احداث باغ مرکبات

بررسي در مورد عوامل محيطي موثر و برنامه ريزي جهت احداث باغ مركبات مي بايست يك يا دو سال قبل از احداث باغ انجام پذيرد .

شرايط محيطی و احتياجات آب وهوايی

در مركبات رشد و نمو متشكل از مراحل پيچيده اي است كه برحسب زمان و مكان توسط عوامل مختلف دروني و خارجي كنترل مي شود. عوامل دروني شامل ژنتيك رقم يا پايه و تعادل هورموني گياه است . عوامل خارجي از نوع آب و هوا ، عوامل خاكي وعمليات باغباني تشكيل شده است .

درخت مركبات به خوبي در آب و هواي گرم و نيمه گرم رشد مي نمايد. گرچه اين درخت مقاومت به يخ بندان هاي سبك و اتفاقي نشان مي دهد ولي در آب وهواي سرد نتيجه خوبي نمي دهد. به طور كلي مي توان 3 قرار گيرند ، صدمه ديده و اگر درجه C گفت درختان به مدت چندين ساعت در معرض درجه حرارت -10 تمامي درخت از بين مي رود . گل ها و ميوه C 8 برسد شاخه ها خشك مي شود و در – 9 C حرارت به هاي جوان حساسيت زيادي به يخبندان دارند به طوري كه در يخبندانهاي كوتاه مدت كه درجه حرارت كمي زير صفر رفته باشد آنها مي ريزند . بايد توجه داشت ، نقاطي كه جوانه زده و محل پيوند بيشتر در معرض خطر يخ زدگي قرار دارند. علائم سرمازدگي و يا يخبندان به اشكال مختلف با توجه به نوع مرحله رشدي در گياه مشاهده مي شود . در مراحل اوليه ، برگ ها به رنگ قهوه اي تا تيره همراه با لهيدگي در مي آيند ، در ادامه برگ ها يا شاخه ها بي رنگ شده و در نهايت مرگ سر شاخه ها و خشكيدگي آنها رخ مي دهد . افزايش گل هاي نر و يا تاخير در مراحل نمو گل نيز در اثر سرمازدگي ايجاد مي شود . با توجه به احتمال وقوع سرمازدگي در ايران ، استفاده از پايه يونسيروس و يا دورگ هاي يونسيروس جهت پايه در مناطقي كه خطر سرما جدي است توصيه مي شود. در اين حالت گياه فرصت كافي داشته تا مكانيسم هاي فيزيولوژيكي مقاومت به سرماي خود را در برابر سرما افزايش دهد.

درجه حرارت اپتيمم براي رشد خوب 20 تا 16 درجه سانتي گراد مي باشد . حداقل حرارت مورد نياز براي 12 درجه سانتي گراد است و متوسط دماي مناسب جهت رشد / شروع رشد مركبات ( صفر فيزيولوژيكي ) ، 518 درجه سانتي گراد است . مركبات به طور ماهيانه نياز به 180 ساعت مجموعه حرارتي دارند.

باران ساليانه 500 ميليمتر كافي نيست ولي 700 ميليمتر با توزيع مناسب مطلوب مي باشد . اگر توزيع– بارندگي مناسب نباشد حتي در صورت بارندگي شديد ، آبياري بايد انجام گيرد . بارندگي ساليانه از 18501250 ميليمتر كافي براي مركبات مي باشد. در آب و هواي مرطوب پوست ميوه نازك تر و ميوه آبدارتر ازآنهايي است كه در آب وهواي خشك رشد مي كنند . بادهاي سهمگين براي درخت مركبات زيان آور است زيرا باعث ريزش گلها و ميوه هاي جوان آن مي شود . براي جلوگيري از اين پيش آمد احداث بادشكن در اين مناطق توصيه مي شود .

خاك

درخت پرتقال به خاك به خصوصي احتياج ندارد بنابراين به هر خاكي سازگار است . اين درخت در هر خاكي به شرط اين كه داراي خلل و فرج كافي جهت نفوذ ريشه هاي راست به اعماق خاك داشته باشد رشد مي كند به عبارت ديگر شرايط اپتيمم براي باغ پرتقال عبارت است از : قابل نفوذ بودن به هوا ، عميق ، نرم و عاري از رطوبت است بنا براين امكان كاشت پرتقال در خاك هاي شني ، شني لومي و لوم ( معمولا داراي مواد آلي بوده و امكان زهكشي را ميسر مي سازد ) وجود دارد .

برخلاف ساير گياهان زراعي ، درخت پرتقال فاقد ريشه هاي موئين مي باشد به واسطه فقدان ريشه هاي موئي هوموس جهت اصلاح خاك ضروري به نظر مي رسد.

. در PH پنج ، مسوميت آلومنيومي و منكنزي در ريشه مركبات رخ مي دهد. همچنين در اين شرايط كمبود عناصري چون كلسيم ، منيزيم ، فسفر ( به سهولت توسط ذرات خاك نثبيت مي شود ) و موليبدن مشاهده مي شود
معمولا بايد سعي نمود از كاربرد زياد كود سولفات آمونيوم در چنين مواقعي اجتناب نمود چون اسيدي شدن خاك را در پي دارد . در مقابل در خاك هاي قليايي كمبود عناصر ريزمغذي چون آهن ، منگنز ، مس و روي مشاهده مي شود. محلول پاشي برگي اين عناصر ، مي تواند شدت اين كمبود را كاهش دهد.

نور

درختان مركبات به نور حساس هستند . درختاني كه تحت شرايط شدت نوري بالا رشد مي كنند توليد شاخساره كمرنگ مي كنند در حاليكه درختان رشد يافته تحت شرايط سايه داراي برگ هاي سبز تيره هستند . شرايط نيمه سايه توليد ميوه هاي با كيفيت بالا نموده ولي در مقابل سايه دهي ، توليد ميوه با كيفيت پايين مي نمايند .

بیشتر بخوانید: فراوری میوه ها

باد

بادهاي سرد رشد مركبات را متوقف مي سازد . بادهاي شديد موجب خسارت هاي فيزيكي به درخت شده و منجر به شكستن شاخه ها ، پاره شدن برگ ها ، صدمه ديدن به قسمت هاي انتهايي شاخه ها و آسيب جدي به پوست ميوه ها مي شود . بادهاي سرد در گلدهي و تشكيل ميوه اثر مي گذلرد اما بادهاي گرم به ويژه همراه با رطوبت پايين خاك ، موجب ريزش ميوه هاي نارس مي شود. هواي گرم ومرطوب مساعد توسعه بسياري از بيماري هاي قارچي است . به علاوه اسپور قارچ ها به وسيله بادهاي گرم و شديد پراكنده شده و در نقاط مناسب شروع به آلودگي گسترده اي مي نمايند.

زهكشی

درختان مركبات به رطوبت كافي خاك در سراسر سال احتياج دارند . در صورت بروز خشكي در زمستان يا تابستان و خشك شدن خاك ، ريشه هاي درختان در جستجوي آب به قسمت هاي پائين تر خاك رشد مي كنند . اين ريشه ها از مجاري باريك خاك ( معمولا مسير آب اضافي يا فاضلاب ) به قسمت هاي پائين خاك هدايت مي شوند .در بعضي از مناطق سطح آب زير زميني به سطح خاك نزديك بوده و يا اينكه به دليل وجود لايه هاي سختي از خاك ، آب روي اين لايه تجمع مي كند. تماس ريشه با اين منطقه موجب فساد و يا توقف فعاليت هاي آن مي شود . بنابراين زهكشي اين زمين ها ضروري بوده تا از قرارگيري و تماس با چنين آب هاي جلوگيري به عمل آيد . وجود زهكش ضعيف در خاكهاي شور تجمع بور در محلول خاك را افزايش مي دهد. عوامل اصلي ضعف در زهكشي خاك ، بالابودن سفره آب زيرزميني ، فشردگي خاك ، محتواي بالاي رس خاك يا تغيير شديد در بافت خاك ( وجود يك لايه شني لومي در زير يك لايه لوم رسي يا وجود يك لايه سخت ) است .

هر خاكي كه داراي چنين مشخصه هايي باشد مناسب احداث باغ مركبات نيست مگر اينكه به ميزان زيادي اصلاح شود. يكي از روش هاي گسترش زهكشي خاك ، كشت درختان در امتداد خط الراس است . روش هاي ديگر حفر كانال زهكش يا نصب لوله ها يا سفال هاي زهكشي است كه باعث خروج آب اضافي از خاك مي شوند .

به طور كلي سطح آب زير زميني نبايد كمتر از يك متر از سطح خاك باشد. توجه داشته باشيد كه چناچه ريشه هاي درختان مركبات در فصل رشد به مدت چهار روز يا بيشتر در حالت غرقابي بمانند ، آسيب جدي خواهند ديد . اين آسيب ها به شكل زردي ، پژمردگي برگ ، ريزش ميوه و برگ و سرخشكيدگي بروز خواهد كرد .
 

سايه اندازی و رقابت

فاصله بين درختان بستگي به عواملي چون نوع رقم و گونه مركبات ، نوع پايه و شرايط آب و هوايي ،
مساحت باغ و نوع مديريت عمليات باغي كه باغدار اعمال مي كند دارد .مثلا چناچه توليدكننده از ماشين آلات در باغ استفاده مي كند بايد فاصله بين رديف ها جهت رفت و آمد ادوات ، در زمان بلوغ درختان را پيش بيني نمايد. به طور كلي در احداث باغ سعي مي شود درختان كوچك و پاكوتاه با تراكم بالا و درختان بلند و پررشد با فاصله بيشتري كاشته شوند . سايه اندازي ساير درختان بر روي سلامت و توليد محصول درختان مركبات تاثير مي گذارد. در زماني كه درختان مركبات كشت مي شوند بايد دقت نمود تا نور فراوان ، امكان تنفس و فضاي كافي براي درختان فراهم شود . از كشت گياه و يا ساير درختان ميوه در بين رديف ها و يا زير درختان بايد خودداري نمود همچنين در صورتي كه در كشت درختان زينتي و بادشكن فاصله مناسب درختان رعايت نشود در آينده محدوديت هاي متعددي براي باغ ميوه بروز مي كند.پ

مواد آلی

با استفاده از مواد آلي مي توان وضعيت خاك را بهبود بخشيد . بهترين ماده آلي براي اين خاك ها ، كود 25 كيلوگرم در هر مترمربع خاك ، كود حيواني ضروري - حيواني همراه كاه است . بر حسب نوع خاك 35 است . چند ماه قبل در محلي كه براي غرس نهال مركبات در نظر گرفته شده ، مواد آلي با خاك گودال حفرشده ( زراعي ) مخلوط مي شود . افزايش مواد آلي خاك به طور دائمي و در يك نوبت مقدور نبوده بلكه به تدريج مصرف خواهد شد تا همواره مواد آلي خاك در حد متوسط باقي بماند . مصرف مواد آلي به صورت كمپوست كه نياز به تجزيه تدارد را مي توان در همان ابتداي بهار هنگامي كه خاك رويي آماده مي شود به خاك اضافه نمود . با افزودن گچ و مواد آلي به خاك هاي رسي مي توان به حد كافي خلل و فرج جهت تهويه فراهم نمود. استفاده از كود سبز باعث افزايش مواد آلي خاك مي شود . معمولا در اواخر تابستان و يا اوايل پاييز اقدام به كشت گياهان خانواده لگوم ها يا يولاف نموده و در بهار با شخم به خاك برگردانده مي شوند .
حسن كود سبز اين است كه به سرعت تجزيه شده و در كوتاه مدت منتج به بهبود ساختمان خاك مي شود .از طرفي كشت زمستانه اين گياهان باعث حفاظت خاك از فرسايش آبي مي شود . در باغ هاي مركبات گاهي اقدام به كشت گياهان پوششي گياهي به صورت دائمي مي نمايند . اين كار باعث حفاظت ساختمان خاك در مقابل صدمات ناشي ازباد، باران و وسايل نقليه مي شود .همچنين ريشه هاي اين گياهان باعث ايجاد تخلخل در خاك شده كه به افزايش نفوذپذيري و زهكشي خاك كمك مي كند .

ساير عوامل

بعد از شرايط آب و هوايي و خاك ، زمين مسطح و يا كمي ناهموار براي پرورش مركبات مناسب مي باشد .
ناهمواري زمين ، علاوه براين كه موجب مي شود مطلوبترين شرايط براي تنظيم و پياده كردن نقشه باغ ارائه شود هزينه هاي آنرا نيز به حداقل مي رساند . جهت احداث باغ ، موقعيت آن ، امكانات آبياري و دسترسي به آب را بايد در نظر گرفت . انبارهاي بسته بندي و امكانات حمل ونقل مناسب بايد در دسترس باشد تا محصولات بدون تاخير و با هزينه كم به بازار حمل نمود. در صورت وجود خطر يخبندان انتخاب زمين هاي محفوظ قويا توصيه مي شود .

انتخاب محل باغ

درختان مركبات در محدوده وسيعي از عرض هاي جغرافيايي رشد مي كنند . انتخاب مناسب ترين محل به موقعيت جغرافيايي ، آب و هوا ، مشخصات خاك ، منبع آب ، هزينه كارگر و فاصله آن از محل هاي مصرف يا صنايع تبديلي بستگي دارد. يكي از عوامل مهم تعيين كننده محل باغ ، توجه به دماهاي پايين است كه در ايران به لحاظ خسارت هايي كه در 30 سال گذشته متوجه باغ هاي مركبات بوده است همواره حائز اهميت است . به علاوه دماي بالا ، افزون بر 40 درجه سانتي گراد صدمات جدي به شاخ و برگ وارد مي سازد . نوع خاك به ويژه خاك هاي سنگين و فاقد زهكشي ، موجب تقليل رشد درختان مي شود . درختان مركبات كاشته شده در دامنه ها (شمال ايران ) بهتر از جلگه ها ودره ها از سرما مصون مي ماند . هرچند مساله آبياري از مسائلي است كه در كاشت درختان در دامنه ها بايد مورد توجه باشد . در خصوص تامين آب ، چناچه در طول سال بارندگي به صورت يكنواخت وجود نداشته باشد كاربرد سيستم هاي آبياري و پيش بيني هاي لازم ضروري است .

بیشتر بخوانید: رابطه اندازه میوه و عملکرد درمرکبات