از نحوه کاشت تا بهره برداری از سیاهدانه

گیاه شناسی سیاهدانه

هر گیاه به واسطه ­ی خصوصیات و شرایطی که دارد در کل دنیا با یک نام علمی شناخته می­ شود، نام علمی سیاهدانه (Nigella sativa L.) است. سیاهدانه جز گیاهان یکساله است، یعنی طول دوره­ ی رشد، از جوانه زدن تا به بذر نشستن آن نهایتاً  یک سال زمان می طلبد. سیاهدانه دارای برگ­ های منشعب و خطی و همچنین گل­ های ظریف به رنگ ­های سفید و آبی کم­رنگ است.  سیاهدانه متعلق به خانواده­ ی آلاله است و نکته قابل توجه این است که اکثر گیاهان متعلق به این خانواده سمی هستند و در صنایع دارویی و تزئینی کاربرد دارند.

نيازهاي محيطي سياه دانه

سیاهدانه با آب و هوای مناطق معتدل تا سرد و نیمه خشک سازگاری دارد؛ بطوریکه در پوشش گیاهی این مناطق بطور طبیعی پراکنش دارد. 

سیاهدانه به تاریخ کشت حساس است و اگر تاخیری در کشت صورت بگیرد؛ تعداد دانه ­های آن کاهش می­یابد و با کاهش تعداد دانه ­ها، وزن هزار دانه کم می­ شود، کم شدن وزن هزار دانه نیز کاهش شدید عملکرد  روغن را به دنبال دارد.

پس با کاهش تعداد دانه  سیاهدانه در واحد سطح، کاهش عملکرد زیادی مشاهده می­شود.

سياه دانه در اقلیم ­هایی که پایین­ ترین دمای  آن 7 تا 8 درجه سانتی گراد و بیشترین دمای آن به 21 درجه سانتی ­گراد و همچنین میانگین دمای آن 13 درجه سانتی­ گراد می­ باشد؛ رشد خوبی را به همراه دارد.

مناطقی که کمترین و بیشترین بارندگی سالیانه ­ی آن بین 430 تا 1530 میلی­متر می­باشد؛ بطوریکه بارش های بهینه­ ی آن به 790 میلی­متر برسد برای کاشت و پرورش سیاهدانه بسیار مناسب هستند. 

خاک ­های قوی، با اسیدیته حدود 2/8-6/5  و عاری از  شوری، کمبود آهن و فقر خاک برای کشت و کار سیاهدانه مناسب هستند.

سیاهدانه به گرمای شدید حساس است.

بیشتر بخوانید: کاشت گیاهان دارویی در گلخانه

کاشت سیاهدانه

سیاهدانه از طریق کاشت مستقیم بذر در مزرعه تکثیر می­شود. مهم­ترین عامل در تعیین عملکرد مطلوب سیاهدانه، تاریخ کاشت است؛ که با توجه به اقلیم ­های مختلف، در زمان ­های متفاوتی کاشت انجام می­شود. بطور معمول در مناطق گرمسیر کشت پاییزه از 15 آذر تا 15 دی­ماه عملکرد بهتری را نشان داده است. بدین صورت که زمانبندی کاشت بذر طوری تنظیم می­شود که قبل از شروع اولین بارش­ های پاییزی بذرها در زمین کاشته شده و با شروع بارش­ ها، بذرها مقدمات جوانه­ زنی را فراهم می­کنند.

در مناطق سردسیر نیز کشت بهاره با تاریخ کاشت اول تا پانزدهم اسفندماه عملکرد خوبی را نشان داده است.

به طور معمول سیاهدانه یک گیاه روز بلند است و روزهای آفتابی با هوای خنک تا معتدل را بیشتر میپسندد.

به نظر می­رسد در مناطق معتدل برای رشد و باردهی سیاهدانه یک دوره­ی کوتاه سه ماهه کفایت می­کند.

کاشت سیاهدانه به دو صورت دستی و مکانیزه انجام می­شود؛

در کشت مکانیزه از ردیفکار ریزدانه­کار کلزا با خط کشی­هایی به فواصل 30 سانتی­متر استفاده می­شود،  برای این منظور پس از انجام عملیات شخم و تسطیح زمین توسط دیسک کشت صورت می ­گیرد. استفاده از ردیفکار این امکان را فراهم می­کند که 3 تا 5 کیلوگرم در هکتار بذر پاشیده شود، این در حالی است که در کاشت دستی 10 تا 12 کیلوگرم بذر سیاهدانه مصرف می­ شود.   

داشت سیاهدانه

بررسی کشت و کارهای سیاهدانه در نواحی مختلف نشان داده که اگر تعداد بوته­های سیاهدانه در هر متر مربع از 250 بوته تجاوز نکند و هر 14 روز یکبار اقدام به آبیاری شود، رشد بهتری مشاهده خواهد شد.

کنترل علف ­های هرز سیاهدانه

دوره بحرانی کنترل علف­های هرز سیاهدانه از 10 تا 60  روز پس از جوانه زنی، سیاهدانه است، در این دوران ممکن است 1 تا 3 بار وجین لازم باشد. نکته­ی قابل توجه در کاشت و پرورش گیاهان دارویی عدم استفاده­ از سموم است، بهتر است حدالامکان از وجین دستی استفاده شود و نهایتاً برای کاهش علف­های هرز، میتوان از علفکش پیش­رویشی ترفلان استفاده کرد.  همچنین به دلیل جوانه­زنی کند و رشد بطئی گیاه از علفکش­های فوکوس، گالانت سوپر و نابواس استفاده می­گردد. که برای این منظور بهتر است حتما با مشاورین یکتابان صحبت کنید.

آبیاری سیاهدانه

در مناطقی که میانگین بارش سالیانه حدود 400 میلی­متر است، دیده شده است که سیاهدانه به طور طبیعی رشد می­کند.  اما باید دانست که در خاک­های سبک شنی به دلیل قابلیت جذب کم آب، هر 4 روز یکبار نیاز به آبیاری دارد و این مقدار در خاک­های سنگین و فصول مختلف به دوره های آبیاری طولانی تر تغییر می­کند.

مهم­ترین دوره ­های آبیاری سیاهدانه باید در زمان های زیر انجام شود:

• از زمان کاشت تا هنگام جوانی زنی باید آبیاری مرتب صورت بگیرد (باتوجه به نوع خاک و فصل)
• آبیاری مرحله­ی دوم باید از زمان جوانه زنی تا گلدهی اقدام به آبیاری شود.
• آبیاری مرحله سوم باید در زمان گلدهی صورت بگیرد.
• و آخرین مرحله­ی آبیاری باید در زمان گلدهی تا دانه بندی انجام شود.

هرچه فاصله زمانی آبیاری طولانی­تر شود، میزان محصول به همان نسبت کاهش می­ یابد.

بیشتر بخوانید: مصرف کود آلی در زعفران

کود دهی سیاهدانه

سیاهدانه در خاک­های فقیر رشد مناسبی نخواهد داشت، جهت افزایش عملکرد و مواد موثره با کیفیت باید خاک را از مواد و عناصر غذایی غنی کنیم، برای این منظور بهتر است در فصل پاییز 20 تا 30 تن در هکتار کودهای حیوانی کاملاً پوسیده، به زمین زراعی افزوده شود. و در هنگام کاشت نیز 30 کیلوگرم کود نیتروژن و 30 کیلوگرم کود فسفات در هکتار مصرف شود، همچنین یک ماه پس از کاشت باید 30 کیلوگرم در هکتار کود نیتروژن به صورت سرک مصرف شود.

بیماری و آفات سیاهدانه

خاک­های فقیر، خاک ­های شور، خاک­ هایی با کمبود آهن و گرمای شدید هوا از عواملی هستند که منجر به زرد شدن سیاهدانه شده و خطر از بین رفتن گیاه را در پی دارند. انگل سس، بیماری­هایی با علائم کوتولگی شدید، ریز برگی و سبز ماندن اندام گل در این گیاه جز آفات و بیماری ­هایی است که در ایران بر روی این گیاه مشاهده شده؛

در ترکیه نیز Fusarium oxysporum مهمترین عامل بیماری سیاهدانه گزارش شده است.

نکته­ی حائز اهمیت این است که در تولید گیاهان دارویی، کشت ارگانیک بسیار ارجحیت دارد؛ با توجه به اهمیت استفاده نکردن از سموم علف­کش ها و آفت­کش ها در صورت مشاهده­ی این موارد در قدم اول با مشاوران یکتابان تماس بگیرید.

برداشت سیاهدانه

برداشت سیاهدانه با توجه به تاریخ کاشت پاییزه یا بهاره، به ترتیب در خردادماه و تیرماه ممکن می­شود.  زمانی که کپسول ها شروع به زرد شدن میکنند میتوان اقدام به برداشت سیاهدانه کرد، برای این منظور بهتر است ابتدا کل بوته را ریشه کن کرد و اقدام به خشک کردن نمود پس از خشک کردن با استفاده از خرمن کوبی بذرهای داخل کپسول را جدا کرد.

عملکرد سیاهدانه

عملکرد سیاهدانه حدودا 600 تا 1000 کیلوگرم در هکتار است. برای جلوگیری از اتلاف وقت و هدر رفتن سیاهدانه، می توان اقدام به برداشت مکانیزه کرد برای این منظور با استفاده از کمباین غلات و تنظیمات هد کلزا برداشت مکانیزه سیاهدانه صورت می ­گیرد.

ابعاد بهره ­برداری از سیاهدانه

با  توجه به اینکه هم­اکنون در سال 1400 هر کیلو سیاهدانه بین 120 تا 180 هزارتومان به فروش می­رسد و برآورد هزینه­ های حاصل از کشت و کار، کشت سیاهدانه هزینه زیادی نداشته و جزو محصولات پر بازده می­باشد.

دانه­ ها و روغن سیاهدانه هر دو به عنوان مکمل غذایی و دارو مورد استفاده قرار می­گیرند. به عبارت دیگر هر دانه سیاهدانه حاوی 30 تا40% روغن است و 5/0 تا 5/1 درصد اسانس می­باشد. که مورد مصرف شرکت های داروسازی قرار می­گیرد. دانه های سیاهدانه بعنوان یک ادویه ­ی پرطرفدار در عطاری ها به فروش می­رسد.

همچنین کنجاله دانه این گیاه به دلیل داشتن میزان پروتئین بالا، فیبر خام و انواعی از عناصر مفید به عنوان مکمل غذایی در تغذیه انسان و دام مورد استفاده قرار می­ گیرد. در تصاویر زیر چند نمونه از محصولات فرآوری شده از سیاهدانه را مشاهده می کنید.

بیشتر بخوانید: باکتری های محرک رشد زعفران