مراحل کاشت پرتقال

کاشت

تا سال­ های 1309 تمام ارقام پرتقال ایران از راه کشت مستقیم بذر زیاد می­ شدند. در این سال ها برای زیبا سازی کاخ رامسر اولین ارقام مرکبات خارجی (پرتقال، نارنگی، گریپ فروت و نارنج) به شمال ایران وارد شده است.اين ارقام تا سال1329 از منطقه رامسر خارج نشد و از سال 1329 استفاده از پیوندک ارقام خارجی با بهره­ گیری از درختان یاد شده آغاز و به تدریج به سایر نقاط کشور برده شده است.

در شمال کشور برای تهیه پایه، بیش از 90 درصد از بذر نارنج و کمتر از 10 درصد از بذر ''پون سیروس''و ''تروبرسیترنج'' استفاده می­ کنند. در جنوب کشور علاوه بر بذر­های نامبرده از لیمو­ترش و بکرایی هم به خاطر رشد سریع آن به عنوان پایه استفاده می ­شود.

استخراج بذر

- در میان انواع مرکبات لیمو­ترش با کاشتن بذر، لیمو شیرین با قلمه زدن، پرتقال، گریپ ­فروت و نارنگی از راه پیوند زیاد می­ شوند ولي روش معمول تكثير گیاه پرتقال كشت بذر پايه و انجام پيوند جوانه بر روي پايه مي باشد.

الف - تامين و استحصال بذر :

- ميوه هاي رسيده و عاري از بيماري ، كه روي شاخه هاي سالم و قوي قسمت خارجي تاج قرار دارند انتخاب مي شوند.

- جهت استخراج بذر ، با چاقوي تيز ميوه را بايد از قسمت استوايي به عمق تقريبي يك سانتي متر برش داده و دو نيمه بريده شده را با چرخاندن در جهت عكس يكديگر از هم جدا مي كنيم ، سپس هر يك از دو نيمه ميوه را درون ظرفي فشار مي دهيم تا بذرها همراه آب ميوه از گوشت آن جدا شوند.

- لازم است بذرها پس از خروج به مدت 24 ساعت درون آب سرد نگه داري شوند ، پس از اين مدت با استفاده از صافي ، جريان آب و مالش بذر بين دو دست ، لعاب اطراف بذر را جداكرده و رطوبت اضافي اين بذرها را با استفاده از آبكش گرفت.

- جهت ضدعفوني و حذف عوامل قارچي بايد بذور را با يكي از تركيبات زير تيمار نمود : قارچ كشهاي بنوميل و كاپتان ( 2 در هزار) ، بنوميل و اكسي كلرور مس ( 2 در هزار) ، تيرام ( 2 در هزار ) همچنين مي توان بذور تميز شده را به مدت 10 دقيقه در آبي با دماي 52 درجه سانتي گراد قرار داد.

- براي خشك كردن بذور ، آن ها را بر روي صفحه مشبكي كه با گوني كنفي ويا پارچه نخي مفروش شده است . درمحيطي نسبتاً گرم و دور از تابش مستقيم نور خورشيد كه داراي تهويه مناسب باشد پهن كرده ، پس از 7-5 روز بذور خشك شده و به رطوبت مناسب مي رسد.

- براي نگهداري بذور تا زمان مناسب كاشت ، يا آنها را درون ماسه مرطوب قرارداده و يا در داخل كيسه نايلوني در بسته و درون يخچال در دماي 3 تا 4 درجه قرار مي دهيم.

بیشتر بخوانید: فرآورده هایی كه از پرتقال تهیه می شوند

كشت بذر :

بستر مناسب براي كشت بذر ، بسترماسه اي مي باشد كه اين عمليات در شمال ايران اواسط اسفند و در استانهاي جنوبي در بهمن مي باشد .

بذور،به فاصله 3-2 سانتي متر از يكديگر در خطوط كشتي كه فاصله آنها 15-10 سانتي متر باشد كشت مي شود. پس از كشت، با لايه اي ماسه به ضخامت يك سانتي متر بذرها پوشانده مي شوند.

جوانه زني بذور كشت شده برحسب درجه حرارت محيط ( 25-24 درجه سانتي گراد ) پس از 45-30 روز از زمان كشت آغاز مي شود. بذرهايي كه از ميوه تازه بدست مي آيد قدرت جوانه زني بيشتر داشته و بذور خشك به سرعت قدرت سبز شدن خود را از دست مي دهند.

انتقال نهالهاي بذري به خزانه پيوند ( بسترهاي زميني و يا گلداني ) درمرحله 4-3 برگي صورت مي گيرد.

خزانه پيوند :

نسبت تركيب خاكي در خزانه پيوند ( بسترهاي زميني و يا گلداني ) به شرح زيرمي باشد.

در بسترهاي زميني نهال ها در رديف هاي شمالي جنوبي با فاصله 40-30 سانتي متر از هم كشت مي شوند. در صورتيكه خزانه دوم از نوع گلداني باشد بهتر است كه كشت نهال در گلدان نايلوني به ابعاد 20-30 سانتي متر انجام گيرد.

بیشتر بخوانید: انواع پرتقال

پيوند زدن

 زمان پيوند جوانه ارتباط تنگاتنگي با فعال بودن گياه دارد وبه طور كلي تابع شرايط محيطي و درجه حرارت بوده و ممكن است در مناطق گرمتر گياه زودتر رشد كرده وديرتر به خواب رود ودر مناطق سردتر برعكس. بنابراين دامنه زماني پيوند در مناطق مختلف كشور از اوايل ارديبهشت ماه شروع شده و تا اواخر مهر ادامه دارد.

- معمولا در دو فصل از سال پيوند جوانه انجام ميگيرد،پيوند جوانه در حال رشد (بهاره) كه در شروع فصل رشد گياه بوده و از اوايل ارديبهشت تا اواسط خرداد ادامه دارد. و پيوند جوانه خواب (پاييزه) كه در اواخر تابستان شروع شده و تا اوايل پاييز ادامه دارد.

- پيوند پاييزه نسبت به پيوند بهاره از مزايايي چون: رشد رويشي بهتر و قوي تر،مقاومتر بودن نسبت به آفات و بيماريها برخوردار بوده و در محل پيوند نيز كالوس بهتري تشكيل ميشود.

براي انتخاب پيوندك رعايت شرايط زير ضروري است :

پيوندك از درختان مادري سالم و عاري از آفات و بيماريها تهيه گردد.

پيوند از شاخه هاي بار دهنده ،نيمه خشبي 6 ماهه تا يكساله،از قسمت وسط شاخه بايد انتخاب گردد.

بعد از انتخاب و قطع شاخه سريعا تمام برگها تا انتهاي دمبرگ حذف شوند.

در حد امكان سعي شود كه در صبح زود روز انجام عمليات پيوند شاخه هاي حامل پيوندك انتخاب گردد در غير اين صورت شاخه ها در كيسه يا روز نامه مرطوب تا زمان پيوند نگهداري شوند.

- براي جدا سازي پيوندك ابتدا شاخه را به گونه اي در دست گرفته كه رشد قديمي تر شاخه به طرف ما باشد و محل جدا شدن جوانه را روي شاخه مشخص ميكنيم . با استفاده از چاقوي پيوند ،برشي عرضي به فاصله حدود يك سانتي متر در محل زيرجوانه  ايجاد ميشود. و سپس چاقوي پيوند  را در فاصله دو سانتي متري از بالاي جوانه پوست وارد كرده و به صورت اريب تا محل شكاف زير جوانه به طور يكنواخت برش ميدهيم.در اين حالت جوانه به همراه پوست و كمي چوب زير جوانه جدا ميگردد. اگر چوب زيرجوانه زياد باشد و مانع تماس لايه زاينده پيوندك با لايه زاينه پايه گردد،چوب اضافه را با دقت از پيوندك جدا ميكنيم 

- مگر در شرايط خاص كه پيوند جوانه در ارتفاع بالا زده مي شود محل انجام پيوند در حدود 30- 20 سانتي متري سطح زمين(طوقه) انتخاب گردد. بدين منظور همه برگ ها ،تيغ ها و شاخه هاي فرعي كه در اين ناحيه قرار دارند حذف شده و سپس در طرف شرقي و جنوبي ساقه ،با استفاده از چاقوي پيوند  دو شكاف يكي افقي و ديگري عمود بر شكاف افقي ايجاد كرده به گونه اي كه كه خط برش افقي را به دو قسمت مساوي تقسيم كندو بعد از خاتمه عمل ،محل برش به شكل  T معكوس درآيد.

-  پس از خاتمه برش  بوسيله نوك چاقوي پيوندي دو قسمت شكاف را  باز نموده و پيوندك را از سمت پايين به بالا به ارامي درداخل شكاف قرار ميدهيم .

- براي بستن محل پيوند از نوارهاي نايلوني يا پلاستيكي با عرض 2 و طول 15 سانتيمتر (از نايلوني كه از مواد نو تهيه شده باشد و به راحتي كشيده شود) استفاده شود و از طرف پايين به بالا ،محل پيوند را محكم با نايلون ميبنديم. به گونه اي كه تمام محل پيوند را به جز جوانه و دمبرگ را بپوشاند.

- در صورت موفق بودن پيوند بعد از 14-12 روز دمبرگ در محل اتصال جوانه (پيوندك) زرد و سياه شده و به اساني مي افتد. ممكن است يك تا دو درصد جوانه ها(پيوندك)نگيرد در اين صورت جوانه ها قهوه اي و سياه ميشوند.

د-  تحريك جوانه پيوندي و و فرم دهي تاج :

- پس از انجام پيوند نسبت به تحريك رشد جوانه پيوندي اقدام مي شود  در اين رابطه بر اساس زمان پيوند و قطر پايه با روش هاي زير جوانه پيوندي تحريك به رشد مي شود.

براي پايه هاي كم قطر و داراي قابليت انعطاف  پيشنهاد مي شود كه نوك پايه از محل بالاي پيوند روي پيوندك خم شده و به خود پايه بسته شود و بعد از رشد كافي جوانه پيوندي نسبت به قطع پايه از محل بالاي پيوند اقدام گردد.

اگر پايه كمي قطور تر باشد با ايجاد برش هايي  متعدد و كم عمق روي پوست در محل باللاي پيوند رشد جوانه را مي توان تحريك كرد.

در پايه هاي قطور، پايه   از بالاي محل پيوند  سر برداري ميشود كه بدين منظور  بر اساس زمان پيوند  در پيوند بهاره از ارتفاع 15 -20 سانتيمتري بالاي محل پيوند(بلافاصله بعد از موفقيت پيوند) و در پيوند پاييزه ،با توجه به اينكه پيوندك تا اوايل بهار در حال خواب باقي مي ماند، در اوايل بهار سال بعد و از ارتفاع 5 سانتيمتري محل پيوند ،با شيب ملايم و پشت به جوانه سر برداري مي شود.

- پس از تحريك جوانه ، پيوندك در عرض يك هفته  رشد خواهد كرد و هم زمان جوانه هاي غير فعال و ديگر جوانه هاي پايه رشد ميكنند . براي اينكه تمام انرژي پايه به سمت جوانه پيوندي هدايت شود تمام انها در محل پايين و بالاي پيوند حذف ميشوند در محل هاي برش خورده ،استفاده از چسب زخم ضروري است.

- در مركبات معمولا انشعابات اوليه از ارتفاع 80-70 متري تشكيل ميگردد . بدين منظور در اين ارتفاع با قطع جوانه انتهايي جوانه هاي جانبي تحريك به رشد شده  و موجبات تشكيل تاج فراهم مي گردد. حذف جوانه هاي ديگري كه از محل پيوند رشد مي كنند نيز ضرورري است.


 بیشتر بخوانید: گیاه شناسی پرتقال

آماده کردن زمین اصلی

زمین اصلی که بعدها باغ پرتقال خواهد شد با انجام کارهایی از پیش آماده می­ شود. این کارها عبارتند از شخم، تسطیح، جمع ­آوری عوامل مزاحم (سنگ، ریشه یا سرشاخه)، تعیین خطوط آبیاری قطره­ای یا چوبی، پشته ­ای، آبیاری، آماده کردن قیم و ایجاد بادشکن در مواردی که ضروری باشد.

شخم اولیه را عمیق می­ زنند و پس از آن زمین را هموار می ­کنند. خطوط کاشت (به ویژه در شمال که بارندگی زیاد است) حدود 30 سانتی ­متر از زمین بلندتر گرفته می­ شود (به صورت گرده ماهی) تا زهکشی به صورت طبیعی انجام شود و درختان از آب اضافی که در محدوده ریشه جمع می­ شود، آسیب نبینند

کاشت نهال در زمین اصلی

در روی ردیف­ های کاشت چاله­ هایی به گودی و دهانه یک متر در می­ آورند. این چاله ­ها را با مخلوطی از خاک زراعی و کود حیوانی (پوسیده) پر می­ کنند و بلندی آن را به 20 تا 25 سانتی­ متر بالاتر از سطح زمین می­ رسانند تا حالت گرده ماهی پیدا کند. فاصله درختان از هم به نوع پایه مورد استفاده بستگی دارد. چنانچه از پایه نارنج استفاده شده باشد فاصله ­ها 7×7 متر و درختان پابلند خواهند شد. اگر از پایه پونسیروس و دراگون استفاده شود فاصله درختان 5×6 متر و درختان پاکوتاه و یا فاصله 6×6 متر و درختان متوسط خواهند شد. به هر حال تعداد درخت بارور در هر هکتار 200 تا 300 اصله خواهد شد.

پس از آماده شدن چاله ­های کاشت، نهال­ ها را از خزانه انتظار به زمین اصلی می ­آورند و می ­کارند. چون درختان پرتقال همیشه سبز و ریشه­ های آنها در تمام سال بیدار و فعال هستند، در موقع بیرون آوردن نهال از زمین خزانه دقت می­کنند که ریشه­ های آن ها آسیب نبیند و آن را با مقداری خاک خزانه به زمین اصلی می­برند. اگر بذر در گلدان پلاستیکی کاشته شده باشد این مشکل وجود ندارد و نهال­ ها را بدون ترس از آسیب ریشه جابجا می ­کنند. زمان کاشت در زمین اصلی برای نهال­ هایی که در فصل بهار پیوند شده باشند پاییز و زمستان همان سال است ولی برای نهال­ هایی که در فصل پاییز پیوند شده باشند، پاییز سال بعد است. نهال­ هایی را که در گلدان پلاستیکی کاشته می­ شوند در تمام سال می­ توان در زمین اصلی کاشت.

برای جلوگیری از شل شدن نهال در اثر وزش باد، در شمال ایران نهال­ ها را با یک یا دو چوب صاف و سالم (بدون پوست) به بلندی 5/1 متر و ضخامت 2 تا 3 سانتی­متر (به عنوان قیم) می ­بندند. در جنوب کشور این کار با استفاده از 3 تا 4 برگ درخت خرما انجام می­ شود. به این ترتیب که برگ ­ها را از طرف دمبرگ در زمین اطراف و نزدیک نهال فرو می­ کنند و بالای آن ها را با نخ به هم می­ بندند. در این صورت علاوه بر کاهش اثر باد، از تابش مستقیم آفتاب به نهال جوان نیز جلوگیری می شود. این برگ­ ها را معمولاً پس از 6 ماه از دور نهال باز می­ کنند.

روش‌های كاشت :

 الف: نقشه باغ :

درختان مرکبات برای رسيدن به حداكثر رشد ، و توليد بيشترين و مرغوب ترين محصول ، نياز به دريافت نور كافی دارند . اين امر ايجاب می‌كند كه هنگام كاشت ، بين درختان مجاور فاصله بخصوصی ، كه برای درختان مختلف متفاوت است و به اندازه آن ها در حداكثر رشد بستگی دارد ، رعايت شود .

اگر همانطور كه در بيشتر باغ‌های سنتی ايران به چشم می‌خورد ، درختان نزديكتر از فاصله لازم كشت شوند هنگام باروری روی يكديگرسايه می‌اندازند و ميزان محصولشان پايين می‌آيد . علاوه بر رعايت فاصله ،درختان بايد روی رديف‌های منظم شمالی جنوبی كشت گردند تا اولاً بتوانند ازنور آفتاب بيشتری استفاده ببرند و ثانياً امكان رفت و آمد كارگران و وسايل موتوری فراهم گردد . نسبت فواصل درختان روی رديف‌ها به فواصل بين رديف‌ها ،‌روش‌های كاشت مختلفی را بوجود می‌آورد كه از مهم‌ترين آن ها می‌توان مربعی ،مستطيلی ، مثلثی و داربستی را نام برد .

روش مربعی

در روش مربعی ، فاصله درختان روی رديف‌ها با فاصله بين رديف‌ها برابر است ، بطوری كه هر چهار درخت روی رئوس يك مربع ، قرار می گيرندو بنابراين در باغ ، علاوه بر رديف‌های شمالی جنوبی ، رديف‌های شرقی غربی نيزوجود خواهند داشت .

در اين روش ، اگر فاصله مناسب در حين كاشت رعايت شده باشد ، درختان در حداكثر رشد قسمت اعظم سطح باغ را می‌پوشانند و بين آن ها فاصله كمی برای عبور و مرور كارگران و ماشين‌آلات باقی می‌ماند . در اين روش، در صبح و بعد از ظهر ، درختان مجاور روی هم سايه می‌‌اندازند و به همين دليل ، اين روش هرچند براي نقاط گرمسيری كه دارای نور بيشتر هستند قابل قبول است ، برای نقاط سردسير شمالی كه شدت نور كمتری دارند مناسب نيست .

روش مستطیلی

در روش مستطيلی فاصله درختان روی رديف‌ها، از فاصله بين رديف‌ها بيشتر است و به اين دليل با فرض تخصيص مساحتی مساوی با روش مربعی به هر دو درخت ( مثلاً 10× 4.9 متر، برابر 7×7 متر ) درختان ، در صبح و بعد ازظهر، سايه كمتری روی هم می‌اندازند و هر درخت از نور بيشتری بهره‌مند می‌گردد .
در اين روش ، درختان در حداكثر رشد ، فواصل بين رديف‌ ها را پر می‌كنند ولی در روی رديف‌ فاصله بيشتری برای درختان وجود خواهد داشت كه عبور و مرور وسايل را در جهت شمالی جنوبی تسهيل می‌كند . اين روش بويژه برای مناطق سردسير مناسب است و توصيه می شود .

روش مثلثی و لوزی

در روش مثلثی كه لوزی و شش گوش هم خوانده می‌شود هر سه درخت روی رئوس يك مثلث ( به طور معمول متساوی‌الاضلاع و گاهی متساوی‌الساقين ) كه جهت قاعده آن شرقی غربی است ، وهر چهار درخت روی رئوس يك لوزی كشت می شوند . اين روش از نظر سايه‌اندازی مانند روش مربعی است و تفاوت های آن با روش مربعی اين است كه اولاً در اين روش رديف‌های شمالی - جنوبی وجود ندارد و ثانياً با رعايت فواصل مساوی ، در اين روش حدود 16% بيش ازa روش مربعی ، در واحد سطح، درخت كاشته می شود .
 

روش داربستی

در روش داربستی درختان ، به روش‌های ويژه‌ای پيرايش می‌شوند و توسط چند رديف سيم فلزی كه به پايه‌های متصل هستند ، نگاه داری می‌گردند . در اين روش ، درختان فقط از يك سو روی رديف قرار دارند و به طورمعمول درختان هر رديف ، در حداكثر رشد، فواصل بين خود را پر می‌سازند . چون گياهان ، در اين روش‌ تنها «دو بعد» دارند . به بادهای عمود بر جهت رديف حساسند و به اين دليل در مناطقی كه دارای بادهای شديد و منظم هستند ، راستای رديف بايد حتماً هم سوی باد باشد تا يك سوی رديف‌ در تمام طول صبح و پيش ازظهر ، سوی ديگر در تمام طول بعد از ظهر و عصر از نور آفتاب بهره‌مند گردد

ب: پياده كردن نقشه باغ و تهيه محل كشت

برای پياده كردن نقشه باغ ، بايد اول محل كشت اولين درخت را تعيين و بر حسب آن محل اولين رديف درختان را توسط ريسمان مشخص ساخت . براي اينكار ، در يكی گوشه‌های زمين نقطه‌ای كه به اندازه نصف فاصله كشت ازدو مرز همان گوشه باغ ( كه ممكن است ديوار و جوی آب، جاده و غيره باشد ) فاصله داشته باشد با كوبيدن ميخ چوبی مشخص گردد ، از اين نقطه توسط ريسمان ،اولين رديف درختكاری كه ترجيح داده می‌شود شرقی غربی باشد ، روی زمين ايجاد می شود . مرحله بعد در روش‌های مربعی و مستطيلی و داربستی ، ترسيم دو خط عمودبر خط اوليه از دو انتهای آن است . در سطوح بزرگ برای جلوگيری از اشتباه اينكار بوسيله دوربين نقشه برداری انجام می‌شود ولی در سطوح كوچك می‌توان به شرح زير اقدام نمود :
اول به فاصله 3 متر از نقاط انتهايی الف و ب ، دو نقطهج و نقطه د روی پاره‌خط اوليه الف و ب مشخص می گردد . سپس به مركزيت نقطه الفقوسی به شعاع چهار متر ، و به مركزيت نقطه ج قوسی به شعاع 5 متر چنان رسمی‌شود كه در نقطه س همديگر را قطع كنند . همين عمل را برای نقاط ب و د انجام می‌گيرد تا نقطه ش به دست آيد . بر حسب خواص مثلث قائم‌الزاويه ، زوايای س- الف- ج- وش- ب- د قائمه هستند . با امتداد دادن خطوط الف- س و ب- ش دوبعد ديگر از منطقه اصلی درختكاری را به دست می‌آوريد كه در روی آن ها ، به كمك متر فواصل بين خطوط را مشخص و توسط ريسمان به هم وصل می‌كنيم .

در روش مثلثی نياز به خطوط الف - س و ب - ش نيست و جای آن بايد پس از رسم خط الف - ب محل دومين درخت از سر رديف ، با متر مشخص و بعدبه مركزيت اين نقطه و نقطه الف دو قوس با شعاعی مساوی به فاصله مورد نظر چنانرسم شود كه همديگر را قطع كنند ، نقطه تقاطع ، محل اولين درخت رديف بعدی رامشخص خواهد كرد . اين عمل بايد آنقدر تكرار شود تا محل تمام رديف‌ها مشخصگردد در روش های ذكر شده تعيين محل درختان روی رديف‌ها توسط متر انجام می‌گيرد . در صورتی كه شكل زمين باغ كاملاً منظم و يا جهت ديوارهای آن شرقی غربی و شمالی جنوبی نباشد ، قطعاتی از باغ خارج از محوطه اصلی درختكاری قرارمی گيرند كه در آن ها می‌توان با امتداد دادن خطوط رسم شده محل درختان را مشخصكرد .

پس از تعيين محل درختان ، توسط دست و يا مته خاصی كه به تراكتور متصل است گودالی متناسب با نوع و ژرفای (عمق) خاك و ابعاد ريشه نهال بزرگتر باشد ابعاد گودال ، نيز بزرگتر گرفته می‌شود . حفر گودال با دست ،كاری پرزحمت است در حالی كه با تراكتور اين كار با سرعت بيشتر و قيمت كمترانجام می‌پذيرد . در خاك‌های ژرف (عميق) كه از بافت خوبی نيز برخوردار باشندمی توان به جای حفر گودال ، با استفاده از زيركاو (سوسولوزSous- soleuse (sub- soiler)) كه در دو جهت عمود بر هم در روی رديف‌ها به زمين زده می‌شودخاك را سست كرد و در محل‌های تقاطع خطوط زير كاو درختان.

بیشتر بخوانید: خصوصیات گیاهی پرتقال