اسفرزه

نام فارسی :

اسفرزه
 

نام علمی:

plantago ovata forsk
 

نام انگلیسی:

Lsubgol
 

خصوصیات گیاهی:

اسفرزه گیاهی است علفی و یکساله. منشاً این گیاه  شرق مدیترانه و هند گزارش شده است. ارتفاع آن متفاوت بوده و به شرایط اقلیمی محل رویش گیاه و همچنین نوع بذربستگی دارد. ارتفاع گیاهان خودرو بین ۳ تا ۵ سانتی‌متر، و گاهی به ۲۰ سانتی متر نیز می رسد. در حالی که ارتفاع گیاهان کشت شده بین ۳۰ تا ۴۵ سانتی متر است. اسفرزه فاقد ساقه بوده و برگ های آن طوقه ای، باریک و بلند بوده و طول آن ها بین 5/7 تا ۲۰ سانتی متر است. گل ها به صورت سنبله هایی بر روی ساقه های گل دهنده ای که ارتفاع آن ها 2/1 تا ۴ سانتی متر و ضخامت آن 5/0 سانتی متر است پدیدار می شوند.

ساقه های گل دهنده استوانه ای شکل بوده و روی هر سنبل ۴۵ تا ۷۰ گل کوچک موجود دارد. گل ها دو جنسی بوده و جام گل چهار دانه دارد. میوه کپسول، شکوفا و کم و بیش به شکل قایق است و محتوای دانه های کوچکی به رنگ قهوه ای روشن متمایل به زرد می باشد. طول دانه ۲تا ۳ سانتی متر و ضخامت آن 1 تا 5/1 میلی متر است .وزن هزاردانه آن 3/1تا8/1 گرم است. طول دوره رویشی اسفرزه کوتاه بوده و بین ۱۱۰ تا ۱۳۰ روز متفاوت است.بذور معمولاً ۶ تا ۷ روز پس از کشت و با یک آبیاری مناسب سبز می شوند.

قسمت دارویی:

دانه های اسفرزه و همچنین برگ های این گیاه خاصیت دارویی دارند.

مواد موثره:

برگها و دانه های این گیاه حاوی گلیکوزید اوکوبین(Aucubin) است. دانه‌های اسفرزه، بخصوص پیوسته آن حاوی مقادیر مناسبی موسیلاژو تانن است.

خواص درمانی:

ترکیبات موسیلاژی موجود در دانه (به‌خصوص در ترکیبات موسیلاژی پوسته) عمل مکانیکی دیواره روده را تحریک می‌کند، از این رو دارای اثر ملین و لینت بخش است. دانه پس اینکه آب جذب کرد متورم می شود و این عمل سبب سهولت در دفع مواد می گردد. موسیلاژ  همچنین می تواند مانند آستری، لایه مخاطی روده را پوشانده و به شکل محافظ روده سبب تسکین التهاب های روده شود.

مواد و عناصر غذایی:

کشت اسفرزه در خاک های حاصلخیز سبب افزایش عملکرد برگ ، بذرو مواد موثره آن می‌شود. از این رو  اسفرزه را باید در زمین های حاصلخیز و غنی از مواد و عناصر غذایی کشت کرد. فصل پاییز هنگام آماده سازی زمین باید ۲۵ گرم در هکتار کود ازت، ۳۰ تا ۵۰ کیلوگرم در هکتار کود فسفر و همچنین مقدار پتاس را به عنوان مقادیر پایه به خاک اضافه کرد. افزودن ۲۵ کیلوگرم در هکتار ازت زود به صورت سرک سی روز پس از کاشت ضروری است.

سازگاری:

به طور کلی اسفرزه در مناطق خشک و خنک به خوبی می روید‌‌. اگر چه این گیاه در هر نوع خاکی رویش پیدا می‌کند ولی خاک های سبک و لوم شنی با زهکش مناسب برای آن بهتر است. کشت اسفرزه در مناطق آفتابی و کم و بیش خشک، سبب افزایش موسیلاژ دانه و برگ می شود. ۹۰% بذور اسفرزه در دمای ۵ تا ۱۰ درجه سانتی گراد سبز می‌شوند. با افزایش درجه حرارت، رویش بذر نیز کاهش می یابد به طوری که در دمای ۲۰ و ۲۵ درجه سانتی گراد رویش بذر به ترتیب ۵۵ و ۴۳ درصد کاهش می یابد.

آماده سازی خاک:

از آنجا که دانه های اسفرزه کوچک هستند ،از این رو آماده سازی زمین زراعی و تهیه بستر مناسب برای بذر از اهمیت خاصی برخوردار است‌. در فصل پاییز، افزودن کودهای شیمیایی مورد نیاز و انجام شخم مناسب به عمق ۲۵ تا ۳۰ سانتی متر ضروری است. سپس شکستن کلوخه ها توسط دیسک باید انجام گیرد. قبل از کاشت، باید بقایای علف های هرز راوجین کرد. در فصل بهار باید از به کار بردن وسایلی که سبب تبخیر و کاهش رطوبت خاک می شود، خودداری شود. اوایل بهار زمین را تسطیح می‌کنند. از آنجا که خاک سطحی که در مجاورت بذر قرار می‌گیرد، باید دارای ذرات کوچک و متراکم باشد ،از این رو قبل از کاشت با انجام غلتک مناسبی بستر خاک را متراکم می کنند تا اگر خاک از فضای زیاد و نامناسبی برخوردار باشد، فاصله مناسبی بین ذرات آن ایجاد گردد. چون کشتی غرقابی این گیاه مناسب تر است، از این رو پس از تسطیح زمین باید کرت بندی شود.

کاشت:

کاشت اسفرزه توسط بذور به صورت ردیفی انجام‌ گیرد. برای کشت باید از بذور تازه (مدت زیادی از برداشت آن نگذشته باشد) استفاده کرد. زیرا بذور کهنه و در انبار مانده از قوه نامیه مناسبی برخوردار نیستند. بذوری که برای کشت استفاده می شوند باید توسط قارچ کش تیرام(Thiram) یاقارچ کش تی.ام.تی.دی(T.M.T.D) به مقدار ۲ تا ۳ گرم در هر کیلوگرم تیمار شوند. 

کشت اسفرزه:

کشت این گیاه به دو صورت مستقیم و غیر مستقیم صورت می گیرد.

کشت مستقیم:

 در کشت مستقیم،بذور در ردیف‌های به فاصله ۴۰ تا ۵۰ سانتیمتر کشت می‌شوند .عمق کاهش 5/0تا 1 سانتی متر مناسب است. در کشت مستقیم برای هر هکتار زمین به ۶ تا ۸ کیلوگرم بذر با کیفیت مطلوب نیاز است .توصیه می‌شود به منظور یکنواختی در کاشت ،بذور با مقادیر مناسبی ماسه مخلوط شوند.

کشت غیر مستقیم:

ازکشت غیر مستقیم به ندرت و در موارد خاص استفاده می شود. در این روش بذور را در اوایل بهار ( اواخر اسفند) به عمق 5/0 تا 1 سانتی متر در خزانه خارج گلخانه‌ای (خزانه هوای آزاد )کشت می کنند. پس از آبیاری منظم و وجین علفهای هرز ،نشا‌ها را می‌توان اواخر بهار و (اوایل خرداد ) به زمین اصلی منتقل کرد. بوته ها در ردیف‌های به فواصل ۶۰ و ۸۰ سانتی متر، به فاصله ۴۰ تا ۵۰ سانتی متر روی ردیف در زمین اصلی کشت می‌شوند.

مراقبت و نگهداری:

بلافاصله پس از کشت، زمین را باید آبیاری کرد. در این صورت بذور پس ۶ تا ۷ روزسبز می شوند‌. به طور کلی نیاز آبی اسفرزین متوسط است ولی باید در نظر داشت که دفعات آبیاری به عوامل اقلیمی مانند درجه حرارت محیط، بستگی دارد. این گیاه در طول رویش، به ۵ تا ۶ آبیاری نیاز دارد. اولین آبیاری بلافاصله پس از کشت بذر انجام می گیرد. چنانچه در رویش بذر هماهنگی و یکنواختی وجود نداشته باشد، سه هفته پس از کاشت باید به دومین آبیاری اقدام کرد.

در این صورت توصیه می‌شود ازت مورد نیاز به همراه دومین آبیاری در اختیار گیاه قرارگیرد. سومین و چهارمین آبیاری به ترتیب ۵۰ و۶۰ روز پس از کاشت انجام می‌گیرد. باید توجه داشت، چنانچه پس از این که ۷۵ درصد گیاهان به گل نشستند، آبیاری صورت گیرد، عملکرد بذر به شدت کاهش می یابد. وجین علف های هرز در طول رویش اسفرزه ضرورت دارد‌. ۲۰ تا ۲۵ روز پس از کاشت، اولین وجین علف های هرز، باید انجام گیرد و تا دو ماه پس از کشت، باید ۲ ویا حتی۳ بار وجین علف های هرز را تکرار کرد.

برداشت:

زمان برداشت برگها و دانه‌های اسفرزه به شرایط اقلیمی محل رویش گیاه بستگی دارد. در طول رویش، ۲الی ۴ مرتبه می‌توان به برداشت برگ ها اقدام کرد .اولین برداشت در اوایل مرحله گلدهی انجام می‌گیرد. بلافاصله پس از برداشت، به خشک کردن برگ ها باید اقدام کرد‌. این عمل را می توان در سایه و در جریان هوای آزاد انجام داد. عملکرد برگ خشک به۲/۵ تا  ۳/۵ تن در هکتار می رسد. بلافاصله پس از برداشت، باید گیاهان و آبیاری کرد. هنگامی که میوه ها زرد رنگ شدند و ساقه های مربوطه شروع به خشک شدن نمودند، اقدام به جمع‌آوری آن ها کرده و پس از بوجاری نگهداری می کنند .هنگام برداشت میوه ها هوا باید خشک آفتابی باشد. از این رو اواسط روز زمان مناسبی برای برداشت میوه های اسفرزه است.