کمبود عناصر غذایی در گیلاس

کمبود ازت

شناسایي كمبود ازت در یك جمعیت از درختان میوه به طریق مشاهده‌اي معمولاً بسیار مشكل است، زیرا زردي برگ درختان مي‌تواند علل مختلفي داشته باشد. در این حالت تجزیه برگي روش مناسب و دقیقي است. اما در هر صورت قواعدي براي كمبود ازت در برگ درختان گیلاس و آلبالو ارائه شده است. در صورت كمبود ازت در درخت، در اوائل فصــل رشــد برگ‌ها كــم‌رنــگ و انــدازه برگ‌ها کــاهش مــی‌یابد، در نتیجه رشد رویشي شاخها كاهش و برگ ها ممكن اسـت به صورت پراكنده و کم‌تر از حد معمول شكل گیرند. در اواخر تابستان برگ ها داراي شبه علائم سوختگي (كمبود پتاس) مي‌شوند. در پاییز برگ ها زودتر از موعد مقرر خزان مي‌كنند و اندازه میوه درختان گیلاس که مواجه با كمبود ازت هستند رشد نکرده و كوچك مي‌مانند. همچنین برگ‌های این درختان باریك و كمرنگ و از حد معمولی كوچكتر هستند.

برگ های پیرتـــر زرد، نـــارنجي مایـــل به قرمـــز و یا ارغوانی مي‌شوند و قبل از موعد مقرر مي‌ریزند. برگ ها از محل رگبرگ اصلی زاویه‌دار و منشعب مي‌شود. درختان گیلاسي که دچار كمبود ازت می‌شوند عمدتاً داراي رشد محدود و عملكرد پایین هستند. وقتي در درختان گیلاس و آلبالو افزایش طول شاخه از حد معمول كمتر شود و طول شاخه كاهش پیدا كند، درختان ممكن است اسپور و جوانه گل فراواني تولید كنند. رنگ برگهای درختان گیلاس که مواجه با كمبود ازت هستند، به‌تدریج ممكن است در اواخر فصل به قرمز كم‌رنگ تغییر كند. در حالت كمبود برگ‌هاي پیرتر ممكن است ریز بمانند. برگ‌هاي قدیمي به‌طور شاخص علائم كمبود را هم دقیق و هم زودتر نشان مي‌دهند اگر چه ممكن است همه برگ‌ها تحت تاثیر این وضعیت قرار گرفته و علائم كمبود را نشان دهند.

به‌صورت یك قانون عمومي مي‌توان گفت که درختان مواجه با كمبود ازت داراي برگ‌هاي كوچك هستند و احتمالاً ریزش زودرس یکي دیگر از نشانه‌هاي بارز ا ین كمبود است. در مورد میزان ایده‌آل كمبود و یا زیاد بود ازت در برگ‌هاي گیلاس و آلبالو بین محققین اختلاف نظر وجود دارد . به‌طور كلي مي‌توان گفت که سطح ازت در برگ‌هاي گیلاس و آلبالو باید بین ٢/٢ تا ٤/٣ درصد باشد. سطح بالاي ازت براي درختان گیلاس و آلبالو به دلیل بالارفتن سبزینه درخت توصیه مي‌شود. البته در درختان بالغ اگر رشد زیاد مورد نیاز نباشد میزان مصرف كمتر ازت مي‌تواند مفید باشد.

بیشتر بخوانید: آفات گیلاس

کمبود پتاس 

تحت شرایط باردهی زیاد كمبود این عنصر بیشتر در درختان آشكار مي‌شود. برگ‌هایی که میزان پتاس در آن‌ها كم است از اوایل تا اواسط تابستان علائم كمبود را در خود ظاهر مي‌كنند، اما در شرایط حاد، علائم از آخر بهار قبل از اینکه برگ‌ها به رشدی کامل برسند، ظاهر مي‌شوند.

علائم کمبود پتاسیم شامل كمرنگي برگ‌ها شبیه علائم كمبود ازت و یا شبیه كلروز آهن ولی همراه با كاهش سطح برگ و كاهش رشد شاخه‌ها است. در صورت ادامه كمبود ممكن است علائم مضاعفي با شدت و سرعت در درخت ظاهر شود. برگ‌ها به رنگ پوست درخت راش تعییر رنگ مي‌دهند و همچنین ممكن است سوختگي ناگهاني در تمام برگ‌ها ظاهر شود. بخصوص بعد از یك دوره بسیار گرم و تحت شرایط باردهی سنگین ممكن است این عوارض ظاهر شود. در این حالت میوه‌ها زودتر از موعد مقرر تشكیل شده و ممكن است همراه با سوختگي باشند. در اواخر تابستان ممكن است شاخه‌های خشك شده در درخت مشاهده شود. در شرایط كمبود پتاس در درختان گیلاس برگ‌ها به صورت آبي مایل به سبز تغییر رنگ مي‌دهند و از قسمت رگبرگ‌هاي میاني به طرف بالا پیچ مي‌خورند و سپس در ادامه از حاشیه قهوه‌اي مي‌شوند و بالاخره بافت‌هاي كلروزه پاره پاره در برگ ظاهر مي‌شوند.

به‌طور كلي مي‌توان اذعان داشت که كمبود پتاسیم به‌طـور متناوب در بیشتر مناطقی که گیلاس وآلبالو تولید می‌کنند، مشاهده مي‌شود . اولین علائم كمبود پتاسیم در گیلاس با مقدار كمي پیچیدگي در لبه برگ‌ها به طرف بالا همراه است. همچنین سطح زیرین برگ‌ها بصورت بریده در می‌آید. پیچیدگي برگ‌ها و یا نكروزه شدن برگ‌ها در قسمت‌های پاییني شاخه‌هاي رشد سال جاري معمولاً شدیدتر مي‌باشد. اما این حالت ممكن است در قسمت‌هاي انتهایی برگ‌اي شاخه هم دیده شود .

با توجه به اینکه مقدار پتاسیم میوه در گیلاس بسیار زیاد است، بنابراین در درختاني که محصول زیاد تولید نموده‌اند، معمولاً علائم كمبود پتاسیم به شدت ملاحظه مي‌گردد. از علائم دیگر كمبود پتاسیم در گیلاس و آلبالو ریزش برگ است و ممكن است قبل از پایان فصل رشد اتفاق بیافتد.

بیشتر بخوانید: بیماری های گیلاس

 كمبود فسفر

كمبود فسفر به نـدرت در باغـات گـیلاس در اكثـر شـرایط خاك‌های ایران، به غیر از موارد استثنائي مانند خاك‌های شني و سنگلاخي، مشاهده مي‌شود. در صورتي که كمبود این عنصر در درختان گیلاس و جود داشته باشد، علائم به‌صورت تغییر رنگ شاخه‌های جوان، ارغوانی شدن‌ها دمبرگ‌ها و تغییر رنگ سطح برگ به سبز تیره قابل مشاهده است. در برگ‌های پیر لکه‌های قهوه‌اي ارغواني ظاهر مي‌شود و برگ‌ها زودتر از مولد مقرر مي‌ریزند. 

به‌طور كلي درختان گیلاس و آلبالو به ندرت به كاربرد فسفر در مزرعه واكنش نشان می‌دهند از طرفي علائم كمبود در روي آن‌ها به‌طور كاملاً مشخصي مشاهده نمی‌شود. اما در هر صورت درختاني که با كمبود فسفر مواجه هستند در یك شرایط ضعف عمومي، نازك‌شدن شاخه‌ها و تغییر رنگ برگ‌ها به سبز تیره تا ارغواني و همچنین رشد ریشه‌ها معمولاً با كمبود فسفر كاهش پیدا مي‌كند. غلظت فسفر برگ‌ها در اواسط تابستان بـین 16/0 تا 4/0 درصد مي‌باشـد. البته غلظـت آن در ادامه فصل رشد كاهش پیدا مي‌كند. بنابراین نمونه‌های گرفته شده برگی اوائل فصل داراي غلظت بالا و در اواخر فصل مقدار فسفر كم هستند. میزان فسفر که برگ‌های گیلاس در آن سطح علائم كمبود نشان می‌دهند به‌طور قطعي مشخص نشده است اما حتماً باید نزدیك به هشت درصد و یا پایین‌تر از آن باشد. شواهدی در دست است که نشان می‌دهد که كشت درختان در خاک‌هایی با كمبود فسفر ممكن است با استفاده از كود فسفره واكنش بسیار مثبتي از خود نشان داده و رشد سریعيپیدا كنند.

كمبود منیزیم 

اغلب این كمبود در خاک‌هایی که pH آن پایین بـوده (به‌طور مثال پس از یك دوره مصرف سولفات آمونیوم در خاک‌های شني) و نیـز باغهای تازه احداث شده با درختان جوان پررشد مشاهده مي‌شود.ضمناً مصرف كود زیاد پتاسیم می‌تواند منجر به کمبـود منیزیم شـود. علائم کمبـود در اواسـط تـا اواخـر تابستان و پایان دوره رشد شاخه‌ها مشاهده می‌شود. این عوارض در برگ‌های پاییني این شاخه‌ها، بخصوص آن برگ‌هایی که برروي شاخه‌های قوي قرار دارند و به صورت برگ‌های کمرنگ‌تر و متفاوت با عارضه کلروز در حاشیه برگ‌ها به صورت عمودي و افقي، ظاهر مي‌شود. سرانجام این نواحي به شكل حرف عدد هشت وارونه به رنگ سبز در طول قسمت‌های پاییني رگ‌برگ‌های میاني تشكیل مي‌شود. این برگ‌های پاییني و پیرتر زودتر از موعد مقرر پیر مي‌شوند و خزان مي‌كنند. در صورت وجود كمبود منیزیم در گیلاس در برگ‌های پیر رگبرگ‌ها زرد و متمایل به نارنجي تا قرمز مي‌شوند. در ادامه كمبود كلروزهای بین رگبرگي مشاهده مي‌شود که بیضي‌وار شكل گرفته و به رنگ قهوه‌ای تا ارغواني و یا قهوه‌ای تیـره تغییـر مـی‌یابند که اغلـب بعـد از برداشت محصول این علائم ظاهر می‌شود.

كمبود آهن

كمبود آهن از متداول‌ترین كمبودها در گیلاس و آلبالو است و اكثرا در خاک‌های آهکي (كلروز آهن ناشي از خاک‌های آهکی)، جایي که pH خاك بـالاتر از معمـول اسـت و یـا در خاک‌های سنگین و بدون زهکشی ظاهر مي‌شود. در حالت كمبود در ابتداي فصل برگ‌های مستقر در انتهای شاخه كلروزه مي‌شوند. در شرایط كمبود ضعیف یك شبکه كوچك از رگبرگ‌های نازك در خارج از نقاط زرد در سطح برگ تشكیل مي‌شود. كلروز ممكن است با گذشت فصل رشد محو شود. در شرایط كمبود شدید ممكن است رگبرگ‌ها هم كلروزه شده و تمام برگ‌ها بي‌رنگ و سفید شوند. در چنین شرایطي رنگ‌گیری میوه‌ها با مشکل مواجه شده و میوه‌ها کم رنگ خواهند شد. به‌طور كلي عارضه كمبود آهن براي درختان گیلاس و آلبالو بخصوص در مناطقي که با خشكي روبرو هستند رایج است.

برگ‌های درختان گیلاس و آلبالویي که با كمبود آهن روبرو هستند به سبز روشن تا زرد روشن بین رگبرگ‌ها تغییر رنگ مي‌دهند. در این شرایط بافت‌های بین رگبرگ‌های فرعی دچار زردی شده ولی رگبرگ‌ها سبز باقي مي‌مانند و علاوه بر این وجود مقداري تورم در رگبرگ‌ها محسوس و مشهود است. به منظور تعیین نیاز واقعی درختان میوه (منجمله درختان گیلاس و آلبالو) به عنصر آهن معمول است که نمونه‌های برگی در اواسط تابستان مورد تجزیه شیمیایی قرار می‌گیرند و مقدار عنصر آهن در آن‌ها تعیین می‌گردد. اما مشاهده شده است که تعیـین غلظـت آهن در وزن خشـك و آسـیاب شـده در برگ‌هاي درختان میوه، نتوانسته جواب دقیقي به وضعیت درختان به چگونگي تغذیه یا عنصر آهن ارائه دهد، زیرا که در این شرایط مقدار آهن در ماده خشك برگ بیشتر از ماده تر است که به عقیـده­ی Romheld&etal.1998 ;Rombola&etal1998 ایـن مسـئله می‌تواند ناشی از وجود پدیده غیرفعال شدن آهن باشد. بدین منظور محققان در جستجوی ابزاری دیگر در تقصیل تغذیه درختان به عنصر آهن، روش تجزیه گل را به عنوان ابزاري براي تفسـیر وضـعیت تغذیه درختـان توصـیه نمـوده‌انـد. تجزیه گل به عنوان ابزاري براي تعیین وضعیت درخت از نظر تغذیه عنصر آهن روش جدیدي است که در سال­های اخیر در كشورهاي حوزه مدیترانه رایج شده است و نتایج خوبی را نیز به ارمغان داشته است.

بیشتر بخوانید: کوددهی گیلاس

كمبود روی

كمبود روي یكي از كمبودهاي رایج در درختان گـیلاس اسـت. این كمبود معمولاً در خاك‌هاي آهكي و یا در نواحي که از كودهاي حیواني بیش از حد استفاده مي‌كنند ظاهر مي‌شود. علائم كمبود روي اگر در درختان شدید باشند، در اوائل فصل رشد ظاهر مي‌شود. اولین علائم با تاخیر ظهور جوانه‌هاي رویشي و گلدهی در درخت و یا شاخه مبتلا به كمبود ظاهر مي‌شود. در مقایسه دو درخت سالم و مبتلا به كمبود روي مي‌توان مشاهده نمود درختي که سالم است و به درستي با روي تغذیه شده است دارای برگ‌هایی با اندازه كامل است، در حالي که درخت مبتلا به كمبود روي تازه شروع به تشكیل برگ مي‌كند و زماني که جوانه‌هاي رویشي عمل بازشدن را انجام مي‌دهند، برگ‌ها كوچك و كم رنگ هستند. برگ‌های این درخت به دو دسته تقسیم می‌شوند: برگ‌هایي که نسبتاً رشد كرده و تا حدي بزرگ مي‌شوند و برگ‌هایي که از نظر اندازه كوچك مي‌مانند. در درختان گیلاس در مواجه با كمبود روي، عمل جوانه‌دهی ناقص انجام مي‌شود، تعداد جوانه‌های گل كاهش مي‌یابد، گل‌ها زودتر از موعد مقرر مي‌ریزنـد، میـوه‌ها اغلب كوچك مي‌مانند و از شكل عادي خود خارج مي‌شوند.

كمبود مس

علائم كمبود مس در درختان گیلاس و آلبالو نادر اسـت. اگـر كمبود در درختان ایجاد شود علائم شبیه كمبود بُر خواهد بود، ممكن است علائم همراه با ترشح صمغ باشد. براي تمایز این كمبود از كمبود بور تجزیه برگی لازم و ضروري است. در باغاتی که مصرف مكرر سم‌پاشي به منظور مبارزه با آفات و بیماري صورت می‌گیرد و به دلیل وجود تركیبات مختلف مسی در این سموم و جبران آن با جذب سطحی، كمبود این عنصر در درختان كمتر ظاهر مي‌شود. مي توان اذعان داشت که میزان نیاز درختان گیلاس و آلبالو به مس به‌طور كاملاً دقیق مطالعه نشده است. مشاهدات نشان می‌دهد که برگ‌هاي درختان گیلاس بطور متوسط دارای ٥ تا ٥١ قسمت در میلیون (ppm) مس هسـتند. از علائـم كمبـود مـس که در درختان گیلاس شاخص است مي‌توان به خشكیدگي انتهاي شاخه در برگ‌هاي انتهایي (برگ‌هایي که به رنـگ زرد تغییـر رنـگ داده‌اند) اشاره كرد. این برگ‌ها سرانجام خشك مي‌شوند. میزان مس موجود در برگ درختان گیلاس در میزان درجه حساسیت میوه به ترك خوردگي نقش مهمي را ایفا مي‌كند.

كمبود منگنز

علائم این كمبـود نیـز نسـبتاً در باغـهای گـیلاس و آلبـالو متداول است. برگ‌ها كم‌رنگ مي‌شوند. علائم مانند كمبود ازت و كلروز آهن است. بین رگبرگ‌های برگ‌های مسن‌تر به سمت حاشیه كلروز شروع به گسترش مي‌كند. علائم تحت شرایطي که كمبود آهن ظاهر مي‌شود در برگ درختان پدیدار مي‌شود. در حالت كمبود ضعیف اندازه برگ‌ها و میوه‌ها تا حدودي طبیعی است ولي در صورت افزایش كمبود در درخت، تنها 50 درصد برگ‌ها تشكیل مي‌شوند و در زمان باردهی مقدار محصول كاهش مي‌یابد. در گیلاس برگ‌هاي جوان به رنگ سبز زیتوني تغییر مي‌یابند. درشرایط كمبود شدید كناره برگ‌ها قهوه‌ای تیره تا ارغواني مي‌شوند، میوه‌ها كوچك‌تر و با بافت سخت، کم آب می‌شوند. گزارش شده است که علائم كمبود منگنز نیز مشابه كمبود روي به شکل كلروز بین رگبرگي ظهور می‌کند. ظهور كلروز ابتدا از حاشیه برگ‌ها شروع شده و سپس به داخل نقاط بین رگبرگ‌ها انتقــال و وسعت پیــدا می‌کنــد.

اندازه برگ‌هاي گیلاس در شرایط كمبود منگنز معمولاً كوچك‌تر بوده و رشد شاخه به نسبت شدت علائم برگي کاهش یافته و در نهایت متوقف مي‎‌شود .علائم كمبود منگنز بیشتر در برگهاي اسپورها در مقایسه با برگهاي شاخه‌ها ظاهر مي‌شود، كیفیت و عملكرد به ‌طور قابل ملاحظه‌اي در صورت وجود كمبود منگنز كاهش پیدا مي‌كند. در این حالت معمولاً میوه‌ها كوچك و كم آب مي‌شوند، اگر چه رنگ و سفتي مناسبي دارند. كمبود منگنز در مناطقي كـه pH خـاك بـالاتر از ٧ است، بسیار متداول است. در خاك هاي آهكي با توجه به اینكه میزان منگنز معمولاً محدود و كم مي‌باشد، ممكن است علائم كمبود آن با كمبود آهن و یا روي اشتباه شود. معمولاً در زماني كه میزان منگنـز بـرگ كمتـر از ppm20 باشـد، علائم كمبود توسعه پیدا مي‌كند.

كمبود بور

كمبود بور در باغات میوه درختان هسته‌دار نادر است اما این كمبود در مناطق ساحلی و كوهپایه‌ها گزارش شده است. کمبود بر به شکل سوختگی در برگ‌هاي انتهایي و میاني شاخه‌ها ظاهر شده و به دنبال آن برگ‌ها مي‌ریزند. سپس انتهاي شاخه‌ها آسیب دیده و از بین مي‌روند. در شاخه‌هاي مرده ظاهر جارویي ایجاد مي‌شود. تعداد جوانه‌هاي گل كم مي‌شود و تولید محصول كاهش مي‌یابد. علائم كمبود بور مانند علائم ویروسي اسـت. تجزیـه برگي و میوه در این حالت براي تمایز كمبود از بیماري ویروسي توصیه مي‌شود. میوه‌هاي گیلاس در حالت كمبود بور شكاف‌دار یا داراي ترك‌خوردگي مي‌شوند كه اغلب میوه همراه با پوستی كلروزه كم‌رنگ است. در شرایط بارندگي زیاد و در زمانهای باردهی میوه‌ها تا حدي علائم كمبود بور و همچنین كمبود كلسیم را نشان می‌دهند. بنابراین هواي بارندگي بروز علائم كمبود را در گیلاس تقویت و تشدید مي‌كند. كمبود و یا مسمومیت بور به طور بالقوه می‌تواند در بسیاري از باغات گیلاس و آلبالو اتفاق بیفتد. از اثرات كمبود بور در درختان گیلاس و آلبالو مي‌توان به رشد محدود شاخه‌ها و یا بازنشدن جوانه‌ها در بهار و سپس برگ آن‌ها اشاره كرد. شاخه‌ها ممكن است براي مدتي رشد کرده و سپس در ابتدا در قسمت‌هاي بالاي درخت رشد شاخه‌ها متوقف و یا پس از آن كه كمبود در مراحل پیشرفته‌تر رسید، شاخه‌ها دچار خشكیدگي مي‌شوند.

برگ‌ها ممكن است به شكل فنجاني شكل و یا پیچیده تغییر شكل دهند و به سمت پایین خم شده و ضخیم و چرمي شكل شوند. علائم مورفولوژیكي در صورتی كه میزان بور به كمتر از 20 پي‌پي‌ام در گیاه برسد، ظاهر مي‌شوند. همانطور كه در قبلا نیز به آن اشاره شد، در صورت بارندگي قبل از برداشت، میوه‌هاي گیلاس دچار ترك خوردگي شده و این خصوصیت مستقل از وضعیت بر در داخل درخت مي‌باشد. بنابراین هنوز به‌طور دقیق مشخص نیست كه آیا ترك‌خوردگي گیلاس تحت تاثیر میزان بور مي‌باشد یا خیر.

از آنجایی كه تقریباً درختان گیلاس و آلبالو به مقادیر زیاد بور حساس هستند لازم است كه به مورد مسمومیت درختان گیلاس و آلبالو به دلیل استفاده بیش از حد عنصر بور نیز اشاره شود. مسمومیت بر بخصوص زماني براي درختان میوه اتفاق مي‌افتد كه مقدار بور در آب آبیاري بیش از سطح تحمل گیاه باشد. سطح نهایت تحمل عنصر بر براي درختان گیلاس 3/0 تا یک پي‌پي‌ام اسـت. مقدار بور در خاک‌هـای شـنی بایست زیر 8/0 پي­ پي­ ام، در خاك‌هاي شني لومي در محدوده كمتر از 2/1-1 پي‌پي‌ام و در خاك‌هاي لومي رسي كمتر از ppm٢ پي‌پي‌ام باشد.

آن‌ها همچنین مقدار مناسب غلظـت بـر را در خاك زماني كه آبیاري سالانه 50 میلي متر است چهار پي‌پي‌ام؛ در ١٠٠ میلي‌متر آبیاري دو پي‌پي‌ام و در ٢٠٠ میلي‌متر آبیاري یک پي‌پي‌ام مي‌دانند. مسمومیت بور در درختان گیلاس و آلبالو به صورت ظهور علائمــــي نظیــــر زردي سرشــــاخه، ســــوختگي برگ‌هــــا (بخصوص در زماني‌كه آب آبیاري داراي مقادیر زیادي از عنصر بور است) قابل مشاهده است.

بیشتر بخوانید: هرس درخت گیلاس