زمان مناسب برداشت گیاهان دارویی

زمان مناسب برای برداشت اندام های مختلف گیاهان دارویی

وقتـی از اندام هـای مـورد نظـر یـك گیـاه دارویی بیشـترین مقـدار ممكن مـاده مؤثره اسـتخراج گـردد، در واقـع محصـول دلخـواه به دسـت آمـده اسـت. لـذا جمـع آوری گیاهـان دارویـی در زمانـی کـه گیـاه دارای حداکثـر میـزان مـواد مؤثـره اسـت، بایـد انجام گیـرد، زیرا میزان مـواد مؤثره گیـاه در طول سـال و حتی در سـاعات یـک روز متغیـر اسـت. بـه عنـوان مثـال کـورم (پیـاز) سـورنجان در پاییز فاقد مـواد تلخ و عـاری از کلشیسـین اسـت و در عـوض دارای مقادیـر زیـادی نشاسـته می باشـد و میتوانـد مـورد اسـتفاده خوراکی بجـای سـیب زمینـی داشـته باشـد، در صورتی کـه در فصـل بهـار و اوایـل تابسـتان کـورم گیـاه دارای مـزه تلـخ و حداکثـر مقـدار ماده مؤثره کلشـی سـین بـوده و جهت مصـارف دارویی (رفـع نقـرس و...) جمع آوری می شـود. در مـورد اهمیـت سـاعات مختلـف روز در امـر جمـع آوری گیـاه، میتـوان برگ های گل انگشـتانه را در نظـر گرفـت کـه مقـدار گلیکوزیـد آن در بعـد از ظهـر بیشـتر از صبـح می باشـد و یا برگ هـای بید که میـزان گلیکوزیدهـای آن در روز بیشـتر از سـاعات شـب می باشـد. نکتـه مهـم در مـورد گیاهان اسـانسدار ایـن اسـت کـه برداشـت آن هـا بایـد در صبـح زود انجـام گیـرد یعنی درسـت در زمانی کـه خورشـید از روی برگ هـا، شـبنم ها را خشـک می کنـد. چـون در ایـن زمـان میـزان اسـانس بـالا می باشـد. درصورتی کـه در طـی روز براثـر نـور خورشـید واکنش هـای شـیمیایی در گیـاه انجـام می گیـرد و مقدار اسـانس کـم خواهد بـه اسـتثنای عـده ای از گیاهـان کـه محصول برداری آن هـا تابع شـرایط خاصی می باشـد، بقیه شـد. معمـولا اندام هـا را در مواقـع زیـر بهره بـرداری می نماینـد:

1ـ برداشت گل

از نظـر مرحلـه رشـد گیـاه، گل هـا را قبـل از بـاز شـدن و یـا بلافاصلـه بعـد از بـاز شـدن در هنگام صبح وقتی كه شـبنم ها از روی گل برگ هـا، برداشـته شـدند، جمـع آوری میكنند. اما اسـتثناهایی نیـز وجـود دارد كـه میتـوان به بنفشـه معطر و گل بهـار نارنـج اشـاره كـرد كـه بعد از شـكفتن كامـل گل ها، جمـع آوری می شـوند. همچنیـن در برخی گیاهـان مانند گل سـرخ، افسـنطین، انواع تمشـک، زالزالک بهتر اسـت كه گل ها در حالـت نیمـه بـاز یـا غنچه جمع آوری شـوند و سـر شـاخه گلـدار برخـی گیاهان معطـر و اسـانس دار مثل آویشـن، زوفا و ریحـان وقتـی گل در شـرف شـکفته شـدن کامل می باشـد برداشـت شـود. از آنجـا كـه گل هـا جـزء انـدام حسـاس گیاه محسـوب می شـوند، می تـوان آن هـا را بـا دسـت و شـانه های مخصـوص جمـع آوری كرد.

2ـ برداشت برگ

برگ هـا معمـولاصبح هـا ودر هوای خشـك و بدون شـبنم و در زمـان آغـاز گل دادن گیاه جمع آوری می شـوند.

در ایـن هنـگام آن هـا سرشـار از مـواد مؤثـره هسـتند. البتـه برگ هـای گیاهـان اسـانس دار در زمـان گل دهـی گیـاه، برگ هـای گیاهـان یـك سـاله قبـل از پژمـرده شـدن گل هـا، برگ هـای گیاهـان دوسـاله در سـال دوم جمـع آوری می شـوند. بـرگ درختـان دارویـی را از زمان ظاهر شـدن گل ها تا رسـیدن کامل میـوه می چینند. و در مـورد گیاهانی مانند: اكالیپتوس وانواع سـرو، برگ ها در تمام طول سـال برداشـت میشـوند. بـرای اینكه گیاه یكبـاره عـاری از بـرگ نشـود و صدمـه نبیند، نباید همـۀ برگ هـای آن را چیـد. برگ هایی كه مـورد جمع آوری قرار می گیرنـد بایـد جـوان، سـالم، شـاداب و عـاری از هرگونـه بیمـاری و آفـت باشـند. برگ هـا را نبایـد بعـد از جمـع آوری كـردن در سـبد یـا گونـی مچاله یا تلمبـار كـرد و در صورتی كه گیاه حاوی اسـانس باشـد نباید بعد از جمـع آوری مقابـل نـور مسـتقیم خورشـید و دمای بـالای 35درجه سـانتی گراد قـرار گیرد.

3ـ برداشت اندام های زیر زمینی

اندام هـای زیرزمینـی بخصـوص ریشـه و ریزوم هـا را به طـور کلـی در اوخـر پائیـز (زمـان اسـتراحت گیـاه) محصـول بـرداری می نمایند. ولـی باید توجه داشـت بهـره بـرداری ریشـه ها درگیاهـان دارویـی یکسـاله قبـل از گل دادن گیـاه و برداشـت ریشـه گیاهـان دارویـی دوسـاله و چند سـاله بعـد از پایان رشـد و نمـو سـال اول معمـولا در پائیـز و یـا قبـل از رشـد و نمـو گیـاه در اواخـر زمسـتان صـورت ریشـه هایی کـه پوسـت آنهـا میگیـرد. معمـولا مصـرف دارویـی دارنـد بایـد زمانـی کـه قسـمت مرکزی ریشـه رشـد کرده و سـخت شـده اسـت بهره بـرداری شـود. در بهره بـرداری از ریشـه گیاهـان همـواره بایـد توجـه داشـت کـه انـواع سـخت و چوبـی شـده یـا تیـره رنـگ و فاسـد و توخالـی جمـع آوری نشـود. بـه علاوه بایسـتی ریشـه گیـاه در مرحلـه ای باشـد کـه پوسـت آن رشـد قابل ملاحظـه ای پیدا نموده باشـد تا جداکـردن آن از قسـمت سـخت و چوبـی شـده به راحتـی مقدور گـردد. بنابرایـن اگر برداشـت ریشـه ها و ریزوم هـا زودتر از موعـد انجـام گیـرد ریشـه ها و ریزوم ها، گوشـتی و اسـفنجی شـکل بوده و در اثر خشـک شـدن به سـرعت خـرد شـده و کیفیـت خـود را از دسـت می دهنـد و اگر دیرتر جمع آوری شـوند سـخت و غیر قابل اسـتفاده خواهند شـد.

4ـ پوست

پوسـت گیاهـان دارویـی را، هـم در بهـار قبـل از شـروع فعالیت هـای گیاهـی و هم در پاییـز در زمان اسـتراحت گیـاه جمـع آوری می کنند.گیاهانـی كـه دارای مواد رزینی هسـتند در زمان شـروع جریان شـیره گیاهـی در بهار جمع آوری می شـوند. معمولاپوسـت ریشـه و سـاقه های نسبتا مسـن ارزش بیشتری دارند. پوسـت ریشه و ساقه گیاهـان دارویـی اگـر دارای مـواد رزینی باشـد باید در بهار (یعنی هنگام شـروع جریان شـیره گیاهی) از قسـمت میانی (چوبی)جداسـازی شـوند.

5  ـ میوه و بذر

میوه های آبدار اگر به حالت تازه مصرف داشته باشد، باید بعد از رسیدن کامل برداشت شود. و میوه های خشک نیز قبل از خارج شدن دانه برداشت می شود. میوه های اسانس دار مانند: رازیانه، انیسون، زیره، گشنیز و... باید در پاییز به صورت کاملا خشک برداشت شود به این صورت که سرشاخه میوه دار را قطع کرده و بعد از انجام عملیاتی مانند تکاندادن روی پارچه ای تمیز و... میوه را از شاخه و برگ جدا می کنند. در مورد بذر گیاهان دارویی، در زمانی که کاملا رسیده باشند جمع آوری می شوند که این زمان در مورد گیاهان مختلف متفاوت از اوایل تابستان تا اواخر پاییز نسبت به است. اما معمولا جمع آوری بذر گیاهان دارویی اقدام می کنند.

6  ـ شیره و صمغ

معمولاجمع آوری شیره و صمغ در پاییز انجام می شود، (هنگامی که شیره درخت از آن فرو می ریزد) برای جمع آوری شیره و یا صمغ درختان و درختچه ها با ایجاد شكاف و یا سوراخ در آن شیره را جمع آوری می كنیم.

بیشتر بخوانید:زمان بذرگیری گیاهان دارویی