شرح نکات کامل زراعت گیاه گشنیز

زراعت گیاه دارویی گشنیز:

گیاه شناسی گشنیز:

گشنیز گیاهی است یک ساله با نام علمی (Coriandrum sativum) که متعلق به خانواده ­ی چتریان است.

ریشه ­ی این گیاه به طول 20 تا 40 سانتی­متر، غده ­ای، دوکی شکل، سفید رنگ و دارای انشعابات زیاد است. ساقه مستقیم، منشعب، سبز رنگ و فاصله­ ی میان گره ­های آن توخالی است. اندام ­های سبز رنگ گیاه دارای ترکیب آنتوسیانین است.

ارتفاع این گیاه بسته به محل رویش از 50 تا 160 سانتی ­متر متغیر است.

گل­ ها کوچک، به رنگ سفید یا صورتی و در انتهای ساقه و در چترهای مرکب مجتمع می ­باشند.

برگ­ ها متناوب، غلافی و به رنگ سبز روشن هستند. شکل برگ­ های بالایی با برگ ­های پایینی تفاوت دارد؛ برگ­ های بالایی، ساقه باریک و برگ­ های پایینی آن بزرگ و دارای دمبرگ بزرگ است.

مقدار اسانس گشنیز، به نوع گیاه و شرایط اقلیمی محل رویش بستگی دارد و بین 3/0 تا 1/1 درصد متفاوت است.

60 تا 80 درصد اسانس، در پیکر رویشی گیاه ساخته می ­شود.

اسانس استحصال شده از گیاه گشنیز  مایعی است بی­ رنگ یا متمایل به زرد رنگ، که ترکیبات اصلی آن لینالول، لیمونن و ژانیول ... است.

گل ­ها معمولاً در اواخر فصل بهار در خرداد ماه تشکیل می ­شوند. لقاح به صورت دگرگشنی و بوسیله­ ی حشرات انجام می­ شود.

بیشتر بخوانید: معرفی گیاه بذرالبنج و نحوه ی کشت و پرورش آن

*دوره­ ی رشد گشنیز از ابتدای رویش بذر تا انتهای دوره ­ی گلدهی و تشکیل میوه و بذر، با توجه به شرایط اقلیمی محل رویش بین 80 روز تا 120 روز متغیر است.

دوره ­ی رویشی گشنیز را می ­توان به مراحل زیر تقسیم کرد:

از بدو کاشت تا سبز شدن: 15 تا 20 روز،

از سبز شدن تا ساقه­ دهی: 30 تا 40 روز،

از ساقه دهی تا گلدهی: 15 تا 20 روز،

از گلدهی تا تشکیل میوه: 10 تا 20 روز

و بالاخره از تشکیل میوه تا رسیدن و کامل شدن آن 20 تا 40 روز.

البته این تقسیم بندی قطعی نیست و به شرایط اقلیمی محل روش مانند: نور، رطوبت، حرارت، نوع خاک... بستگی زیادی دارد.

نیاز های اکولوژیکی:

گشنیز گیاهی است نوردوست و در طول رویش به مقدار زیادی نور نیازمند است.

این گیاه از بدو رویش تا اواخر مرحله ­ی گلدهی به 900 تا 940 ساعت روشنایی و مجموعاً در طول دوره ­رشد به 1200 تا 1500 ساعت روشنایی نیاز دارد. بذر ها پس از رویش قادرند تا سرمای 8- تا 10- درجه سانتی­ گراد را تحمل کنند. گیاهان در مراحل اولیه ­ی رشد یعنی در مرحله ­ی 4 تا 6 برگی درجه حرارت­ های بسیار پایین حدود 16- تا 18- درجه سانتی ­گراد را بدون هیچ آسیبی تحمل می ­کنند. با این حال، درجه حرارت مطلوب از بدو سبز شدن تا کامل شدن میوه 18 تا 20 درجه­ ی سانتی ­گراد است.

اگرچه بذرها در 4 تا 6 درجه سانتی­ گراد جوانه می­ زنند، ولی دمای مطلوب برای جوانه زنی 12 تا 15 درجه سانتی­گراد است. گیاهان در طول رویش به چند مرحله آبیاری نیاز دارند که مهم ترین آن ­ها عبارتند از: 35 تا 45 روز، 60 تا 70 روز، 80 تا 90 روز و بالاخره 100 تا 110 روز پس از رویش بذرها.

به طور کلی گشنیز، برای رشد و نمو، به نور زیاد، حرارت مناسب، مواد غذایی کافی و آب نسبتاً زیاد نیاز دارد. خاک ­های مناسب برای کاشت این گیاه، خاک­ های با بافت لومی می­ باشند.

PH خاک برای گشنیز، بین 9/4 تا 2/8 مناسب می ­باشد.

بیشتر بخوانید: تشریح و تولید گیاه فوق العاده ی پروانش یا پریوش

چگونگی کاشت گیاه گشنیز:

آماده سازی خاک:

جهت کاشت بهاره گشنیز، باید در فصل پاییز زمین مورد نظر را برای کشت آماده کرد برای این منظور عملیات شخم زمین تا عمق 25 تا 30 سانتی ­متری خاک باید صورت بگیرد.

باید از شخم زمین در فصل بهار خودداری کرد، زیرا باعث ازبین رفتن رطوبت خاک می­ شود و این امر جوانه زنی بذور را کاهش می ­دهد.

 در فصل بهار، بستر خاک را برای کاشت گیاه آماده می­ کنند. هنگام کاشت، خاک باید مرطوب و زمین صاف و فاقد هرگونه پستی و بلندی باشد. برای کشت گشنیز به صورت یک محصول پاییزه، زمین را در اولین فرصت بعد از برداشت محصول قبل، تا اول پاییز شخم متوسطی می ­زنند. پس از خرد کردن کلوخه ­ها، با دیسک زمین را تسطیح می­ کنند. پس از تسطیح، کود پاشی نموده و زمین را برای کاشت گشنیز آماده می­ کنند.

تاریخ و فواصل کاشت گشنیز:

کشت گشنیز را معمولاً با توجه به شرایط اقلیمی محل رویش در زمان­ های مختلفی می­ توان انجام داد.

گشنیز معمولاً به صورت بهاره و پاییزه کشت می­ شود.

در کاشت بهاره­ی گشنیز، اوایل فروردین ماه تاریخ کاشت مناسبی است در صورتی که درجه حرارت خاک بین 7 تا 8 درجه­ ی سانتی­گراد باشد.

*اگر هدف از کاشت گشنیز، استحصال میوه باشد؛ تاریخ کشت پاییز در ماه­ های مهر تا آبان مناسب­تر است.

*اما اگر هدف از کاشت گشنیز، برداشت پیکر رویشی گیاه باشد؛ کشت بهاره مناسب­تر است.

بذرها در ردیف ­هایی به فاصله­ ی 25 تا 30 سانتی ­متر کشت می­ شوند.

اگر فاصله­ ی کاشت گیاهان به اندازه ­ی 12 تا 15 سانتی­ متر کاهش داده شود، سایه اندازی گیاهان روی یکدیگر باعث ایجاد بیماری­ های قارچی مختلف و کاهش عملکرد می­ شود، پس حفظ فاصله­ ی مناسب بین ردیف ­ها ضروری است.  

مقدار بذر 16 تا 20 کیلوگرم در هکتار مناسب است. عمق بذر گشنیز در موقع کاشت باید 4 تا 5 سانتی ­متر باشد. در هر متر طول ردیف، 50 تا 70 بوته مطلوب می ­باشد.

روش کاشت گیاه گشنیز:

برای افزایش قوه ­ی رویشی، پیشنهاد می­ شود بذرها به مدت 12 تا 24 ساعت در دمای آزمایشگاه در آب خیسانده شوند. برای کاشت گشنیز، از دو روش «دست­پاش» و «ردیف­کار» استفاده می­کنند.

در روش کاشت بوسیله­ ی دست پاش، برای اینکه بذرهای گشنیز توسط خاک به خوبی پوشانده شوند، ابتدا باید بذور را با خاک نرم مخلوط کرد و سپس آن ­ها را در زمین مورد نظر پاشید.

در ردیف­کاری، با استفاده از ردیف ­کار غلات، بذرها را در ردیف­ های مورد نظر کشت می­ کنند. پس از کاشت بذرها، زمین آبیاری مناسبی می­ شود تا شرایط برای جوانه ­زنی آماده گردد.

تناوب کاشت گیاه گشنیز:

تناوب صحیح کشت برای گشنیز، مانند: سایر گیاهان یک ساله­ ی خانواده ­ی چتریان، مهم است. گشنیز را باید با گیاهانی به تناوب کشت کرد که باعث گسترش علف ­های هرز نشوند، همچنین بافت خاک را تخریب نکنند و از مواد و عناصر غذایی خاک نکاهند.

برای تناوب کاشت با گشنیز بهتر است از گیاهانی چون غلات، سیب زمینی، فلفل و لوبیا سبز استفاده کرد.

از آنجا که آفات و بیماری­ های انیسون و گشنیز مشترکند، نباید گشنیز با انیسون به تناوب کشت شود.

گشنیز را می ­توان 4 تا 5 سال متوالی در یک قطعه زمین کاشت. سپس با گیاهان مذکور گفته شده به تناوب کشت انجام شود.

چگونگی داشت گیاه گشنیز:

مبارزه با آفات و علف ­های هرز:

در زمین­ هایی که گشنیز کشت می­ شود، مبارزه با علف­ های هرز ضروری است. در سطوح وسیع کشت، از علف­کش­های شیمیایی استفاده می ­شود. مهم­ترین آن ها، مرکازین و آفالون است. قبل از کاشت، می­توان 4 تا 5 کیلوگرم در هکتار از هر کدام مصرف نمود. گیاهان در طول رویش ممکن است از آفات و عوامل بیماری­زای قارچی یا باکتریایی آسیب ببینند. ازین رو، مراقبت از گیاهان در طول رویش ضروری است.

قارچ لکه برگی از مهم ترین عامل­ های بیماری زای گشنیز است که اگر در مواجه با آن اقدامات ضروری صورت نگیرد، خسارت سنگینی را برای محصول ایجاد می­ کند.

سفیدک پودری نیز از بیماری ­های قارچی است که میسیلیوم آن باعث ضعف گیاه و فساد سلول­ ها می­ گردد. گونه ­های مختلف جنس فوزاریوم باعث ایجاد پوسیدگی در گیاهان گشنیز می­شود. این قارچ باعث سیاه و پوسیده شدن طوقه ­ی بوته­ ها می ­گردد که میسیلیوم آن در محل فساد کاملاً نمایان است.

بوته ­های جوان، بر اثر حمله­ ی این قارچ از بین می­ روند.

اگر گیاه گشنیز به عامل بیماری زای فوزاریوم آلوده شود، برگ­ ها به تدریج شروع به زرد شدن، ریزش و خشک شدن می­کنند. 

اگر ریشه­ ی گیاهان به این قارچ مبتلا شود، مبارزه با آن بسیار مشکل خواهد بود. برای کنترل این بیماری، بهتر است نکات زیر مورد توجه قرار بگیرد.

الف) باید از بذرهای شناسنامه­ دار استفاده شود تا سلامت بذر تایید شود.

ب) تیمار بذرها با قارچ­کش­ های مرکوریک مانند: اگروسان یا هگزاسان به مقدار 2 گرم برای هر کیلو بذر.

*بذرها را می ­توان با موادی نظیر T.M.T.D  یا ویتاواکس ضدعفونی کرد.

ج) تا سه سال از کشت گشنیز در زمین­ های آلوده، به قارچ خودداری شود.

د) انجام شخم عمیق در تابستان، امکان ابتلا گیاه را به این بیماری کاهش می­ دهد.

سفیدک پودر که عامل آن اریزیف­پلی­گونی است نیز از بیماری­ هایی است که باعث ضعف گیاه و فساد سلول­ ها می­ شود.

اگر گیاه گشنیز به قارچ مذکور آلوده شود؛ تمامی اندام هوایی گشنیز دچار عارضه می­ شود به شکلی که بنظر می ­رسد پودر سفیدی کل گیاه را پوشانده است. در گیاهانی که به این قارچ آلوده می ­شوند میوه تشکیل نمی ­شود؛ اما اگر بعد از گلدهی گیاه به این بیماری مبتلا شود، دانه شکل می­ گیرد ولی کوچک و چروکیده خواهد بود.

با استفاده از بعضی از قارچ­کش ­ها مانند: وتابل­سولفور و یاکاراتان به مقدار یک کیلوگرم در هکتار و داستینک به مقدار 20 تا 25 کیلوگرم در هکتار، این بیماری را می­ توان کنترل نمود. 10 تا 15 روز پس از آلودگی، می­ توان از قارچ­کش ­ها در چند نوبت استفاده کرد.

از بیماری­ های دیگر گشنیز می­ توان از قارچ ایجاد زنگ نام برد که عامل آن پوکسینیاپتروسلینی است که بیماری به صورت جوش­ های زرد، قهوه ­ای یا سیاه بر روی ساقه یا برگ ظاهر می­ شود.

گال ساقه، نیز از بیماری ­های قارچی است که بوسیله­ ی قارچ پروتومایسیس ماکروسپوروس ایجاد می­شود. این قارچ در ناحیه­ ی آوندها، برگ و ساقه­ های گل ­دهنده، اندام ­های غده­ ای شکل تولید می­کند. اگر گیاهان گشنیز دچار این بیماری بشوند، در هیچ صورتی بذر تشکیل نمی­ شود.

باکتری ­ها گزانتوموناس هتروسه نیز آسیب­ های جبران ناپذیری به محصول گشنیز وارد می­کنند و سبب بروز لکه­ های زرد یا قهو ه ­ای روی گیاه می­ شوند.

از دیگر باکتری­ ها می­ توان از اروینیاکوروتورا نام برد. این باکتری گرم مثبت مولد پوسیدگی نرم است و به صورت سلول ­های منفرد یا زنجیری و یا دارای تاژک است که روی ریشه پوسیدگی ایجاد می­کند. پوسیدگی از قسمت انتهایی ریشه شروع می­ شود و پیشرفت می ­کند. قسمت ­های آلوده نرم می ­شوند. باکتری با ترشح دیاستازهای خاصی، سبب فساد دیواره ­ی بین سلولی می ­شود.

با تناوب کشت صحیح، می ­توان از ابتلای گیاهان به بیماری ­های قارچی به شکل بارزی جلوگیری کرد.

آفات معمولاً در مرحله ­ی گلدهی به گیاهان حمله کرده و خسارت وارد می ­کنند. از دی­متوآت، فسفامیدون و آندوسولفان، می­توان به عنوان آفت ­کش ­های مناسب نام برد. از آنجا که حشرات و بخصوص زنبورهای عسل، به امر گرده ­افشانی کمک می­ کنند، باید در شب که تراکم جمعیت زنبورهای عسل کمتر است، ازین آفت­کش ­ها استفاده کرد.

نحوه­ ی کود دهی گیاه گشنیز:

گشنیز در طول دوره­ی رویشی و همچنین به منظور افزایش در تولید ماده موثره­، به مواد و  عناصر غذایی خاصی نیاز دارد،

به طوری که به ازای تولید هر 100 کیلو گرم دانه­ی گشنیز، گیاهان 5/4 کیلوگرم نیتروژن، 6/1 کیلوگرم فسفر و 4 کیلوگرم اکسیدپتاس از زمین جذب می­کنند.

گیاه از آغاز تشکیل ساقه تا نمو گل­ ها، به مقادیر مناسبی نیتروژن و فسفر نیاز دارد. گشنیز همچنین در طول دوره­ی رشد به عنصر پتاسیم هم نیازمند است که مقدار آن با توجه به شرایط اقلیمی محل رویش متفاوت است.

%70 پتاسیم در مرحله ­ی تشکیل گل ­ها، از خاک جذب می­ شود.

در فصل پاییز، هنگام آماده ساختن زمین، افزودن 60 تا 70 کیلوگرم در هکتار کود نیتروژن، 80 تا 100 کیلوگرم در هکتار کود اکسید فسفر و 40 تا 50 کیلوگرم در هکتار کود اکسید پتاس به خاک­ هایی که در آن­ ها گشنیز کشت می­ شود، ضروری است.

بهتر است برای افزایش عملکرد گیاه گشنیز در فصل بهار هنگام کشت کردن بذور، اقدام به کود دهی شود برای این منظور باید مقادیر10 تا 15 کیلوگرم کود نیتروژن و 15 تا 20 کیلوگرم کود فسفر در هر هکتار به زمین افزوده شود.

چگونگی برداشت گیاه گشنیز:

گیاهان 115 تا 125 روز پس از کاشت به میوه می­ نشینند. برداشت محصول در یک یا دو مرحله و بوسیله­ ی ماشین برداشت صورت می ­گیرد.

برداشت در یک مرحله: این روش، زمانی انجام می ­گیرد که میوه رسیده و رطوبت آن کمتر از 30% باشد. برداشت در یک مرحله مناسب نیست، زیرا باعث کاهش محصول به مقدار 20% تا 25% می ­گردد.

برداشت در دو مرحله: برداشت محصول طی دو مرحله مناسب­ تر است و هنگامی آغاز می­ شود که 30% تا 40% میوه ­ها رسیده باشند. در این مرحله، ساقه ­ها سبز هستند. ابتدا ساقه ­های حامل چتر را به طول 20 تا 25 سانتی­ متری می­ بُرند؛ در این مرحله رطوبت میوه ­ها به 40% تا 50% می­ رسد. سپس اندام ­های بریده شده را روی زمین قرار می­ دهند. 4 تا 5 روز بعد آن ­ها را جمع ­آوری و بوجاری می ­کنند. 

اگر رطوبت دانه ­ها بیش از 12% باشند. باید آن­ ها را پس از تمیز کردن خشک نمود. درجه حرارت مناسب برای خشک کردن میوه ­ها 40 درجه سانتی ­گراد است.

عملکرد میوه 8/0 تا 1 تن در هکتار است که از آن 10 تا 15 کیلوگرم اسانس استخراج می­ شود.

بیشتر بخوانید: آشنایی با گیاه تاتوره یا داتوره و کشت و کار آن

بهره ­وری از گیاه گشنیز:

با توجه به کاربردهای وسیع گیاه گشنیز در صنایع غذایی (شامل: استفاده بعنوان ادویه، عطر دهنده و طعم دهنده در شیرینی ­جات، ترشی­جات و.. )، صنایع آرایشی و بهداشتی، صنایع عطر سازی و صنایع داروسازی و استفاده از اندام ­های رویشی به شکل تازه خوری و خشک شده و استفاده از میوه ­ها در صنایع ­های مختلف گفته شده، هر کیلو میوه­ ی خشک شده ­ی گشنیز در بازار داخلی با قیمت 30 هزارتومان تا 45 هزارتومان در عطاری­ ها و صنایع مختلف به فروش می ­رسد. از کنجاله­ ی گیاه گشنیز برای علوفه ­ی دام استفاده می ­کنند.  با توجه به هزینه­ هایی که برای پرورش آن می ­شود. کشت و پرورش گشنیز مقرون به صرفه است.

بیشتر بخوانید: راهنمای زراعت گیاه دارویی خرگوشک یا گل ماهور