آبزی دار کردن محل پرورش آبزیان

آبزی دار کردن محل پرورش آبزیان

آبزی دار کردن محل پرورش (ماهی دار کردن آکواریوم یا ذخیره سازی بچه ماهی در استخر پرورش) پس از هم دما نمودن آب استخر یا آکواریوم صورت می گیرد. علاوه بر انتخاب گونه مناسب ماهی، حفظ سلامت ماهی در طول حمل و نقل تا مرحله رهاسازی و ماهی دار کردن (شامل لارو یا بچه ماهی به استخر یا آکواریوم) حائز اهمیت است و می تواند در ماندگاری، رشد، افزایش میزان تولید و پایداری فعالیت پرورش ماهی مؤثر باشد.

یکی از مهم ترین اقدامات پرورش آبزیان، ماهی دار کردن محل پرورش است. به طوری که بعد از آماده سازی محل پرورش و آب گیری آن ها، تأمین ماهی از طریق خرید از مراکز تکثیر یا استفاده از ماهیان مولد تکثیر شده در مجموعه متعلق به پرورش دهنده، می تواند انجام شود. بعد از عملیات حمل و نقل، رهاسازی آن باید در شرایط مناسب صورت گیرد. از آنجا که ماهی دار کردن استخرها یا هر محیط پرورشی دیگر بر اساس تعداد مشخصی ماهی صورت می گیرد، تعداد آن ها در واحد سطح نباید از حد استاندارد بیشتر یا کمتر باشد زیرا معرفی تعداد بیشتری ماهی شرایط محیطی نامطلبوبی را ایجاد خواهد کرد که باعث رشد و افزایش تلفات می شود و مقدار کم آن نیز موجب بهره وری پایین و ضرر اقتصادی خواهند شد. در ضمن قطع غذا دهی قبل از حمل و نقل روشی شناخته شده برای کاهش تلفات ماهیان است.

انتخاب گونه پرورشی

به طور کلی انتخاب گونه پرورشی بستگی به سه عامل اصلی خصوصیات زیستی، اثرات زیست محیطی و عوامل اقتصادی اجتماعی دارد. رعایت این سه عامل در توسعه آبزی پروری موجب توسعه پایدار و دوام تولید می شود. به این معنی که اشتغال در این زمینه دوام داشته و بازدهی مناسبی را بدون صدمه به محیط زیست در مدت زمان مناسب برای سرمایه گذار و شاغل به همراه خواهد داشت و موجب رضایت فعالان این بخش خواهد شد.

انتخاب گونه پرورشی

به طور کلی انتخاب گونه پرورشی بستگی به سه عامل اصلی خصوصیات زیستی، اثرات زیست محیطی و عوامل اقتصادی اجتماعی دارد. رعایت این سه عامل در توسعه آبزی پروری موجب توسعه پایدار و دوام تولید می شود. به این معنی که اشتغال در این زمینه دوام داشته و بازدهی مناسبی را بدون صدمه به محیط زیست در مدت زمان مناسب برای سرمایه گذار و شاغل به همراه خواهد داشت و موجب رضایت فعالان این بخش خواهد شد.

1- خصوصیات زیستی

آبزیان به دلیل اینکه خونسرد هستند و دمای بدن آن ها با دمای محیط تغییر می کند، در شرایط اقلیمی خاصی توان زندگی دارند و اگر این شرایط تغییر کرده و نامطلوب شود تا زمانی که حیات و زندگی آن ها در خطر باشد، انرژی آن ها صرف رشد و نمو نمی شود و در صورت تشدید شرایط نامطلوب جان خود را از دست خواهند داد. درجه حرارت بدن جانوران خونسرد معمولاً در حدود دمای محیط زیست آن هاست. زمانی که ما قصد داریم در شرایط مصنوعی زمینه مساعدی را برای پرورش این موجودات فراهم آوریم و ضمناً منافع اقتصادی هم به دست آوریم، باید به خصوصیات زیستی و شرایط محیط زندگی آن ها که کاملاً وابسته به آب است توجه کنیم تا روش مناسبی رابرای تکثیر و پرورش گونه انتخاب شده برگزینیم. به همین سبب ماهیان پرورشی را بر حسب نیاز دمایی آن ها به دو دسته ماهیان گرمابی و سردابی تقسیم بندی می کنند. البتته تقسیم بندی های دیگری از جمله ماهیان آب شیرین و دریایی یا ماهیان خوراکی و زینتی نیز برای ماهیان وجود دارد. با توجه به خصوصیات زیستی گونه ها، به ویژه نیازهای غذایی، توجه به میزان ذخیره سازی، ماندگاری، تعویض آب، کاهش ضریب تبدیل غذایی، کوددهی، کنترل بیماری ها و مانند آن اهمیت بسزایی دارد.

ویژگی های ماهیان خوراکی و زینتی

به طور عمده دو روش پرورش ماهی به صورت های پرورش تک گونه ای (Mono culture) و روش پرورش چند گونه ای (Poly culture) رایج است. کپور ماهیان چینی به عنوان یک دسته از بزرگترین ماهیان خوراکی به هر دو روش قابل پرورش هستند اما به دلیل مزایای روش پرورش چند گونه ای در کشور ما و سایر نقاط جهان ببیشتر از این پرورش استفاده می شود. پرورش ماهیان خاویاری نیز که در ایران به عنوان ماهیان گرمابی مرسوم است به صورت تک گونه ای صورت می گیرد اما برای ماهیان سردابی که در ایران پرورش گونه ماهی قزل آلای رنگین کمان بسیار متداول است به خاطر گوشت خوار بودن این ماهی پرورش تک گونه ای برای آن صورت می گیرد. برای انواع ماهیان زینتی به دلیل شرایط خیلی متفاوت آن ها روش های تک گونه ای مرسوم است.

ویژگی های ماهیان گرمابی (کپور ماهیان چینی)  

کپور ماهیان، بزرگ ترین خانواده آب شیرین بوده و از لحاظ پرورش جزء ماهیان گرمابی می باشند. این ماهیان در مناطق نیمه گرم و گرمسیر که دارای کمینه بین 20-15 الی بیشینه 40-35 درجه سانتی گراد باشد، پرورش می یابند. مهم ترین گونه آن، کپور معمولی است. بهترین درجه حرارت برای رشد کپور 25-29 درجه سانتی گراد است. گونه های مختلف خانواده کپور ماهیان به دلیل استفاده از حلقه های اول زنجیره غذایی موجود در آب (فیتوپلانکتون و زئوپلانکتون)، استعداد رشد سریع، سازگاری خوب با شرایط محیطی، گوشت لذیذ، نیاز به امکانات و سرمایه گذاری نه چندان زیاد در امر پرورش و عامه پسندی جایگاه ویژه ای در اقلام غذایی و تغذیه مردم دارند. استان های خوزستان، گیلان، مازندران و گلستان از مهم ترین مراکز تکثیر و پرورش این ماهیان در ایران هستند.

الف) کپور معمولی با نام علمی Cyprinus carpio:

این ماهی به عنوان یکی از اصلی ترین ماهیان پرورشی دنیا شناخته شده است و به طور گسترده ای در اروپا و آسیا و خاور دور پرورش داده می شود و نوع بومی وحشی آن با نام سازان در آب های جنوبی دریای خزر مشاهده می شود. بهترین رشد آن در درجه حرارت 20-18 درجه سانتی گراد است.

ب) کپور علف خوار یا آمور با نام علمی Ctenopharyngodon idella:

بهترین رشد آن در درجه حرارت 22-20 درجه سانتی گراد است. این ماهی بیشتر از گیاهان آبزی داخل استخر تغذیه نموده و به همین سبب ماهی علف خوار نامیده می شود. اما ببرای فروش بیشتر به سبب شباهت با ماهی سفید دریای خزر به اشتباه با نام ماهی سفید پرورشی به فروش می رسد ولی در واقع این دو ماهی فقط از یک خانواده از ماهیان محسوب می شوند. طول آن به 5/1 متر و وزن آن به 50 کیلوگرم نیز می رسد.

ج) کپور نقره ای یا فیتوفاگ با نام علمی Hypophthalmichthys molitrix:

این گونه فراوان ترین گونه کپور ماهیان چینی پرورشی در ایران است که به دلیل ذخیره سازی بیشتر آن نسبت به سایر گونه ها در استخر، در بازار به وفور یافت می شود. بهترین رشد آن در درجه حرارت 22-20 درجه سانتی گراد است. این ماهی نیز به اشتباه و برای فروش بیشتر در بازار با نام ماهی آزاد پرورشی معرفی می شود، که هیچ قرابتی با این ماهی ندارد و حتی از یک خانواده هم نیستند. طول آن تا 1 متر و وزن آن تا 17 کیلوگرم نیز می رسد. این گونه از پلانکتون های گیاهی موجود در آب تغذیه می کند. 

د) کپور سر گنده با نام علمی Hypophtalmichthys nobilis:

این ماهی بسیار شبیه ماهی کپور نقره ای است ولی به دلیل سر بزرگش به راحتی قابل تشخیص است و به همین دلیل نیز مشتریان کمتری در بازار دارد. بهترین رشد آن در درجه حرارت 24-22 درجه سانتی گراد است و از پلانکتون های جانوری موجود در آب تغذیه می نماید.

ویژگی های ماهیان سردابی (قزل آلا)

قزل آلای رنگین کمان ماهی سردابی پرورشی در ایران است. از ویژگی ظاهری آن می توان به وجود نوار صورتی رنگ در دو طرف بدن اشاره کرد. این ماهی از خانواده آزاد ماهیان بوده و در آب های تمیز و شفاف و با نیاز اکسیژنی بالا زندگی می کند. به همین منظور آن را در استخرهای بتنی دراز که آب تمیز و جاری در آن جریان دارد، پرورش می دهند. این ماهی نیازمند غذای دستی و کنسانتره (پلت) است و به دلیل گوشت خوار و هم جنس خوار بودن باید از اندازه یکسان آن ها برای پرورش در یک استخر به طور هم زمان استفاده نمود. بهترین دمای آب برای پرورش آن 17 درجه سانتی گراد است و به همین دلیل در جوار منابع آبی و رودخانه های کوهستانی پرورش می یابد. استان های کوهستانی کشور از جمله چهار محال و بختیاری، لرستان، کردستان و بسیاری از مناطق کوهستانی و سرد استان های دیگر، مناسب پرورش این گونه هستند. 

ویژگی های ماهیان زینتی

ماهیان زینتی به طور عمده به دو دسته کلی ماهیان زینتی آب شور و شیرین تقسیم می شوند، که به دلیل متداول تر بودن ماهیان زینتی آب شیرین در اینجا به آن ها پرداخته می شود. ماهیان آب شور زیباترند اما نگهداری آن ها در مناطقی که به آب شور دریا دسترسی ندارند، سخت تر و بسیار پر هزینه تر است. بیش از 1500 گونه ماهی زینتی در جهان وجود دارد که از ماهیان آب شور تنها 25 گونه پرورشی هستند. بالغ بر 70 گونه ماهی زینتی آب شیرین وارداتی که متعلق به مناطق حاره ای هستند، در ایران تکثیر و پرورش می یابند. امکان تکثیر، پرورش و نگهداری این ماهیان به سادگی در محیط های بسته با دمای کنترل شده و آکواریوم ها در همه نقاط کشور امکان پذیر است ولی به شکل وسیع، توسعه تجاری آن در مناطقی مانند شهرستان های محلات، کاشان و قزوین در کشور رواج دارد. برای شناخت و آگاهی از ویژگی های رفتاری، نیازها و شرایط پرورش تمامی آن ها به دانش و تجربه زیادی نیاز است که مربوط به تنوع زیاد آن ها می شود. مهم ترین عامل در پرورش و نگهداری، آگاهی از گوشت خوار و گیاه خوار بودن، تخم گذار و زنده زا بودن و محدوده حرکتی ماهی در عمق آب و سازگاری یا ناسازگاری گونه های زینتی با یکدیگر است

. 

ماهی گوپی Poecilia reticulate :

گوپی ماهی کوچکی است که اندازه آن بین 2 تا 5 سانتی متر است. موطن اصلی آن مناطق شمالی قاره آمریکای جنوبی و جزایر کارائیب است. باله ها و دم آن ها بلند، کوتاه، پهن و انواع گوناگونی دارد. ماهی های گوپی زنده زا هستند. البته اولین بار این ماهی در کشور ونزوئلا شناخته شد و به دلیل زحمات یکی از دانشمندان به نام لچدمر گوپی به این نام معروف شده است. ماهی مقاوم و اجتماعی است که معمولاً بیشتر در وسط و همچنین بالای آکواریوم حرکت می کند. رشد آن سریع و در جایی که فضای زیادی برای شنا داشته باشد، بیشتر رشد می کند. بچه های این ماهی بعد از 4 هفته از جفت گیری والدین به دنیا می آیند. جنس ماده نسبت به سرما حساس تر است. از آنجا که ممکن است والدین بچه ها را بخورند، بلافاصله باید بچه ها را از محیط آبی والدین جدا کرده و در محلی دیگر نگهداری نمود. دمای مناسب برای این گونه حدود 25 درجه سانتی گراد است. این گونه از لحاظ رنگ بندی و دم تنوع زیادی دارد. در این ماهی جنس نر بسیار زیباتر است.

بیشتر بخواید: شاخص های کیفی آب درپرورش آبزیان

2) عوامل اقتصادی – اجتماعی

از آنجا که ماهیان موجوداتی خونسرد هستند لذا شرایط محیطی شامل اقلیم و درجه حرارت آب از مهم ترین عوامل حفظ حیات و رشد و نمو آن ها به شمار می رود. پذیرش اجتماعی و اقتصادی جامعه برای پرورش آن ماهی نیز مانند هر فعالیتی بسیار اهمیت دارد. آبزی پروری، مدیریتی پایدار برای منفعت اقتصادی – اجتماعی بیشتر از طریق برقراری امنیت غذایی در جامعه با تولید آبزیان برای پر کردن خلأ ماهی گیری است. در این امر باید به تراکم ذخیره سازی، نوع پرورش (تک گونه ای یا پرورش توأم) و تغذیه گونه (گوشت خوار، علف خوار و همه چیز خوار) و بومی یا غیربومی بودن توجه شود. از همه مهم تر گونه معرفی شده در جامعه باید مورد پذیرش باشد. توجه به تقاضا، نیاز بازار و بازار پسندی گونه نیز در انتخاب گونه پرورشی و ایجاد شرایط پرورش و حجم تولید بسیار حائز اهمیت است.

3- اثرات زیست محیطی

در گسترش آبزی پروری باید اثرات آن بر محیط زیست و اثر محیط زیست بر آبزی پروری را مورد توجه قرار داد و محیط زیست را پایدار و با ثبات نگه داشت. بدین طریق فعالیت آبزی پروری در مخاطره قرار نگرفته و پایدار خواهد بود و منفعت دائمی شاغلین این بخش را به همراه خواهد داشت. بنابراین توجه به ظرفیت محیط زیست برای میزان تولید باید مورد توجه قرار گیرد. تخلیه فاضلاب و حجم پسمانده های آن باید در نظر گرفته شود. همواره عوامل فیزیکی و شیمیایی کیفیت آب در کنار کمیت آب  لحاظ شود. بنابراین رعایت استانداردهای زیستی شامل میزان ذخیره سازی، غذادهی و غیره باید متناسب با توان و ظرفیت محیط زیست آبی باشد تا از مخاطرات حاصله کاسته شود.

ترکیب گونه های ماهیان (پرورشی-زینتی)

اقتصاد آبزی پروری به طور معمول بر دو محور استوار است. محور اول توسعه پرورش ماهیان خوراکی است که به مصرف غذایی انسان می رسند. پرورش این ماهیان در استخرهای ساخته شده با معرفی بچه ماهی و نگهداری آن ها در مدت زمان معین برای رسیدن به وزن مناسب و قابل ارائه به بازار صورت می گیرد. محور دوم پرورش یا نگهداری ماهیان زینتی در محیط آکواریوم است.

در هر استخر سعی می شود ماهیان تقریباً هم وزن با یکدیگر را پرورش دهند و ماهیان با اندازه های متفاوت را در طول دوره پرورش در زمان های معینی جداسازی نمایند تا ماهیان بزرگ تر به کوچک تر ها حمله نکنند. در مقابل، کپور ماهیان چینی گیاه خوار و گاهی همه چیز خوار هستند. بنابراین به یکدیگر صدمه نزده و هر یک غذای خاص خود را در لایه های استخر دارند. ماهی فیتوفاگ از فیتوپلانکتون های آب تغذیه می کند. ماهی سر گنده از زئوپلانکتون های موجود در آب تغذیه می نماید. ماهی آمور که نام دیگر آن کپور علف خوار است از گیاهان داخل حاشیه استخر تغذیه می کند. کپور معمولی از غذاهای پوسیده شده کف استخر، لجن های کف آب و کف زیان تغذیه کرده و در لایه زیرین استخر زندگی می کند و با برهم زدن رسوبات کف آب، موادغذایی لازم را به سمت بالای آب می فرستد. بنابراین ماهیان فیتوفاگ و سرگنده عمدتاً در لایه های بالایی آب که به دلیل وجود نور، فیتوپلانکتون و زئوپلانکتون فراهم می شود به گردش می پردازند و از آن ها تغذیه می کنند. کپور ماهیان چینی با هم رقابت زیادی برای استفاده از غذاهای موجود در استخر ندارند و بدین منظور در استخر به صورت توأم پرورش داده می شوند. این امر از نظر اقتصادی موجب موجب جلوگیری از اتلاف غذای تولید شده و عدم رقابت غذایی در استخر می گردد. به همین منظور باید در هر هکتار از استخر با توجه به میزان تولید غذا در چرخه غذایی به همان نسبت ماهی که غذای آن چرخه را مصرف می کند، مورد پرورش قرار گیرد. غذای دستی در این ماهی ها فقط می تواند برای ماهی کپور معمولی استفاده شود اما پرورش دهنده ماهر سعی می کند برای کاهش هزینه تولید، بیشتر از غذای طبیعی داخل استخر برای رشد ماهی ها استفاده شود. 

در مورد ماهیان زینتی بر حسب اینکه گوشت خوار یا گیاه خوار باشند، متفاوت عمل می شود. انواع ماهیان زینتی گوشت خوار به صورت تک گونه ای یا با گونه های مشابه خود و در اندازه های تقریباً برابر، در محیط آبی استخر یا آکواریوم نگهداری می شوند اما گونه های ماهیان دیگر چون به هم صدمه نمی زنند، می توانند با هم در یک مخزن قرار گیرند. مسئله مهم این است که چون این ماهیان در شرایط مختلف و سطوح مختلفی از آب زندگی می کنند، در نگهداری آن ها باید دقت نمود تا تراکم آن ها به گونه ای باشد که در هنگام حرکت فضای کافی داشته باشند و از نظر ترکیب نیز با هم تناسب و سازگاری داشته باشند.

از ماهیان گباه خوار زینتی می توان به ماهی گوپی، مولی و دم شمشیری اشاره کرد. گونه های خانواده تترا نیز از متداول و متنوع ترین ماهیان زینتی گیاه خوار هستند. ماهی جواهر، فانتوم، چشم چراغی و پنگوئن از تتراهای شناخته شده در بازار تجاری ماهیان زینتی ایران هستند. ماهی اسکار، پنگوسی، پروت، ماکرو (نوعی سیچیلاید) از رایج ترین ماهیان زینتی گوشت خوار می باشند.

در تقسیم بندی دیگری ماهیان زینتی را به دو دسته تخم گذار و زنده زا تقسیم می کنند. ماهیان زنده زا را با گوشت خوار نمی توان در یک محیط نگهداری نمود. ماهی فایتر (جنگجوی سیامی) با ماهیان آکواریومی دیگر اگر هم جثه باشند، می ماند اما با جفت خود در یک محیط نباید نگهداری شود. ماهیان پلاتی، گوپی، مولی و دم شمشیری از انواع ماهیان زینتی زنده زا بوده و ماهیان تترا، گورامی، آنجل، زبرا، کوریدوراس و کوی تخم گذار هستند. گاهی نگهداری گونه های نر با هم در یک آکواریوم به دلیل احتمال صدمه به یکدیگر و زمینه پیدایش جراحت و بیماری های قارچی توصیه نمی شود. اندازه گونه هایی که با هم در یک محیط نگهداری می شوند، مهم است. ماهی گلدفیش باید به تنهایی نگهداری شود. انواع گونه های سیچلایدهای نگهداری شده در آکواریوم باید هم اندازه باشند. معمولاً در آکواریوم ها از یک ماهی لجن خوار برای تمیز ماندن آکواریوم کنار سایر ماهی ها استفاده می کنند. فلاورهورن گونه ای است که می تواند حتی بدون لجن خوار نگهداری شود. بهتر است گونه های گوشت خوار را به تعداد کمتر و در آکواریوم های بزرگ تر نگهداری کرد. در ضمن نگهداری بیش از چهار گونه مختلف ماهی زینتی در آکواریوم توصیه نمی شود. با توجه به حرکت ماهیان در سطوح مختلف عمودی و عدم مزاحمت برای یکدیگر در آکواریوم انتخاب گونه هایی که با هم نگهداری می شوند، بسیار مهم است. برای نمونه معمولاً در آکواریوم گوپی و زبرا در بالا، پلاتی و مولی در وسط، کوریدوراس و پاندا در کف آکواریوم عادت به حرکت دارند.

روش های حمل و نقل

پس از انتخاب گونه مناسب برای پرورش، تهیه بچه ماهی از مراکز تکثیر و خرید آن، انجام عملیات انتقال و حمل و نقل از مهم ترین و حساس ترین مراحل این فعالیت است. به طور کلی برای حمل و نقل بچه ماهی و یا ماهی دو روش متداول است.

الف) روش باز:

در این روش بچه ماهی ها معمولاً در مخازن مستطیلی شکل یا استوانه ای (تانکر) با هوادهی مداوم روی کامیون، وانت و غیره حمل می شوند.

هر مخزن یا تانکر حاوی آب مناسب برای حمل بچه ماهی و دارای ظرفیت محدود اکسیژن محلول است. با حضور بچه ماهی در این مخازن در اثر شدت تنفس آن ها، میزان اکسیژن به شدت کاهش می یابد. بنابراین جایگزین نشدن اکسیژن مصرفی با اکسیژن جدید از طریق هواهی، موجب تلفات شدید ماهیان خواهد شد. به طور معمول میزان مصرف اکسیژن ماهیان 200 الی 400 میلی گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن آن ها در هر ساعت است. در نتیجه وجود یک سیستم هوادهی مداوم برای اکسیژن رسانی به مخزن در طول حمل و نقل ضرورت دارد. عمل هوادهی ضمن رساندن اکسیژن باعث کاهش گاز مضر دی اکسید کربن نیز می شود. برای افزایش کارایی هوادهی در کف مخزن شبکه توری قرار می دهند و سنگ هوا روی آن قرار می گیرد. البته هوادهی با اکسیژن خالص باعث فوق اشباع شدن آب مخازن می شود که خطرناک است زیرا باعث بیماری حباب گازی در ماهیان می شود. البته در جا به جایی بچه ماهی در فاصله های کوتاه از سطل، دبه و بشکه های فایبرگلاس نیز حتی بدون هوادهی استفاده می شود.

ب) روش بسته:

این روش معمولاً برای ماهیان ریز، لاروها و ماهیان زینتی در ظروف در بسته کاربرد دارد. اصل کلی در این روش تأمین اکسیژن مورد نیاز ماهیان و جلوگیری از تجمع گاز کربنیک و آمونیاک در محیط آب است. البته تعداد کمی لارو و ماهی کوچک را می توان با موفقیت به این شیوه حمل نمود. کیسه های نایلونی یا پلاستیکی که قسمتی از آن ها با هوا و قسمتی دیگر با آب غنی از اکسیژن پر شده است، معمولاً برای این کار استفاده می شوند. حتی برای ماهیان انگشت قد قزل آلا می توان 500 تا 100 گرم ماهی را در یک لیتر آب به نسبت 3 به 1 اکسیژن و آب در کیسه های پلاستیکی گذاشت و در مدت 12 تا 48 ساعت حمل نمود ولی عمدتاً از روش بسته برای حمل و نقل ماهیان زینتی یا حمل ونقل هوایی استفاده می شود. به طوری که تمامی مراکز فروش آکواریوم، ماهیان خریداری شده خود را از این طریق از مراکز تکثیر ماهی زینتی در یافت می کنند.

گونه های زینتی 2 تا 5 سانتی متری همانند ماهی گوپی را می توان به نسبت 50 گرم در لیتر به مدت 24 ساعت یا 25 گرم را در 48 ساعت حمل نمود. بهتر است هنگام حمل، 5 تا 6 ماهی 5/1 سانتی متری را در یک لیتر آب جا به جا نمود و در صورت درشت بودن ماهیان باید تعداد آن ها را کاهش داد.

در مورد ماهیان زینتی بهتر است ماهیانی با اندازه یک دوم یا یک سوم ماهیان بالغ همان گونه، حمل شوند. ماهیان جوان تر سازگار تر و انعطاف پذیری بیشتری دارند و به همین دلیل در حمل و نقل به کار گرفته می شوند. البته به طور طبیعی باید به سلامت ماهیان توجه کرد و برای کثیف نشدن آب حتی در روش باز حداقل یک شبانه روز قبل، از تغذیه ماهیان پرهیز کرد و برای انتقال از آب همان آکواریومی که ماهی در آن زندگی می کند، استفاده نمود. البته در جا به جایی کوتاه مدت تا 3 ساعت می توان از دبه های کوچک و شفاف و دهان گشاد یک لیتری استفاده کرد. در شرایط حمل و نقل، ماهی به گرسنگی حساس نیست اما به کمبود اکسیژن بسیار حساس است. در کیسه های پلاستیکی حمل ماهیان زینتی یک سوم حجم را آب می ریزند و بقیه را از هوا پر می کنند و سر آن را با حلقه پلاستیکی می بندند. در کیسه نایلونی که دو سوم حجم آن با اکسیژن پر شده است، می توان 300 تا 500 ماهی کوچک را برای جلوگیری از تکان خوردن، اطراف آن را با یونولیت می پوشانند. همچنین در طول مسیر نباید در جه حرارت از 20 درجه سانتی گراد پایین تر آید. بنابراین برای کنترل درجه حرارت از جعبه های با لایه پلی اورتان یا یونولیت به قطر 3 تا 8 سانتی متر برای جا گذاری کیسه ها نیز استفاده شود. 

ضد عفونی کردن مخازن حمل و نقل

بچه ماهی ها را قبل از ذخیره سازی باید در محلول نمک 1 تا 2 درصد ضد عفونی و به مدت 30 تا 60 ثانیه در این محلول حمام داد و سپس ذخیره سازی نمود. همچنین شست و شوی تانکر ماشین حمل و نقل با محلول 30 تا 40 میلی گرم بر لیتر نمک و یا مواد ضد عفونی کننده مانند فرمالین به میزان یک میلی لیتر به ازای هر 4 لیتر و سپس شست وشوی کامل با آب تمیز برای جلوگیری از تلفات حاصل از بیماری توصیه می شود. البته حتماً باید پس از آب کشی و از بین بردن اثر ماده ضد عفونی، آب گیری اصلی تانکر با دمای مناسب و منطبق با محل برداشت بچه ماهی صورت گیرد. در ضمن بچه ماهیان تلف شده را باید تفکیک و در محیطی دور از محل، دفن و از دسترس خارج نمود تا آلودگی به ماهیان زنده سرایت نکند. البته پس از تخلیه بچه ماهیان نیز چون شکم آن ها خالی از غذا است اقدام به ضد عفونی و حمام دادن آن ها با آب نمک توصیه می شود، هر چند که این عملیات در بسیاری از کارگاه های پرورش ماهی کشور به درستی اجرا نمی شود. 

عملیات حمل و نقل ماهی به محل ذخیره سازی و نگهداری

صید و جا به جایی ماهی زنده باید با دقت بسیاری انجام شود. البته قطع غذا دهی در مدتی پیش از حمل و نقل ماهی به بهبود شرایط حمل و نقل و افزایش ماندگاری ماهی در حال حمل کمک می کند. فشار بیش از حد تحمل و شرایط نامساعد مانند کاهش اکسیژن محلول در آب و بالا بودن درجه حرارت آب باعث آسیب به ماهیان انتقالی می گردد. بنابراین گرسنگی می تواند موجب کاهش مصرف اکسیژن ماهی و کاهش مواد مضری مانند دی اکسید کربن، آمونیاک و مدفوع در محیط حمل و نقل گردد. به طوری که بهترین روش صید و جا به جایی لاروها و بچه ماهی ها سیفون کردن آن ها با لوله های نایلونی یا خرطومی نسبتاً گشاد است. استفاده از دمای پایین در طول حمل و نقل بسیار اهمیت دارد. با کاهش ده درجه در دمای آب می توان انتظار داشت مصرف اکسیژن در طول حمل به میزان 50 درصد کاهش یابد. ضمن اینکه بر اثر اختلاف دمای آب بیم منبع حمل و محل رها سازی ماهی به ماهی شوک حرارتی وارد شده و موجب افزایش تلفات می گردد. به همین سبب باید نسبت به هم دمایی تدریجی آب در زمان تخلیه توجه نمود. البته لازم به ذکر است در جا به جایی نزدیک بچه ماهیان و نیز ماهیان زینتی از یک آکواریوم به آکواریوم دیگر تنها می توان با ساچوک آن ها را صید و همان لحظه به داخل آکواریوم مجاور وارد نمود و یا با یک سطل یا دبه دهن گشاد جا به جا نمود.

تعیین شرایط نگهداری و تراکم ماهی در زمان انتقال:
به دلیل افزایش هیجانات و استرس های ناشی از دست کاری ماهیان هنگام صید، بارگیری و حمل و نقل و افزایش میزان اکسیژن مصرفی ماهیان، مقدار اکسیژن محلول در آب مخزن در نیم ساعت اولیه پس از بارگیری به سرعت کاهش می یابد. بنابراین بیشترین مقدار ماهی که می توان به سلامت و اطمینان در تانکرهای بار حمل کرد، بستگی به عواملی مثل نیازهای فیزیولوژیکی ماهی ها، راندمان هوادهی، شرایط شیمیایی آب و طراحی مخزن حمل و نقل دارد. به طور کلی ماهیان کوچک تر نیاز به اکسیژن بیشتری دارند و دقت در جا به جایی آن ها به دلیل امکان تلفات بیشتر اهمیت زیادتری دارد. برای نمونه در شرایط یکسان، مخزنی که 100 کیلوگرم ماهی 2 سانتی متری را حمل می کند، می تواند 200 کیلوگرم ماهی 4 سانتی متری را حمل کند.

تراکم ماهی در حمل و نقل به سه شکل بیان می شود:

الف) بر حسب درصد وزن ماهی بارگیری شده به وزن آب مخزن

ب) درصد وزن ماهی به واحد حجم آب

ج) درصد وزن ماهی نسبت به واحد حجم آب منهای حجم آبی که بر اثر ماهی ریختن، اشغال و جایگزین می شود

با دستکاری ماهی و ایجاد استرس در آن ها، تنفس و مصرف اکسیژن افزایش یافته و در نتیجه ترشح ادرار نیز افزایش می یابد. به همراه ادرار، یون کلراید و یون های دیگر از بدن خارج شده و باعث نامناسب شدن محیط حمل و نقل برای بقای ماهی می گردد. این امر حتی تا حدودی بر تلفات اولیه پس از رهاسازی ماهیان به منبع آبی نیز مؤثر است. بنابراین با افزودن کمی نمک (5/0 الی 1 درصد Nacl) به آب مخزن نگهداری درصد ماندگاری ماهیان افزایش می یابد. در ضمن باید در طی حمل و نقل از سرعت غیر مجاز و تکان های غیر عادی و فراوان ماشین حمل و نقل خودداری نمود.

عملیات آبزی دار کردن محل پرورش

عملیات آبزی دار کردن در واقع معرفی تعداد مناسب بچه ماهی به استخر برای پرورش ماهی پرواری یا بازاری است. قبل از آن باید استخر و مکان رها سازی برای این عمل آماده باشد. بنابراین برای ماهیان گرمابی که از غذاهای زنده (پلانکتون های گیاهی و جانوری) داخل استخر تغذیه می کنند، باید پس از نمونه گیری از شرایط فیزیکی و شیمیایی، دما و میزان غذاهای زنده و به خصوص سم پاشی یا مراحل آماده سازی استخر شامل ضد عفونی و آهک پاشی انجام گیرد. البته بر حسب شرایط آغاز پرورش می توان پرورش را از مرحله لاروی، بچه ماهی نورس یا بچه ماهی انگشت قد آغاز نمود که در اینجا به دلیل تعدد شیوه های ماهی دار کردن در هر یک از مراحل پرورش، معرفی بچه ماهی انگشت قد تا مرحله رسیدن به ماهی پرواری ملاک عمل قرار گرفته است. در استخرهایی که از دو هفته قبل از رهاسازی، آب گیری صورت گرفته است، بچه ماهی انگشت قد رهاسازی می شود. بچه ماهی، مرحله ای از زندگی ماهی است که مرحله لاروی پشت سر گذاشته شده و اندام های خارجی آن نظیر باله های شنا، خط جانبی، فلس ها و غیره در آن تکمیل شده است و طول آن به اندازه طول انگشت اشاره یک فرد میانسال است. زمان مناسب برای پرورش در استخرهای پرواربندی پس از آب گیری و کودهی زمانی است که درجه حرارت آب حداقل 10 درجه سانتی گراد باشد و غذای زنده در آن نیز وجود داشته باشد. بنابراین بررسی وضعیت زی شناوران استخر قبل از ماهی دار کردن ضروری است. برای بررسی وضعیت زی شناوران و شفافیت آب از ابزاری به نام سشی دیسک استفاده می شود. شروع پرورش معمولاً با بچه ماهی وزن 10 تا 100 گرمی است و باید آن هایی انتخاب شوند که تغذیه خوبی داشته و اندام مناسبی دارند. چون عدم تغذیه مناسب موجب بد شکلی و لاغری بدن و درشتی سر می گردد و از آنجا که ممکن است در زمان صید قبلیو خرید به دلیل تماس با تور و موارد دیگر زخمی شده و برخی فلس های آن ها جدا شود، پیش از آبزی دار کردن باید در محلول نمک ا تا 2 درصد ضد عفونی و به مدت 30 تا 60 ثانیه در این محلول حمام داد.

پرورش بچه ماهی انگشت قد، پس از پایان پرورش یک ماهه لاروی و تغذیه در استخرهای ویژه پرورش لارو تا بچه ماهی نورس که در این مرحله هر کدام از گونه های ماهی به تغذیه از طیف غذایی خود عادت کرده اند، آغاز می شود. این مراحل که عمدتاً در مراکز تکثیر صورت می گیرد، بچه ماهی مورد نیاز مراکز پرورش را تأمین می نماید. بنابراین پس از خرید بچه ماهی مورد نیاز از این مراکز در اندازه مورد نظر می توان عملیات پرورش را انجام داد. پرورش بچه ماهی انگشت قد برای ماهیان گرمابی به صورت ترکیبی و چند گونه ای به نسبت اشاره شده صورت می گیرد که معمولاً در شرایط ایران از اردیبهشت تا اواخر مهر ماه به طول می انجامد. تلفات بچه ماهیان انگشت قد تا وزن بازاری معمولاً حدود 30 درصد است. زمان پرورش در مناطق گرمسیری همانند خوزستان در اواخر اسفند و در مناطقی مانند گیلان در نیمه اول اردیبهشت ماه و مازندران و گلستان در نیمه دوم فروردین است. در خرید بچه ماهی باقد دقت نمود که ماهیان از شکل مناسب برخوردار بوده و شنای مناسب داشته و سر حال باشند و از خرید ماهیان دارای فلس ریخته، حرکت مارپیچی درآب و بیمار پرهیز شود. 

بیشتر بخوانید: امور فنی پرورش آبزیان