوه تحت تأثیر چندین عامل محیطی و فیزیولوژیکی است. بسیاری از ارقام مرکبات بین ۱۰۰ تا ۲۰۰ هزار گل روی درخت بالغ تولید می­کنند. اما کمتر از ۲-۱ درصد گلها به میوه تبدیل می­شوند. هورمون ­ها در میزان تشکیل میوه و توانایی درخت به تولید میوه نقش مؤثری دارند. کاربرد اسید جیبرلیک به صورت محلول‌پاشی، تشکیل میوه را در درختان مرکبات نظیر اورلاندوتانجلو افزایش داد. هم­چنین مصرف بنزیل ­آدنین (BA) که یک سایتوکنین است تشکیل میوه را در پرتقال­ های نافدار بهبود بخشیده است. گرده افشانی نیز در درصد تشکیل میوه نقش دارد. تعداد کمتری از گل ­های اول فصل نسبت به گل ­های آخر فصل تبدیل به میوه می‌شوند. احتمالاً پایین بودن دما در ابتدای فصل، فعالیت زنبورها یا رشد لوله گرده را محدود می­سازد. به علاوه نمو میوه در اوایل فصل روی شاخه­ های کم برگ، کندتر از میوه ­هایی است که روی شاخه­ های برگ­دار به وجود می ­آیند.

 هرگونه تجدید فعالیت و نمو میوه نیازمند ساخت و فعالیت تنظیم­ کننده­ های رشد مانند جیبرلین­ ها و اکسین­ ها است. اکسین به عنوان یک عامل کنترل کننده و محدود کننده نمو اولیه میوه در مرکبات ظاهر نمی­شود ولی شواهدی حاکی از ضرورت حضور جیبرلین در این مراحل است. بر همین اساس گزارش­ هایی وجود دارد که  جیبرلین برون­زا به طور قابل توجه ­ای میوه ­نشینی را در ژنوتیپ ­های خودناسازگار افزایش می­دهد.

بیشتر بخوانید: آفات وبیماری های پرتقال

اثر تنظیم کننده های رشد با کاربرد بیرونی روی اندام ­های تولید مثل مرکبات که به طور گسترده­ای با تشکیل میوه و رشد آن ارتباط دارد مورد مطالعه قرار گرفته است. بر اساس تحقیقی در سال ۱۹۷۷ مشخص شد که کاربرد جیبرلین روی مادگی گل ­ها، باعث افزایش تحرک متابولیت­ ها به سوی میوه و در نتیجه افزایش رشد آن می­شود. در گزارشی دیگر به اثر تحریکی و مستقیم اکسین­ های مصنوعی در رشد میوه­چه­ های نارنگی (ماندرین) اشاره شده است. علاوه بر این، اثر تنظیم کننده ­های رشد روی اندام ­های تولیدمثلی مرکبات مورد مطالعه قرار گرفته است. در این رابطه تاکاهاشی سطوح اسیدآبسزیک و اسید ایندول استیک را در طول میوه ­دهی مشخص، و پیشنهاد کرد که تعادل هورمونی در ریزش میوه ­ها نقش دارد. مطالعات دیگر روی میوه ­های نارنگی کلمانتین بذردار و بدون ­بذر نشان داد که بیشتر از یک هورمون جهت میوه ­دهی مورد نیاز است. هافمن بیان نمود که تفاوت کمی در سطوح اسید آبسزیک و جیبرلین در میوه ­چه ­های پرتقال والنسیا حاصل از گل آذین­ های برگدار و بدون برگ وجود داشته و این سطوح کاملاً ثابت و پایدار بودند. پدیده پارتنوکارپی نیز عمدتاً متاثر از وضعیت هورمونی میوه­ ها در مراحل بعد از تقسیم سلولی و اوایل مرحله بزرگ شدن سلولی است.

 در تحقیقی میزان اسیدآبسزیک، اسیدایندول بوتیریک و ترکیبات شبه­ جیبرلینی در  طی گلدهی و قبل، و بعد از شکوفایی، با نمونه ­گیری از گل ­آذین­ها و بخش ­های میوه اندازه­ گیری شد. نتایج نشان داد که در روز شکوفایی گل­ ها، ترکیبات اسیدآبسزیک موجود در پرچم ­ها به میزان ۳۰ درصد در مقایسه با پنج روز قبل­تر کاهش یافت در حالیکه ترکیب IAA پرچم ­ها و گلبرگ ­ها به میزان دو برابر افزایش یافت. هشت روز بعد از شکوفایی، میزان ABA و IAA در خامه­ ها و میوه­ چه ­ها به طور چشمگیری بویژه در گل­های گرده ­افشانی شده که بالاترین وزن تر را داشتند، افزایش یافت. محتوای ترکیبات شبه جیبرلینی به طور مداوم در میوه ­چه­ های گرده ­افشانی شده افزایش یافت گرچه در گل­ های گرده­ افشانی نشده ۸ روز بعد از شکوفایی هیچ افزایشی مشاهده نشد.

رشد میوه

در همه ارقام درمراحل اولیه نمو، دو حالت در میوه دیده می­ شود. یکی گروه میوه ­هایی که با رشد عادی و طبیعی هستند. این میوه ­ها دارای میزان بالای کلروفیل در پوست بوده و کاملاً به ساقه متصل هستند. دوم میوه ­های رشد نکرده که دارای محتوای کلروفیل پایین در پوست، دارای هسته و قابل ریزش هستند. 

بیشتر بخوانید:گیاه شناسی پرتقال

میوه‌  دارای چهار مرحله رشدی می باشـد :

مرحله اول

تقسیم سلولی شدید است و بسته به شرایط محیطی و رقم ۱تا ۵/۱ ماه بعد از گلدهی ادامه دارد. از موقعی که گل­ ها میوه­ های اولیه را تشکیل می­دهند تا اواخر پائیز مراحلی از تقسیم سلولی را پشت سر می‌گذارند. طی مراحل تقسیم سلولی، تمام سلول­ ها به جز سلول­ های ناحیه مرکزی افزایش پیدا می­ کنند. هر گونه استرس خشکی اندازه میوه را تحت تاثیر می‌گذارد.

مرحله دوم

سلول­ ها شروع به تمایز کرده و بافت ­های مختلف از جمله بافت کیسه­ های ترشحی مخصوص عصاره را می سازند. تشکیل کیسه­ های آب در داخل پره­ها و پوست میوه، از جداره تخمدان منشأ گرفته و توسعه می‌یابد.

 مرحله سوم

سلول ­ها شروع به بزرگ شدن نموده و اندازه میوه به سرعت بزرگ می­شود. حداکثر اندازه میوه در مرحله‌ای است که کیسه ­های آب میوه توسعه می‌یابند. درصد کل مواد جامد محلول نیز در این مرحله افزایش می ­یابد. طی این مرحله سلول­ ها ممکن است تا ۱۰۰۰ مرتبه بزرگ شوند. مدت این مرحله برحسب رقم از زمان ریزش گلبرگ ­ها، ۳-۲ ماه برای ارقام لیمو و لایم، ۶ ماه برای ارقام پرتقال و گریپ فروت برآورد می­ شود. برحسب شرایط محیطی منطقه، زمان مورد نیاز برای اتمام رشد مرحله سوم در مناطق پست گرمسیری ۴-۳ ماه و در مناطق سرد و نیمه گرمسیری تا ۱۰ ماه بعد از گلدهی است. 

مرحله چهارم

(رسیدگی) تغییر رنگ پوست از سبز به زرد یا نارنجی مشاهده می­ شود. رسیدن میوه و هنگامی که رنگ میوه تغییر می­کند برحسب رقم متفاوت است. در این مرحله میوه به طور کامل رسیده و با افزایش تدریجی TSS و کاهش اسید کل همراه است. نسبت مناسب TSS/TA در ارقام مناطق گرمسیری بعد از ۷-۶ ماه و در مناطق مدیترانه ­ای مانند والنسیا بعد از ۱۶-۱۴ ماه امکان ­پذیر خواهد بود.

 نرخ رشد میوه در هر شرایط محیطی بستگی به وضعیت درجه حرارت و رطوبت خاک به ویژه در مراحل ۳ و۴ دارد. به نظر می­ رسد پیری زودرس در میوه ­های کند رشد تحت مکانیزم بهبود سازی گردش عناصر غذایی گیاه باشد. بدین صورت که عناصر از میوه­ های مسن به سمت میوه­ های دیگر جهت تامین رشد میوه حرکت نموده و جایگیر می ­شوند. هورمون­ های درون­ زا و توازن آنها در این راستا نقش تعدیل کنندگی دارند. 

عوامل ژنتیکی و محیطی در حقیقت نقش واسطه را در تنظیم ساخت و تجمع تنظیم­ کننده ­های درون­زا در گل­ ها و میوه­چه ­ها دارند. تجمع جیبرلین در تخمدان­ ها به نظر می­رسد یک علامت تحریکی جهت شروع رشد تخمدان و در نهایت نمو میوه باشد. در ارقام وابسته به گرده ­افشانی مانند پرتقال والنسیا، به نظر می ­رسد تجمع جیبرلین بوسیله گرده تحریک می­ شود در حالیکه درارقام پارتنوکارپ چون گریپ ­فروت "مارش بدون بذر" این علایم هورمونی بدون هیچ گونه عامل محیطی یا خارجی ایجاد می ­شود.

بیشتر بخوانید: آشنایی اجمالی با گیاه پرتقـال