توليد ارگانيک گياهان دارويی

کشاورزی ارگانیک

​​​​​​​کشاورزی ارگانیک یک سیستم تولید محصول است که از مصرف کودهای شیمیایی، آفت کش ها، هورمون های رشد و افزودنی های خوراک دام و گیاه اجتناب می ورزد. در این سیستم علاوه بر حفظ اکوسیستم در برابر حضور مواد شیمیایی، محصولات سالمی تولید می شود که عاری از هر گونه مواد شیمیایی و سنتزی می باشند.

بر اساس تعریف فدراسیون بین المللی جنبش کشاورزی ارگانیک، کشاورزی ارگانیک سیستم مدیریت جامعی است که در آن تمام جنبه های مربوط به پایداری زیستی، اکولوژیکی، محیط زیستی، اصول عدالت، روابط اجتماعی، احترام به مخلوقت در کنار عوامل موثر بر کمیت و کیفیت محصولات کشاورزی مد نظر قرار می گیرد. کشاورزی ارگانیک نوعی سیستم کشاورزی است که اساساً بر منابع موجود محلی متکی بوده، فعالیت آن بر حفظ تعادل اکولوژیکی و توسعه مطلوب فرآیندهای بیولوژیک استوار است و از مصرف مواد شیمیایی مصنوعی در روند تولید جلوگیری می شود.

کشاورزی ارگانیک، نوعی نظام مدیریتی جامع است که در آن کمیت و کیفیت محصولات از تولید تا انتقال به مصرف کننده به طور کامل حفظ شده و کلیه اصول اکولوژیکی، اجتماعی و اقتصادی در آن در نظر گرفته شده است. در کشاورزی ارگانیک به استفاده از عملیات مدیریتی بر اساس کشت بوم منطقه ای به جای کاربرد مواد و نهاده های برون مزرعه ای و شیمیایی تاکید شده است. از انواع مواد شیمیایی و مصنوعی مانند کودها، آفت کش ها، هورمون ها، داروها و افزودنی های مختلف در تولید استفاده نمی شود. در واقع، در کشاورزی ارگانیک از انواع کودهای آلی و ورمی کمپوست کودهای دامی، آفت کش هایی چون عصاره گیاهان، دشمنان طبیعی و مبارزه بیولوژیک بر علیه آفات و امراض و علف های هرز استفاده می شود؛ به عبارت دیگر، در تغذیه خاک کشاورزی از کودهای طبیعی نظیر خاک بر ، جلبک و کودهای بیولوژیک استفاده می شود. برای مبارزه با آفات و امراض از عوامل بیولوژیک، حشرات مفید، باکتری ها یا ارقام گیاهی مقاوم به آفات استفاده می شود.

محصولات ارگانیک ماحصل اعمال نظام ارگانیک در واحد های تولیدی هستند که کیفیت آن ها بر اساس نظام بازرسی منطبق بر استاندارد معتبر بین المللی، منطقه ای و ملی، تضمین شده است. کشاورزی ارگانیک براساس انطباق با شرایط موجود طراحی می شود؛ به عبارت دیگر، ساختار موجود مانعی بر سر راه توسعه کشاورزی ارگانیک نمی باشد.

بیشتر بخوانید: کشت ارگانیک

اهميت و ضرورت کشاورزی ارگانيک

ویژگی کشورها، موقعیت و وضعیت نظام بهره برداری، تعداد واحدهای بهره برداری و حاکمیت شیوه خرده دهقانی امکان کشاورزی ارگانیک را بیش از پیش فراهم ساخته است. شرایط و ظرفیت کشور ایران برای قرار گرفتن در کشورهای برتری که دارای نظام کشاورزی ارگانیک هستند ، مهیا میباشد و امکان تولید ارگانیک در اغلب محصولات باغی و زراعی نیز در حد بسیار بالایی محصولات دامی و شیلاتی در کشور وجود دارد.

در ایران حدود 240 هزار هکتار از اراضی که 125 هکتار آن محصولات باغی و 113 هزار هکتار محصولات زراعی است، بدون استفاده از سم و کود می باشد. در جهان در حال حاضر، سطح زیر کشت محصولات ارگانیک بیش از 32 میلیون هکتار است.

 بر اساس آموزه های اسلامی غذای طیب، طاهر، حلال و به اصطلاح امروزی غذای سالم، حق شهروندی است. امروزه سلامت افراد جامعه تحت تاثیر مواد غذایی در معرض تهدید است، چه آنکه این مواد در شرایطی تولید می شود که کود و سم، آلاینده های ناشی از آب و پساب های مصرفی یا باران های اسیدی و دستکاری های ژنتیکی جز لاینفک فرآیند تولید شده است. خطرهای متعدد ناشی از باقی مانده عناصر مضر در غذا موجب شده است تا همواره سلامت غذا و بالطبع سلامت انسان ها تحت الشعاع قرار گیرد و انواع بیمارستان ها، سرطان ها، مسمومیت ها و مرگ و میرها بروز کند و شایع شود.

از طرفی، رشد روز افزون جمعیت و از طرفی ضرورت تامین نیاز غذایی این جمعیت، جامعه را به این سمت رهنمون کرده که از نهاده های پر بازده استفاده نمایند. اگر چه این استراتژی موجب تولید قابل توجه محصول و افزایش بعد کمی آن گردیده، اما باعث شد تا در یک دوره چهل ساله میزان مصرف مواد شیمیایی در دنیا به ده برابر افزایش و خسارت ناشی از آفات تنها دو برابر کاهش یابد. هر چند با تولید محصول فراوان ناشی از به کارگیری نهاده های پر بازده، فرآورده به وفور یافت شده و به ظاهر امنیت غذایی و سیری شکمی حاصل گردیده و نیاز به کالری و پروتئین مرتفع شده ولیکن غذای حاصل از نهاده های پر بازده با توجه به مصرف بی رویه آنها موجب مصرف غذای ناسالم و ناامنی غذایی و سو تغذیه گردیده است. به عبارت دیگر از لحاظ سلامت و کیفیت شرایط ناگواری به وجود آورده است به طوری که روز به روز واکنش ها و فشارها برای در اختیار قرارگرفتن غذای سالم و ارگانیک بیشتر و بیشتر شده است، و این مسئله نهادهای بین المللی و دولت ها را بر آن داشت تا در تلاش برای استقرار سیستم پایش و کنترل سلامت غذا حساسیت و عکس العمل نشان دهند.

این مهم در کشور جمهوری اسلامی ایران نیز مورد توجه نهادهای دولتی و نیمه دولتی و حتی خصوصی قرار گرفت و اقدامات علمی و فرهنگ سازی بطور شایسته ای انجام پذیرفت که اگر چه کافی نیست اما درخور توجه میباشد. مهمترین اقدام در این خصوص در کلان شهری متل تهران توسط سازمان میادین میوه و تره بار و فرآورده های کشاورزی شهرداری صورت گرفت که بسیار ارزشمند میباشد. یکی از کارکردهای این سازمان سرعت رشد تقاضا و توسعه بازار برای محصولات ارگانیک است.

افزایش آگاهی شهروندان در خصوص امنیت غذایی و ایمنی غذا و اطلاع رسانی در این زمینه، به همراه پایش و کنترل کیفیت و سلامت محصولات و عرضه محصولات سالم، در زمره مهمترین دغدغه های دست اندرکاران امر امنیت غذایی است. از این رو رویکرد به کشاورزی ارگانیک بهترین پاسخ به این دغدغه ها است. کشاورزی ارگانیک به نیاز جاری توجه دارد و حفظ مواهب خدادادی و طبیعت و بستر زیست برای نسل آتی را فراهم می آورد. کشاورزی ارگانیک از ویژگی های طبیعی بهره برده، عملیات حفاظتی بیشتری در مزرعه انجام می گیرد و حاصل خیزی خاک در آن اهمیت فوق العاده ای می یابد. در مواجهه با تغییرات اقلیمی که اتفاقاً مورد توجه اجلاس جهانی غذا نیز هست این نوع نظام کشاورزی برتری نسبی دارد.

نکته مهم دیگر در تبیین اهمیت کشاورزی ارگانیک این است که پتانسیل گرمایش گازهای گلخانه ای ناشی از کشاورزی ارگانیک یک سوم پتانسیل گرمایش گازهای گلخانه ای کشاورزی رایج است. حتی مصرف انرژی در این گونه کشاورزی 60 درصد از مصرف آن در کشاورزی معمول را در برمی گیرد.

کشاورزی ارگانیک، به دنبال تحقق امنیت غذایی به ویژه از بُعد سلامت است و این کار جز در سایه تفکر راهبردی و سیستمی مدیریت استراتژیک میسر نمی باشد. در این صورت، از طریق تحلیل محیطی اعم از محیط داخل و خارج و بررسی نقاط قوت و ضعف، نیز تهدید و فرصت و سرانجام بررسی شایستگی های کلیدی و آسیب پذیری جدی، هدف گذاری و سیاست گذاری های سطح بندی و سلسله مراتبی صورت پذیرد تا راهکارهای اجرایی را در چارچوب برنامه عملیاتی تبیین و طراحی نماید به نحوی که این مهم در سطح جوامع محلی و بهره برداران با ویژگی ها و تنوع گوناگون از نظر اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و اکولوژیکی همراه شده و موانع تولید و توزیع محصولات سالم و ارگانیک مرتفع گردد.

وضعيت جهانی محصولات ارگانيک

آمار و ارقام مربوط به کشاورزی زیستی حاکی از رشدی سریع و تداومی همه جانبه در گسترش این سامانه کشاورزی است. هر سال بر سطح زیرکشت محصولات زیستی افزوده میشود و با بالا رفتن آگاهی عمومی نسبت به مزایای محصولات زیستی، سیاست گذاران و سرمایه گذاران عرصه کشاورزی را بیش از پیش به تلاشی مضاعف در این زمینه مشتاق کرده است. در سال 2012 میلادی حدود 54/37 میلیون هکتار در سراسر جهان تحت مدیریت زیستی قرار داشته اند که آسیا با 3214867 هکتار حدود 9 درصد از اراضی ارگانیک جهان را به خود اختصاص داده است.

همان طور که در شکل بالا قابل مشاهده است بیشترین سطح زیر کشت محصولات زیستی در کشور ایتالیا قرار دارد. روند رو به رشد سطح زیر کشت محصولات زیستی طی سال های 1999 الی 2012 میلادی در جهان نیز در شکل پایین قابل مشاهده است.

در ایران حدود 1/0 درصد از اراضی کشاورزی تحت مدیریت ارگانیک قرار دارند. روند تغییرات سطح زیرکشت محصولات زیستی در ایران طی سال های 2009 الی 2012 در شکل زیر قابل مشاهده است. در سال های مختلتف شاهد تغییراتی در سطح زیرکشت هستیم ولی آنچه روند تغییرات (خط قرمز) نشان می دهد طی این سال ها، سطح زیرکشت محصولات ارگانیک افزایشی بوده و همچنان به این روند ادامه داده است.

بیشتر بخوانید: کشت ارگانیک بابونه، اویشن وگل گاوزبان

در سال 2012 میلادی سطح زیر کشت محصولات ارگانیک ایران 42634 هکتار بوده است که با احتساب 38035 هکتار جمع آوری محصولات از رویش گاه های طبیعی عدد نهایی به 80669 هکتار بالغ می شود. این مقدار در سال 2010 میلادی 45456 هکتار بوده است که مقدار 7256 هکتار به اراضی کشاورزی و 38200 هکتار به رویشگاه های طبیعی تعلق داشته است.

در سال 2010 تعداد 3014 نفر تولید کننده محصولات زیستی، 3 فراوری کننده، 2 واردکننده و 35 صادرکننده در ایران به ثبت رسیده است. این موارد در سال 2012 به 6100 تولیدکننده محصولات زیستی و 10 فراوری کننده ارتقاء یافته است. در این سال، تعداد صادرکنندگان نسبت به سال 2010 تغییری نداشت. در سال 2012 میلادی ایران در بین 10 کشور برتر از نظر سطح زیر کشت محصولات ارگانیک در آسیا قرار گرفته و با 42634 هکتار رتبه ششم را به خود اختصاص داده است.

در سال 2012 سطح زیرکشت گیاهان دارویی ارگانیک در جهان در در مجموع 111004 هکتار بوده است که از این مقدار 71183 هکتار گیاهان یکساله و 39821 هکتار گیاهان دارویی چندساله ثبت شده است. مقایسه آمار موجود طی سال های 2009 الی 2012 در مورد گیاهان دارویی ارگانیک نشان دهنده کاهش سطح زیر کشت این گیاهان می باشد، که در جدول زیر قابل مشاهده است. تنها در سال 2010 در هر دو بخش، گیاهان یک ساله و چند ساله و دائمی تا سال 2011 ثبت است و بعد از آن شاهد رشد منفی آن هستیم.