آشنایی با بسته بندی مواد غذایی، حبوبات و خشکبار

در این مطلب با خط بسته بندی حبوبات و خشکبار و مواد غذایی متداول آشنا می شوید. بسته بندی عبارت است از هنر و علم آماده سازی مواد غذایی برای انبار کردن، و در نهایت فروش. بسته بندی باید تا حد امکان ساده و ارزان باشد ضمن این که اهداف اولیه  بسته بندی یعنی خاصیت حفاظتی و جذابیت را نیز دارا باشد.باعنایت به اینکه مواد بسته‌بندی توسط ماشین های مختلف فرآیند می‌شوند بنابراین خواص دیگری نیز باید داشته باشند که عبارتند از: نرمش، قابلیت پذیرش چاپ، قابلیت استفاده در ماشین های لفاف، قابلیت دوخته شدن در حرارت، شکل پذیری به کمک باد یا خلاء و یا فن اوریهای حرارتی، خواص مطلوب دیگری که به ویژه از دیدگاه صنایع غذایی مهم هستند عبارتند از: شفافیت، نفوذپذیری یا غیر نفوذپذیری محصول نسبت به بخارآب و گازهای دی اکسید کربن، اکسیژن و نیتروژن.

 اگر چه تعداد زیادی از مسائل فن اوری مربوط به استفاده از مواد پلاستیکی در بسته بندی مواد غذایی از جمله مشکلاتی هستند که کلاً به صنعت بسته‌بندی مربوط می شوند ولی برخی از مسائل مربوط به طبیعت ماده به کار رفته در بسته بندی هستند که باید مورد توجه قرار گیرند. موفقیت کاربرد پلاستیک ها در وصف بندی نیاز به همکاری تولیدکنندگان مواد غذایی، سازندگان انواع پلاستیک ها، طراحان و در نهایت مصرف‌کنندگان دارد. ملاحظات اقتصادی محدودیت های بیشتری را اعمال می‌کند، چرا که مصرف کنندگان صرفا به دنبال کیفیت محصول هستند تا بسته بندی آنها.

شماتیک تولید

در شکل زیر به صورت شماتیک فرآیند بوجاری و بسته بندی حبوبات را از ابتدای ورود مواد اولیه تا فناوری محصول مشاهده می نمایید:

 شرح مختصری بر عملکرد ماشین آلات

دستگاه بوجار

این دستگاه توسط فشار هوا و حرکات مکانیکی گرد و غبار موجود در حبوبات اولیه را برطرف کرده و برای انتقال به مرحله بعد آماده می سازد.

 نوار نقاله دستچین

کارگران در اطراف این نوار نقاله به صورت دستچین اقدام به جداسازی اضافات قابل رویت می نمایند.

 دستگاه پولیش

این دستگاه با حذف غبار موجود بر روی حبوبات آن را به صورت براق درآورده و آماده بسته بندی می کند.

دستگاه بسته بندی

این دستگاه نیز با مکانیسم وزنی، حبوبات در لفاف های شفاف و سطح بندی می کند.

بیشتر بخوانید: آشنایی با انواع کودها

نیازمندی ها و ویژگی های مهم مواد بسته بندی مواد غذایی را می توان به شرح ذیل دسته بندی کرد:

- شفافیت و درخشش سطح آن برای رضایت و جلب نظر مصرف کننده

- کنترل در انتقال رطوبت

- کنترل در انتقال سایر گازها

- تحمل تغییرات درجه حرارت به هنگام نگهداری و استفاده

- فقدان مواد سمی

- ارزان بودن

- مقاومت در مقابل ضربه

 مصرف‌کننده دوست دارد آنچه می خرد ببینند و بنابراین شفافیت و شیشه‌ای مانند بودن بسته های مواد غذایی نیاز ضروری در بسته‌بندی آنها است. مواد غیر شفاف مانند سینی های سفید رنگ نیز در حد وسیعی مورد استفاده قرار می‌گیرند. این سینی ها مانع از آن می شوند تا مصرف کننده هر دو طرف ماده غذایی را ببیند که در برخی موارد مانند بسته‌بندی گوشت از عدم اعتماد و مقاومت خریدار می کاهد. کنترل تغییرات رطوبت موجود در ماده غذایی در طول نگهداری آن بسیار مهم است.برخی فرآورده های غذایی مانند چیپس، پفک و بیسکویت باید در موادی بسته‌بندی شوند که نفوذ پذیری آنها به رطوبت خیلی کم باشد تا تردی آن ها محفوظ بماند.  همچنین از تبخیر برخی مواد غذایی باید جلوگیری گردد و در این موارد نیز باید از ورقه هایی با نفوذ پذیری پایین استفاده شود. دربقیه موارد از دست دادن نسبی رطوبت ماده غذایی مطلوب است از عرق زدن و تراکم بخار آب در داخل پاکت بسته بندی و در نتیجه از بین رفتن شفافیت آن و خطر رشد کپک ها جلوگیری شود. حبوبات در ردیف سوم هرم غذایی در کنار گروه گوشت ها، تخم مرغ، آجیل (مغزها) قرار می‌گیرند و مصرف روزانه ۲ تا ۳ واحد از این گروه توصیه شده است.
 

فناوری هایی که می توانند برای بسته بندی مواد غذایی فرایند شده مورد استفاده قرار می گیرند عبارت اند از:

- ورق های خوراکی عایق برای کند کردن انتقال رطوبت بین اجزای تشکیل دهنده یک ماده غذایی که دارای فعالیت آبی متفاوت هستند.

- گیرند‌ه های اکسیژن برای کند کردن اکسیداسیون چربی‌ها

- گیرنده های دی‌اکسیدکربن

- گیرنده های بوهای نامطبوع

 سایر انواع بسته بندی موثر غذایی عبارتند از

- ورقه های حساس به میکروویو که با افزایش سطح برخی از مواد غذایی مانند ورقهای سیب زمینی انواع نان ها ذرت باد کرده در محیط های گرم مورد استفاده قرار می گیرند

- نشانگرهای انجام فرآیند میکروویو

 - ورقه های منتشر کننده بخار

- نشانگرهای حرارت دیدگی بیش از حد مواد غذایی که شرایط نامناسب فرآیند حرارتی را آشکار می سازند

- ارزیابی کننده تغییرات زمان-درجه حرارت برای نشان دادن میزان کاهش قابلیت نگهداری مواد غذایی که در جریان توزیع آن ها ممکن است اتفاق بیفتد.

 مواد استفاده در بسته بندی

 مواد بسته بندی شده طوری طراحی شده اند که با سرعتهای نفوذپذیری معینی و همخوانی با سرعت تنفس سبزی های بسته بندی شده می‌توانند ورود اکسیژن را به داخل بسته بندی کنترل کنند و اجازه دهند تا دی اکسید کربن خارج شود. بسته بندی همچنین دارای استحکامی هستند که به راحتی ضربات مکانیکی مرحله توزیع مواد غذایی را تحمل نمایند. کمپانی کریوواک کیسه و یا ورقه های بسته بندی مناسب محصولات مختلف ساخته و عرضه نموده است که عبارتند از:B-900 برای سیب زمینی پوست کنده،EZ 961 برای کاهوی فرآیند شده، PD-941 برای بروکلی و گل کلم؛ PD-900 برای بریده سبزی ها؛PD-960 وRD برای استفاده محصولات تازه. مواد ذیل در حد وسیعی برای بسته بندی مواد غذایی مورد استفاده قرار می گیرند:

- کاغذ و محصولات کاغذی پوشش دار

-محصولات سلولزی- سلوفان

- فلزات- ورق حلبی، آلومینیوم، فولاد زنگ نزن، مفرغ

* انواع سرامیک

* شیشه لاستیک

* پلاستیک

* ترکیبات دیگر مانند چوب، پارچه و غیره

اغلب مواد فوق سالهاست که استفاده می شوند و در این مدت مشکل عمده در بسته بندی مواد غذایی به وجود نیاوردند. روش قدیمی حمل چای در صندوق های چوبی دیگر مورد استفاده نیست و در مقابل استفاده از سرامیک لعاب‌دار نسبت به ظروف فلزی مانند سرب و کادمیوم باعث کاهش آلودگی می‌گردد. از طرف دیگر پلاستیک ها امتیازات زیادی به عنوان مواد جدید بسته بندی دارند مواد غذایی را در تماس با گستره وسیعی از مواد مختلف شیمیایی قرار دهند که قبلاً تجربه نشده بودند. این مسئله از این جهت بیشتر مورد توجه قرار گرفته است که مواد بسته‌بندی به مدت زیادی در مجاورت مواد غذایی قرار میگیرند.

*مواد بسته بندی پلاستیکی

 پلیمرهای اصلی مورد استفاده در بسته بندی مواد غذایی همراه با توضیح مختصری در خصوص نحوه فرآیندهای تولید آنها و خواص مشخصه محصول نهایی مورد بحث قرار می گیرند. اهمیت نفوذپذیری این مواد به اکسیژن و بخار آب در انتخاب آن‌ها برای بسته بندی مواد غذایی باید مورد توجه قرار گیرد.

اغلب پلیمری هایی که در بسته بندی مواد غذایی استفاده می شوند تروپلاستیک ها هستند، در درجه حرارت بالا نرم می گردند و در اثر سردکردن مجددا سخت می‌شوند بدون اینکه ترکیب شیمیایی آنها تغییر کند. در مقابل این دسته ترموست ها هستند که در اثر گرم شدن به صورت غیر قابل برگشت تغییر می‌کنند. ترموپلاستیک ارجحیت دارند چون پلیمر اصلی ممکن است در معرض چند بارمتوالی گرم کردن و سرد کردن در جریان تولید و تشکیل ورقه و یا ظرف قرار گیرد. ترموست ها به این شکل فرآیند نمی‌شوند. مصرف آنها در صنایع غذایی برای در بطری است که در این صورت با ماده غذایی تماس مستقیم ندارد.

1-  پلی الفین ها

 پلی اتیلن:

 پلی اتیلن از پلیمریزاسیون اضافه گاز اتیلن که از صنایع زغال سنگ و نفت به عنوان محصول فرعی به دست می‌آید.

 پلی پروپیلن:

عضو بعدی گروه الفین ها هستند

پلی وینیل کلراید:

 تعدادی از مواد پلاستیکی موجودند که یک اتم ئیدروژن اتیلن توسط یک هالوژن یا سایر گروه ها جایگزین شده است.

پلی تترا فلوئورواتیلن :

2- ترموپلاستیک های غیراتیلنی:

نایلونها(پلی امید):

نایلون ها شامل پلی مرهایی هستند که از تراکم یک دی اسید با یک در امین تولید می شوند در حالیکه فراورده های قبلی از واکنش های پلی مریزاسیون اضافی به دست می امدند. اولین ترکیب نایلونی که تولید گردید نایلون ۶و۶ بود که از اسید ادیپیک و هگزا متیلن دی امین تشکیل شده است.

 پلیمرهای مرکب:

 در برخی موارد پلیمرها یا با واکنش های اضافی بیش از یک نوع منومرویابا تراکم سه نوع منومرو یا تراکم سه نوع منومر مختلف تولید می شوند در هر مورد بیش از یک نوع واحد تکراری در ساختمان پلی مر وارد می گردد. به این دسته ازپلیمرها، پلی مر مرکب می گویند.

انواع پلیمر های مرکب

اتیلن ونیل استات

وینیل کلراید

پلی استیرن

مزایا بسته بندی

 محصولات کشاورزی و دامپروری که خسارت دیده، فاسد شده و یا کیفیت غیر قابل قبولی از نظر هر یک از خصوصیات حسی داشته باشند مورد پذیرش مصرف کنندگان قرار نمی‌گیرند و ضایعات محسوب می‌شوند. دلایل این گونه ضایعات را می‌توان به عوامل زیر نسبت داد:

1- آلودگی میکروبی و تجزیه مواد توسط آن ها

2- فرایندهای زیست سوزی و زیست سازی (متابولیکی)

3- تنش های فیزیکی

 فساد معمولاً به وسیله کپک ها،مخمرها، باکتری ها و ویروس ها انجام می گیرد. منشا این آلودگی ها ممکن است از مزرعه و باغ باشد که محصول در حال رشد یا دام را مورد تهاجم قرار دهد. سپس علائم قابل رویت فساد طی حمل و نقل، انبار کردن و یا مصرف محصول به چشم آید. تغییرات متابولیکی غیر معمول که به دلیل گرمازدگی، سرمازدگی، کمبود اکسیژن یا تنش دی‌اکسیدکربن روی می دهد ممکن است به لک افتادن، گود افتادگی، نرم شدگی بیش از حد، تغییر رنگ، تغییر بافت و غیره منجر شود. تنش های فیزیکی طی برداشت مکانیکی، حمل و جابجایی و غیره وارد می‌شود و به سبب ضربه دیدگی، سایش و تغییر فیزیکی محصول می گردد.

بیشتر بخوانید: غذاهای خشک و آماده برای ماهیان زینتی