زراعت مرزنجوش

-گیاهشناسی

مرزنجوش یا مرزنگوش یا ادویه ­ی پر طرفدار اوریگانوم ، گیاهی است از خانواده ­ی نعناعیان و نام علمی آن (Origanum vulgare L) است.  

مرزنجوش گیاهی است خشبی (چوبی) و چندساله که منشأ آن نواحی مدیترانه ­ی اعلام شده است. مرزنجوش دارای ریشه­ های سطحی پر انشعاباتی است که هرساله از ریشه­ های قدیمی تکثیر می­ شوند. این گیاه با توجه به شرایط اقلیمی محل رویش به شکل بوته­هایی به ارتفاع 50 تا 100 سانتی­متری دیده می­شود. همچنین ساقه­ های آن پوشیده از کرک­ های ترشحی هستند، برگ ­ها نیز به اندازه ­ی 3 تا 5 سانتی­متر و حاوی غده ­های حاوی اسانس هستند. گل ­ها در انتهای ساقه به رنگ صورتی یا بنفش مایل به آبی ظاهر می­ شوند.  اندام هوایی مرزنجوش بسیار معطر است، عطری شیرین با طعم لیمو دارد و بسته به شرایط محیطی میزان اسانس بین 5/0 تا 5/1 درصد متغیر است. از مهم­ ترین ترکیبات اسانس هم می توان به کارواکرول و تیمول اشاره کرد که خاصیت ضد قارچی و ضد باکتریایی مرزنجوش را شامل می ­شوند.

بیشتر بخوانید: گیاهشناسی، کاشت، داشت و برداشت مریم گلی

-نیازهای اکولوژیکی:

مرزنجوش جزء گیاهان نور دوست است و برای رشد مطلوب به نور فراوان نیاز دارد. به دلیل وجود ریشه ­های سطحی، لایه ­های کم­ عمق خاک و خاک­ های شنی که حاوی ترکیبات آهکی باشند، برای رشد مناسب است.

مرزنجوش متحمل به خشکی است اما برای افزایش عملکرد بهینه، گیاهان باید تحت آبیاری منظم و مناسب قرار گیرند. مرزنجوش در محدوده­ ی  PH خاک بین 5/4 تا 7/8 به خوبی رشد می­کند.

-کاشت:

آماده سازی خاک:

در فصل پاییز، پس از افزودن کودهای حیوانی پوسیده به خاک، شخم اولیه زده می­ شود، سپس زمین را تسطیح می­ کنند و کودهای شیمیایی را می ­افزایند و در اواخر اسفندماه، بستر خاک را برای کشت بذر آماده می­کنند.  

روش کاشت:

تکثیر مرزنجوش به دو طریق:   1) تکثیر رویشی     2) تکثیر بوسیله ­ی بذر انجام می­ شود.  

 تکثیر رویشی مرزنجوش بوسیله­ ی تقسیم بوته انجام می­ شود، اواخر بهار بوته­ های سالم 2 تا 3 ساله را به قطعات دو یا سه قسمتی تقسیم می­کنند و در ردیف ­های کاشت می­ کارند. در تکثیر بوسیله ­ی بذر، ابتدا بذرها را  در خزانه ­ی هوای آزاد یا زیر پلاستیک کشت می ­کنند، پس از آبیاری منظم و رشد مناسب نشاءها را به زمین اصلی منتقل می­کنند.

*برای تولید نشاء در هر مترمربع، 1 گرم بذر با کیفیت کافی است. همچنین برای هر هکتار زمین به 10 کیلوگرم بذر مرزنجوش نیاز است.

تاریخ و فواصل کاشت:

زمان مناسب برای تکثیر رویشی، مرزنجوش اواخر بهار است. فاصله­ ی ردیف­ های کاشت بین 50 تا 60 سانتی­متر مناسب است. فاصله­ ی دو بوته روی ردیف کاشت باید بین 20 تا 25 سانتی­ متر باشد.

در تکثیر بوسیله­ ی بذر، اوایل فروردین بذرها را در خزانه زیر پلاستیک یا خزانه­­ ی هوای آزاد در ردیف­هایی به فاصله ­ی 25 سانتی­متر کشت می­کنند. عمق بذر مرزنجوش در هنگام کاشت باید 2 تا 3 میلی­ متر باشد. اگر از خزانه ­ی زیر پلاستیک استفاده شود اواخر اردیبهشت­ ماه و اگر از خزانه­ ی هوای آزاد استفاده شود، اوایل پاییز همان سال نشاء ها را به زمین اصلی منتقل می­ کنند. فاصله­ ی ردیف­ های کاشت در زمین اصلی 50 سانتی­متر و فاصله­ ی دو بوته روی ردیف کاشت 15 تا 20 سانتی­متر باید باشد. اگر هدف­تان از کاشت گیاه دارویی مرزنجوش، در سطح وسیع و با صرفه­ی اقتصادی قابل توجه است، حتماً قبل از کاشت از مشاوران یکتابان راهنمایی بخواهید.

تناوب کاشت:

 انتخاب زمین زراعی مناسب از نظر مکانی و نوع خاک برای کشت مرزنجوش بسیار حائز اهمیت است؛ چونکه مرزنجوش حدوداً 5 تا 6 سال در یک محل می­ماند. محل مورد نظر باید عاری از هرگونه علف هرز چندساله باشد، همچنین تناوب کشت با غلات، گیاهان تیره ­ی پروانه آسا و گیاهان وجینی توصیه می­ شود. علاوه براین 3 تا 4 سال بعد از برداشت باید نسبت به کشت مجدد مرزنجوش در همان محل اقدام کرد.

-داشت:

وجین علف ­های هرز و آبیاری:

رشد مرزنگوش در سال اول رویش بسیار کند است و علف­ های هرز بدون رقابت و به سرعت توسعه می ­یابند. از این رو کنترل علف ­های هرز قبل از کاشت و تهیه ­ی بستر عاری از علف­ های هرز اهمیت ویژه ­ای دارد. مبارزه با علف­ های هرز در طول دوره­ ی رویش از اقدامات بسیار ضروری است. در کنار مبارزه با علف­ های هرز، آبیاری بموقع، بخصوص پس از انتقال نشاءها به زمین اصلی و همچنین در فصول خشک سال بسیار مهم است و باعث افزایش سرعت رشد گیاه می­ شود.

*برای افزایش محصول مرزنجوش، باید در اواسط تابستان سال اول، گیاهان را از فاصله ­ی 8 تا 10 سانتی­متری سطح زمین برید؛ انجام این کار باعث گسترش انشعابات ساقه ­ای شده و بر افزایش عملکرد محصول موثر است.

*نیاز گیاهان از سال دوم رویش به آبیاری، کمتر می­ شود.

*تاکنون آفت خاصی برای مرزنجوش شناسایی نشده است.

بیشتر بخوانید: کوددهی زیره سبز

کود دهی:

مواد و عناصر غذایی مناسب در خاک، نقش عمده­ ای در افزایش عملکرد گیاهان دارد. بهتر است قبل از کاشت مرزنجوش در فصل پاییز 20 تا 30 تن کود حیوانی پوسیده شده به محل کاشت افزوده شود. اگر خاک مورد نظر عاری از عناصر غذایی هست، باید همه ساله در اوایل فصل بهار 40 تا 80 کیلوگرم در هکتار کود نیتروژن به خاک اضافه شود و در سال سوم و چهارم رویش و در فصل پاییز، عناصر ضروری نظیر: اکسید فسفر و اکسید پتاس 50 تا 80 کیلوگرم در هکتار، برای افزایش عملکرد به خاک افزوده شود.

-برداشت

شرایط اقلیمی محل رویش، تعیین کننده­ی زمان برداشت است. در سال اول، تنها یکبار میتوان محصول را برداشت نمود. اما سال دوم به بعد میتوان 2 و یا 3 بار محصول را برداشت کرد.

اولین برداشت گیاهان در مرحله­ی گلدهی (اواخر خرداد-اوایل تیر)، که گیاهان حاوی حداکثر مقدار اسانس هستند، انجام می­ گیرد.

برای برداشت مرحله ­ی دوم باید در ماه­ های مرداد تا مهر اقدام کرد تا گیاهان فرصت رشد مجدد و تولید شاخ و برگ جدید و تظاهر گل ­ها را داشته باشند.  

برداشت محصول در سطوح کوچک با داس، ولی در سطوح وسیع کشت به وسیله­ ی کمباین مخصوص انجام می­گیرد. هنگام برداشت، پیکر رویشی از 40 سانتی­متری قسمت فوقانی بریده می­شوند.

-خشک کردن:

بعد از جمع آوری بخش هوایی مرزنجوش اقدام به خشک کردن آن می­ کنند. خشک کردن یا در سایه انجام می­شود یا بوسیله ­ی دستگاه، که در این صورت درجه حرارت مناسب برای خشک کردن به وسیله­ ی خشک­ کن ­های الکتریکی با 40 درجه­ ی سانتی­گراد صورت می­ گیرد.

گیاهان را پس از خشک شدن پاک نموده و قسمت­ های نامناسب را از آن­ها جدا، سپس گیاه را خرد و بسته­ بندی می ­کنند.

-عملکرد محصول:

مقدار محصول 2 تا 3 تن در هکتار است. نسبت اندام تازه به خشک، 5 تا 6 به یک می ­باشد.

-بهره ­برداری:

با توجه به قیمت روز مرزنجوش که هرکیلو برابر با دویست تا دویست و پنجاه هزارتومان است و امکان چند برداشت در یکسال، این گیاه صرفه­ی اقتصادی خوبی دارد. همچنین کارخانه­ جات محصولات غذایی و شرکت­ های بسته بندی ادویه، گزینه­ های مناسبی برای فروش می­ باشند. علاوه براین کارخانه ­های فرآوری گیاهان دارویی و کارخانه­ های داروسازی از مرزنجوش در تهیه­ و فرآوری دمنوش، عرق، روغن، اسانس و عصاره استفاده می ­کنند.

بیشتر بخوانید: از نحوه کاشت تا بهره برداری از سیاهدانه