زراعت گیاه علف لیمو

گیاه شناسی علف لیمو:

علف ­لیمو یا لمون­گِرَس با نام علمی (Cymbopogon citratus) متعلق به خانواده ­ی گندمیان است.

گونه­ های مختلف علف ­لیمو، گیاهانی هستند چند ساله (که 5 تا 6 سال عمر می­ کنند) که در مناطق گرمسیری در سطوح وسیعی می ­رویند.

ریشه ­ی این گیاه کوتاه و کم و بیش افشان است و دارای انشعابات فراوانی است.

ارتفاع گونه­ های مختلف علف­ لیمو متفاوت است و بسته به شرایط محل رویش به 90 تا 240 سانتی­ متر نیز می­ رسد.

برگ­ ها به رنگ سبز روشن و معمولاً تسمه ­ای شکل و طویل می ­باشند. طول برگ ­ها بین 20 تا 65 سانتی­ متر و عرض آن 1 تا 3 سانتی­ متراست.

پیکر رویشی (برگ­ ها و ساقه­ های جوان)  اکثر این گیاهان دارای اسانس است که این اسانس بویی شبیه به بوی لیمو دارد.

مقدار اسانس و نیز ترکیبات تشکیل دهنده ­ی آن، به گونه­ ی گیاه و شرایط اقلیمی محل رویش مانند بافت خاک، حاصلخیزی خاک، زمان و روش برداشت گیاه بستگی دارد و بین 1 تا 3 درصد است.

پس از استخراج اسانس، کنجاله ­ی آن محتوی پروتئین، کلسیم و فسفر، غذای مناسبی برای دام و طیور می ­باشد.

80 درصد اسانس این گونه، حاوی ترکیب سیترال است، به طوری که اسانس علف­ لیمو را منبع ترکیب سیترال می ­دانند.

از آنجا که ساقه ­ی این گیاهان در مرحله­ ی گلدهی چوبی و سخت می ­شوند و این حالت سبب کاهش اسانس تا 30 درصد می­گردد؛ حدالامکان باید از تشکیل گل در این گیاهان جلوگیری نمود.

بیشتر بخوانید: صفر تا صد زراعت گیاه دارویی تاجریزی

نیازهای اکولوژیکی علف ­لیمو:

منشأ رویش گونه ­های مختلف علف ­لیمو مناطق حاره­ ای و گرم است، در نتیجه در طول دوره ­ی رویشی به آب کافی، درجه حرارت زیاد و نور فراوان نیاز دارند.

از کاشت این گیاه در سایه باید اجتناب کرد، زیرا نه تنها اسانس پیکر رویشی آن ­ها کاهش می­ یابد، بلکه این امر سبب سخت و چوبی شدن ساقه­ ی این گیاه شده و از کیفیت و کمیت اسانس آن­ها کاسته می ­شود.

گونه­ های مختلف علف ­لیمو قادر به رویش در هر خاکی هستند، ولی خاک­ های سنگین و متراکم برای کشت آن ­ها مناسب نیست. بهترین خاک برای کشت گونه ­های مختلف علف ­لیمو، خاک ­هایی با بافت لوم­شنی است.

آبیاری گیاهان، با مقدار اسانس آن­ها رابطه ­ی مستقیم دارد. ازین رو گیاهان باید در فصول خشک تحت آبیاری منظم قرار بگیرند.

مقدار بارندگی مورد نیاز، سالانه 2000 تا 2500 میلی ­لیتر ذکر شده است.

آب ایستایی برای گونه ­های مختلف علف ­لیمو مناسب نیست و باعث خشک شدن آن ­ها می­ شود.

شرایط اقلیمی محل رویش، نقش عمده ­ای در مقدار اسانس و اجزای تشکیل دهنده­ ی اسانس این گیاه دارد.

PH خاک مناسب برای علف­ لیمو بین 2/4 تا 4/8 مناسب است.

درجه حرارت مطلوب برای رشد و پرورش گونه­ ی مورد نظر 6/20 تا 5/27 درجه سانتی­ گراد است.

چگونگی نحوه ­ی کاشت گیاه دارویی علف ­لیمو

نکات آماده سازی خاک برای کشت علف ­لیمو:

در فصل پاییز، پس از برداشت گیاهانی که با علف ­لیمو به تناوب کشت شده ­اند، باید شخم عمیقی به زمین زده شود و کود­های شیمیایی مورد نیاز به سطح زمین پاشیده شود، سپس به وسیله­ ی دیسک آن­ ها را با خاک مخلوط کرده؛ اوایل بهار، پس از شکستن سله­ ها و خرد کردن کلوخه­ ها، زمین را تسطیح و بستر آن را برای کشت علف ­لیمو آماده کرد.

تاریخ و فواصل کاشت مناسب برای علف ­لیمو:

زمان مناسب برای کشت بذر در خزانه­ ی زیر پلاستیک، اوایل بهار (اواخر اسفند یا اوایل فروردین) می­ باشد.

فصل پاییز یا زمستان، زمان مناسبی برای تکثیر رویشی علف ­لیمو است. اگر امکان تکثیر این گیاه در زمان های مذکور نباشد، می­ توان آن­ها را در فصل تابستان (تیر یا مرداد) به روش تکثیر رویشی تکثیر نمود.

فاصله ­ی مناسب ردیف­ ها کاشت 50 سانتی­ متر و فاصله­ ی دو بوته از هم روی ردیف کاشت، 30 تا 50 سانتی­ متر مناسب است.

عمق مناسب برای قرار گرفتن گیاه در خاک در زمین­ های اصلی، 15 سانتی­متر است. اگرچه کشت گونه­ های مختلف علف­ لیمو در فواصل کمتر (فاصله ردیف­ ها کاشت 15 سانتی ­متر و فاصله­ ی دو بوته از هم در هر متر طولی 10 سانتی ­متر) باعث افزایش عملکرد می ­شود، اما چون ممکن است استفاده از ماشین ­آلات کشاورزی را با مشکل مواجه کند، کمتر آن­ ها را به صورت متراکم کشت می­ کنند.

بیشتر بخوانید: آشنایی با زراعت گونه های مختلف خردل

روش کاشت گیاه دارویی علف ­لیمو:

کاشت و تکثیر گونه­ های مختلف علف­ لیمو، بوسیله­ ی بذر یا به روش رویشی انجام می­ گیرد.

تکثیر بوسیله ­ی بذر:

ابتدا بذرها را در خزانه­ ی مناسبی که بستر آن مخلوطی از کودهای حیوانی کاملاً پوسیده و ماسه ­های نرم است، کشت می­ کنند. رطوبت فراوان و درجه حرارت زیاد، سبب تسریع در رویش این بذرها می­ شود.

با آبیاری منظم و وجین علف­ های هرز سطح خزانه، بذرها در اوایل اردیبهشت سبز می ­شوند. اواخر بهار تا اوایل تابستان (در ماه ­های خرداد تا تیر) یا اوایل پاییز (در مهر ماه)، زمان ­های مناسبی برای انتقال نشاءها به زمین اصلی می ­باشند.

اگر انتقال نشاءها به زمین اصلی در فصل پاییز صورت گیرد، یک سال بعد می­ توان محصول را برداشت کرد. ولی اگر نشاءها اواخر بهار تا تابستان به زمین اصلی منتقل شده باشند، محصول پس از 5 تا 6 ماه آماده­ی برداشت می ­شود.

پس از انتقال نشاءها به زمین اصلی، باید زمین را بلافاصله آبیاری کرد.

تکثیر رویشی: تکثیر رویشی، از طریق تقسیم بوته انجام می­ گیرد. برای این کار، ابتدا گیاهان 3 تا 4 ساله را از خاک خارج می ­کنند. این گیاهان باید عاری از هرگونه عوامل بیماری­ زای قارچی و باکتریایی باشند. سپس هر بوته را به قطعات 3 تا 4 قطعه تقسیم و با رعایت فواصل ذکر شده، در زمین اصلی کشت می­ کنند.

پس از کشت گیاهان، بلافاصله آن­ ها را باید آبیاری کرد.

بیشتر بخوانید: چگونگی کشت و کار و برداشت مرزنجوش

تناوب کاشت علف ­لیمو:

برای تناوب کاشت علف­ لیمو باید از گیاهانی استفاده شود که اولاً مانع از گسترش علف­ هرز شود و ثانیاً عناصر غذایی خاک را افزایش دهد.

گیاهانی نظیر: ذرت، گندم، گوجه ­فرنگی و گیاهان تیره­ ی پروانه ­آسا برای تناوب کاشت با علف ­لیمو مناسب می­ باشند.

روش داشت علف­لیمو:

کود دهی علف­ لیمو:

مواد و عناصر غذایی موجود در خاک، سبب افزایش عملکرد و همچنین افزایش کیفیت اسانس گیاه علف­ لیمو می­ شود.

افزودن مقادیر مناسب نیتروژن، اکسید فسفر و اکسید پتاس، نقش موثری در افزایش عملکرد (اعم از پیکر رویشی و مقدار اسانس) گیاه دارد.

فصل پاییز، قبل از کشت گونه ­های مختلف علف­ لیمو، باید 125 کیلوگرم در هکتار کود نیتروژن، 62 کیلوگرم در هکتار کود اکسید فسفر و 50 کیلوگرم در هکتار اکسید پتاس، به زمین­ هایی که محل کاشت علف ­لیمو است؛ افزوده شود.

توجه داشته باشید که کاربرد بیش از حد کود نیتروژن، سبب تسریع در رشد رویشی این گیاهان شده و از میزان اسانس آن­ ها به طور بارزی کاسته می­ شود.

آبیاری علف­ لیمو:

رطوبت فراوان، نقش عمده ­ای در جوانه زنی بذرهای گونه ­های مختلف علف لیمو دارد. ازین رو آبیاری منظم سطح خزانه ضرورت دارد.

مبارزه با علف­ های هرز علف ­لیمو:

رشد اولیه ­ی گونه ­های مختلف علف ­لیمو کند است. لذا وجین علف­ های هرز در سطح خزانه بسیار مهم بوده و نقش عمده­ ای در رویش گیاهان دارد.

پس از انتقال نشاءها، می­توان از علف­کش 2.4.D  یا گراماکسون 1% ، به مقدار 25 کیلوگرم در هکتار استفاده نمود.

مبارزه­ ی شیمیایی با علف­ های هرز به تنهایی کافی نیست و در طول رویش گیاهان باید فاصله­ ی بین ردیف ­ها را کولتیواتور مناسبی زد. این عمل نیز نقش عمده­ ای در رویش گیاهان و افزایش عملکرد خواهد داشت.

کاربرد محلول­ های غذایی مناسب، سبب افزایش و توسعه­ ی برگ­ ها و نیز افزایش عملکرد اسانس می ­شود. گونه ­های مختلف علف­لیمو نسبت به امراض مختلف مقاوم هستند.

کاربرد مالچ یا خشکاله­ ی گیاهان خرده شده در فاصله ­ی بین ردیف­ ها مناسب است و سبب کاهش تبخیر خاک و در نتیجه افزایش رشد گیاهان می­ شود.

روش برداشت محصول علف ­لیمو:

پیکر رویشی علف ­لیمو را می ­توان یک یا چند بار در سال برداشت نمود. تعداد دفعات برداشت، به شرایط آب و هوایی محلِ رویش گیاهان بستگی دارد.

میانگین عمر گونه­ های مختلف علف ­لیمو  5 سال است. ولی فقط تا 3 سال بازدهی اقتصادی دارند.

همه­ ی قسمت­ های پیکر رویشی علف لیمو ( اعم از تازه یا خشک شده) حاوی اسانس می­باشند. از این رو هنگام برداشت، اندام­ های خشک شده ­ی گیاهان نیز باید جمع آوری شوند.

چگونگی عملکرد و بهره ­وری از گیاه علف ­لیمو:

گیاه علف­ لیمو عملکرد اقتصادی خوبی دارد؛ به طوری که در سال 1397 جزء یکی از با صرفه ­ترین گیاهان دارویی شناخته شد؛ در آن زمان هر یک کیلوگرم از گیاه خشک علف لیمو  در بازار جهانی به قیمت 10 دلار فروخته شده بود، هم اکنون نیز این گیاه کاربرد گسترده­ ای در صنایع عطر سازی دارد، اسانس لمون گِرَس به علت ترکیب فوق ­العاده­ ای سیترال که دارای خواص بی­شماری است در زمینه­ های آروماتراپی و هومیوپاتی استفاده کرد؛

علاوه بر این در صنایع آرایشی، بهداشتی و همچنین در صنایع داروسازی کاربرد فراوانی دارد به طوری که قطره­ ی خوراکی علف­لیمو، روغن ماساژ لمون گِرَس، کرم باریجه علف لیمو، ماسک موی علف­ لیمو، مرطوب کننده ­ی لمون گِرَس گارنیر و ... همگی محصولات دارویی و آرایشی و بهداشتی هستند که از علف­ لیمو تهیه می­ شوند.

با توجه به موارد گفته شده در بالا و تعداد دفعات برداشت این گیاه، همچنین عملکرد خیلی خوب گیاه علف لیمو، این گیاه صرفه ­ی اقتصادی خوبی دارد. در جدول زیر عملکرد گیاه علف لیمو در برداشت­ های مختلف آورده شده است.

 بیشتر بخوانید:گیاهشناسی، کاشت، داشت و برداشت مریم گلی