روش های برداشت بذر در گیاهان دارویی

روش های برداشت بذر در گیاهان دارویی

روش های برداشت بذرهای خشک معمولابه دو روش دستی و مکانیزه انجام می گیرد.

برداشت دستی:

برداشـت دسـتی بـرای بذرهـای با ارزش و در سـطوح کوچـک کاربـرد دارد. در اکثر گیاهان دارویی، قسـمت بزرگـی از گیـاه بـا خوشـه های بـذر به وسـیله نیـروی دسـت بـا چاقـو، داس و... بریـده می شـوند و سـپس بـرروی پارچـه، تـوری یـا روی زمیـن در سـطوح مسـطح قـرار داده می شـوند و آنهـا را برای جدا کـردن بذر آمـاده می کننـد. عمـل جداسـازی بـذر از شـاخه ها را با روش دسـتی از جمله غلتـک زدن، کوبیـدن مواد به دیـوار یـا زمیـن و یـا بـا خرمن کـوب مکانیکـی انجـام می دهنـد. معمـولا بذرهایی کـه با دسـت خرمن کوبی شـده اند هنـوز بـا بقایـای گیاهـی مخلـوط بـوده و جداسـازی بیشـتر از طریـق باد افشـان کـردن )خرمن( و غربـال کـردن انجام می شـود.

هنـگام عملیـات درو مکانیـزه برداشـت بـذر گیاهـان دارویـی، یـک ماشـین بـا تیغـه برشـی اندام هـای بــرش داده شــده را در ردیف هایــی قــرار می دهــد. امکانــات ماشــین ها در ایــن عملیــات یــک تســمه پارچــه ای بــه اضافــۀ تیغــه برشــی می باشــد و اندام هــای گیاهــی قطــع شــده بــه زیــر ماشــین حمــل می شـوند و بـر روی ردیـف محصـول درو شـده بـه جـا گذاشـته می شـوند. ردیـف محصـول درو شـده را هــم می تــوان بــه ردیف هــا برگشــت داد یــا در مــکان اصلــی خــود جهــت خشــک شــدن براســاس کمباین هـای تراکـم مـواد و میزانـی کـه آن هـا در مزرعـه خشـک خواهنـد شـد، بـر جـا گذاشـت. معمـولا برداشـت غـلات بـا اندکـی تغییـر در آن هـا بـرای برداشـت بذرگیاهـان دارویـی اسـتفاده می شـوند. تنظیـم کمبایـن کاملا بـه نـوع گیـاه دارویـی و شـرایط مزرعـه بسـتگی دارد و بـا توجـه بـه نـوع خرمـن کـوب و قسـمت های تمیزکننـده کمبایـن متفـاوت اسـت. مثـا در مـورد گیـاه دارویـی زیـره سـبز مشـخصات کمبایـن برداشـت ایـن گیـاه شـبیه غـلات اسـت ولـی مشـکل موجـود در برداشـت زیـره سـبز، رسـیده بــودن غیریکنواخــت اســت. و یــا در برداشــت دانه هــای گشــنیز بــه دلیــل اتصــال ضعیــف دانــه بــه خوشــه، بایــد قبــل از رســیده شــدن کامــل انجــام شــود کــه در ایــن زمــان نیــز بــه دلیــل ســبز بــودن ســاقه ها کاه و کلــش حاصلــه مرطــوب بــوده و ممکــن اســت ســبب گرفتگــی اســتوانه شــود.
 

خرمن کوبی و جداسازی

زمانــی کــه بذرهــا برداشــت می شــوند، خالــص نیســتند و ممکــن اســت حــاوی مقــدار زیــادی مــواد غیرگیاهــی (خاک،ســنگ و..)،بقایــای گیاهــی، بذرعلف هــای هــرز، حشــرات، مــوادی بــا رطوبــت بــالا و بذرهـای شکسـته و چروکیـده باشـند. اگـر چنیـن محموله هـای بـذری بـا چنیـن شـرایطی ذخیـره شـوند، انبـارداری آن هـا بـه خوبـی انجـام نمی شـود. بوجـاری بـذر بـه عملیـات حـذف ایـن مـواد از بـذر و افزایـش خلـوص و کیفیـت بـذر گفتـه می شـود. پـاک کـردن بـذر عوامـل متعـددی از جملـه بـه انـدازه، وزن ویـژه و شـکل بـذر در مقایسـه بـا مـواد زایـد و خارجـی کـه همـراه بـا بـذر اصلـی می باشـند، بسـتگی دارد. در جریان بوجاری،کیفیت بذر به دو طریق زیر بهبود می یابد:

 1ـ جدا کردن بذر از سایر گیاهان،علف های هرز و مواد خارجی

 2ـ حذف بذرهای با کیفیت پایین،فاسد، آفت زده، صدمه دیده و....

بیشتر بخوانید: گیاه دارویی چیست؟

مراحل بوجاری کردن بذور

به طور کلی، تمیز کردن بذرهای برداشت شده از ناخالصی های موجود در دومرحله زیرصورت میگیرد:

1_عملیات بوجاری مقدماتی:

معمـولا بذرهایـی کـه بـه محل بوجـاری آورده می شـوند، دارای درصد بالایی از سـاقه های سـبز، کلـش، بقایای گیاهـی و حشـرات می باشـند. ایـن مـواد، حرکـت بذرهـا را بـر روی بالابرهـا کنـد کـرده و کارایی دسـتگاه های ً بـه یـک یـا دو بـار عملیات تمیـز سـازی و بوجاری بوجـاری را کاهـش می دهنـد. در چنیـن شـرایطی احتمـال مقدماتـی نیـاز اسـت.که بدیـن ترتیـب کارایـی بوجـاری و دقت جداسـازی بـالا رفتـه و از اتلاف بـذر در مراحل مختلف بوجاری جلوگیری می کند. این عملیات با دسـتگاه های خاصی از قبیل ماشـین پوسـت کن و دسـتگاه پوسـت کن ریشـک زدا صـورت می گیـرد. در شـرایطی که مقدار بذر کم باشـد میتوان بـا باد دادن بـذر در هوای آزاد بوجـاری اولیـه را انجام داد.

بوجاری مقدماتی با اهداف زیر صورت می گیرد:

 1ـ باعث تسـهیل در حرکت محموله بذری در ماشـین های بوجاری شـده و درنتیجه توقف در طی عملیات بوجـاری را به حداقل می رسـاند.

 2ـ در طـی عملیـات بوجـاری اولیـه مواد سـبز بـا رطوبت بالا حـذف و درنتیجه با عث کاهش زمـان و هزینه خشـک کردن مصنوعی محموله بذری می شـود.

 3ـ بوجـاری مقدماتـی باعـث افزایـش کارایی ماشـین های بوجاری گردیـده و درنتیجه تلفـات بذری کاهش می یابد.

2ـ عملیات اصلی بوجاری:

اگـر بذرهـا از نظـر بعضـی خصوصیـات فیزیکی با هـم اختالف داشـته باشـند می تـوان آن ها را به طـرق مکانیکـی و طی برخی فرایندهـای الکتریکـی یـا مکانیکـی از هـم جـدا کـرد. بنابراین دسـتگاه بوجـاری با اسـتفاده از اختلاف خصوصیـات فیزیکی، بذرهـای گیاهـان را از بذرعلف هـای هـرز و موادخارجـی جـدا ً جداسـازی مـواد خارجی نظیر سـنگ، کلش می سـازند. اصـوال و سـاقه گیاهان سـاده اسـت، امـا جداسـازی بذر سـایر گیاهان و علف هـای هـرز بسـیار مشـکل اسـت و ایـن مشـکل وقتـی کـه ویژگی هـای ظاهـری و انـدازه ایـن بذرهـا مشـابه باشـند، تشـدید می شـود. انـدازه، طـول، عـرض، ضخامت، شـکل، وزن، بافـت، رنـگ و... از جملـه ویژگی هـای فیزیکـی هسـتند. که در جداسـازی بذرهـا مورد اسـتفاده قـرار می گیرند. در سـاده ترین شـکل بوجاری ابتـدا بذر را الک کرده و سـپس ذره های کوچک را بـا بـاد دهـی از هـم جـدا می کنند.

مهم ترین ماشین های بوجاری بذر

1ـ ماشین های بوجاری هوا دهنده:

ایـن ماشـین ها از ترکیـب هـوا و غربـال (الک ها) سـاخته می شـوند، اصول عملکرد این ماشـین ها این اسـت که سیسـتم هـوا (مکـش) بـر مبنـای وزن دانـه و ذرات جداسـازی می کنـد، در حالی کـه غربال ها بر مبنـای اندازه (عـرض و ضخامت) جداسـازی می کنند.

2ـ جداکننده های ثقلی:

ایـن ماشـین ها بذرهـا را بـر اسـاس وزن یـا تراکـم از یکدیگر جـدا می کننـد. بذرهـای نامطلوب و مـواد خارجی را کـه از نظـر انـدازه، شـکل و خصوصیـات پوسـته شـباهت زیـادی بـه گیـاه مورد نظـر دارنـد و به طـرق دیگر نمی تـوان آنهـا را از بـذر اصلی جدا سـاخت، جدا می کند. این ماشـین ها بعد از بوجاری اولیه اسـتفاده می شـوند.

3ـ ماشین های غلتکی یا سس گیر:

دسـتگاه قادر اسـت بذرهای بدشـکل، شکسـته، ترک خـورده، نارس، واجـد بافت ریز و مـواد خارجی موجود در درون بذرهـای صـاف را از بذر گیاهـان دارویی جدا کند.

4ـ جداگرهای مغناطیسی:

ایـن ماشـین ها هماننـد جداگرهای غلتکی با اسـتفاده از اختلافات سـطوح بـذر عمل کرده و بذرهـا را از یکدیگر جـدا می کننـد. در ایـن روش بذرهـا با مقـدار کمی آب حـاوی ذرات ریز آهـن ترکیب می شـوند. براده های آهن جـذب سـطوح ناهمـوار بذرهای بد شـكل می شـوند و بذر توسـط آهن ربـا جذب و جدا می شـوند.

5  ـ جداکننده های مارپیچی:

این دستگاه برای جدا کردن بذرهای غیر کروی یا با شکل نامنظم از گونه های بذر گرد استفاده می شود.

6  ـ جداکننده های رنگی :

ایـن جداگرهـا، فقـط ناخالصی هـا و یـا بذرهایی را کـه از نظر رنگ بـا بذرهای مرغـوب اختلاف کمـی دارند، جدا می کننـد. بنابرایـن، این ماشـین بایسـتی فقط پس از اینکه بذرها توسـط ماشـین آلات دیگر تمیز شـدند، به کار گرفته شود.

7ـ جداکننده های فلوروسانس کلروفیل:

ایـن ماشـین مشـابه جداگرهـای رنگی عمل می کند و براسـاس مقـدار کلروفیل موجـود در بذر عمـل تفکیک را انجـام می دهـد. بـه طورکلـی، مقـدار کلروفیل با رسـیدگی بذر همبسـتگی دارد و هرچـه بذرها بـه مرحله پایانی رسـیدگی خود می رسـند. میـزان کلروفیل آن کمتر اسـت.

8  ـ ماشین های الکترواستاتیکی :

جداگرهـای الکترواسـتاتیکی، بذرهـا را با توجـه به اختلافات آنهـا در ویژگی های الکتریکی طبیعی خـود بذر و یا ویژگی هـای القا شـده به آن هـا از یکدیگر جدا می سـازند.

_9 جداکننده های لرزشی:

ایـن جداگرهـا دارای یـک صفحه لرزان پوشـش دار هسـتند که بذرهـا روی آن ریخته می شوند.جداسـازی بذرها در ایـن دسـتگاه بـه واکنش بذرها نسـبت به لرزش و نوع پوشـش صفحه بسـتگی دارد.

خشک کردن بذر

بـذر خـام به دسـت آمـده اغلـب دارای رطوبت زیادی اسـت. مقـدار آب موجود در بـذر را به عنوان مقـدار رطوبت بیـان می کننـد. مقـدار رطوبـت بـذر یکـی از عوامل مؤثـر بر طول عمـر، قابلیـت حیات بـذر، قابلیت انبـارداری و تجـارت بـذر می باشـد. در انبـارداری و حمـل و نقـل بـذر زمانـی کـه مقـدار رطوبـت بـالا باشـد امکان رشـد قارچ هـای انبـاری افزایـش می یابد کـه میتواند باعث کاهـش کیفیت بذر شـود. رطوبت زیاد، اغلـب در گیاهانی کـه دانـه آنهـا سـخت می باشـند و قبل از رسـیدن کامـل به زمیـن میریزند، بیشـتر دیـده می شـود. در چنین شـرایطی بذرهایـی قابـل انبـار کردن هسـتند که مقدار آب آنها زیر مرز تعیین شـده باشـد. گرم شـدن محصول نـارس در اثـر تنفـس دانـه و یـا تنفـس باکتریهـا و قارچ ها که بـر روی محصول بـذر مرطوب تکثیـر می کنند، باعـث می گـردد. در ایـن حالـت قـدرت حیاتـی بذر و نیـز تجزیـه مواد توسـط میکرو ارگانیسـم ها تـا حدود زیـادی از دسـت رفته و به قـدرت نامیه صدمه میزند. بنابرایـن از خطـر گـرم شـدن بـذر در هرصـورت باید جلوگیـری کرد. درجریان خشـک کردن بـذر، رطوبت مـازاد از بـذر گرفتـه می شـود. که این عمـل در مزرعه به وسـیله عوامـل طبیعی(مثـل بـاد و نورخورشـید) و یـا بـا اسـتفاده از خشـک کن های حرارتـی بـا جریـان پیوسـته هوا، خشـک کن های چرخشـی، خشـک کن نـواری و... انجـام می گیرد.

بیشتر بخوانید: زمان بذرگیری گیاهان دارویی