ریزش میوه مرکبات

ریزش میوه

بیشتر اندام­ های تولید مثل درخت، در دوران اولیه نمو شکل می ­گیرند. ریزش ممکن است قبل از باز شدن گل (ریزش جوانه گل) و یا مدت کوتاهی بعد از شکوفایی(ریزش گل) و یا در مرحله نمو زمانیکه تخمدان به اندازه قابل توجه ­ای رشد نموده است (ریزش میوه­ چه)، رخ دهد. این سه مرحله ریزش ممکن است با فاصله از هم رخ دهد اما وقتی شکوفایی به مدت بیش از شش هفته ادامه یابد نوعی هم پوشانی نیز ایجاد می­شود. مطمئناً ریزش اولیه با تراکم گلدهی افزایش می ­یابد. ریزش جوانه گل و گل در قسمت دمگل رخ می­دهد اما میوه­ چه­ ها از قسمت اتصال میوه به دم گل (کالیکس) ریزش می­کنند. در هر دو حالت ریزش با تولید اتیلن همراه بوده و کنترل می­شود. بعلاوه مقادیر بالایی از ترکیبات شبه اسید جاسمونیک در گل ­آذین و میوه ­های در حال نمو ارقامی که دارای ریزش اولیه شدیدتر هستند، یافت شده است. به نظر می­رسد این ترکیبات و ترکیبات شبه اسید آبسزیک می­ توانند در میزان میوه ­نشینی و ریزش اولیه میوه نقش داشته باشند.

 ریزش متاثر از نوع وضعیت نسبت گل به میوه ­چه نیز هست. در مجموع ریزش در گل ­آذین ­های بدون برگ نسبت به برگ­دارها، زودتر و در حجم بیشتری رخ می ­دهد. الگوی ریزش در هر دو نوع گل ­آذین مشابه است. در ابتدا یک کاهش در نسبت گل به میوه باقیمانده در گل ­آذین و هم­چنین همراه با کاهش در تعداد گل ­آذین­ های بارده نیز است. مراحل ریزش ممکن است تا ۱۲ هفته طول بکشد.

بیشتر بخوانید: فراوری میوه ها

به نظر می­رسد ریزش در دمگل که در مدت زمان کوتاهی بعد از شکوفایی (آنتزیس) رخ می­دهد، ارتباطی با میزان کربوهیدرات در دسترس نداشته باشد. حتی ممکن است زمانیکه سطح کربوهیدرات ­ها در برگ ­ها حداکثر هست نیز رخ دهد. در گل ­آذین­ های چند گله، این حالت ممکن است به دلیل غالبیت نسبت گل به میوه اتفاق افتد. هم در روی درخت (فضای باز) و هم در شاخه­ های پرورش یافته در فضای کنترل شده، با کاربرد اکسین ریزش به تاخیر افتاد. اثر اکسین در این رابطه به طور آشکاری از طریق کاربرد کبالت که یک بازدارنده سنتز اتیلن است افزایش یافت.

 ریزش در گل ­آذین­ های بدون برگ و یا دارای سطح برگ کم زودتر رخ می­دهد. ریزش ­های اولیه میوه به نظر می‌رسد به علت کمبود فتوسنتز نباشد. عامل اصلی آن کاهش در انتقال کربوهیدرات به میوه­چه­ ها به دلیل وجود سینک­ های زیاد (مقاصد مصرف) و نه محدودیت در منابع باشد که کاهش در سرعت رشد و در نتیجه تسریع در پیری را به دنبال دارد. دلیل اصلی وجود مقاصد زیاد در این مرحله، ذخیره نشاسته در برگ گل‌آذین‌ها و هم­چنین بالا بودن سطوح قند در پوشش خارجی (پریکارپ) میوه­چه­ های ریزش یافته است. در طول ریزش اولیه میوه­ چه، تجمع نشاسته در برگ ­های گل­ آذین ­هایی که میوه­ چه ­ها با نیروی بیشتری اتصال دارند (بدون ریزش در سطح بالایی است. این تجمع نشاسته بوسیله میوه ­چه­ ها تنظیم می­شود و چنانچه حذف شوند محتوای نشاسته برگ­ ها به سرعت کاهش می­ یابد. سطوح جیبرلین درون­زا ممکن است علت اصلی نقش میوه ­چه­ ها در تجمع نشاسته باشد چون اثر میوه­چه­ ها را می­توان با کاربرد جیبرلین تقلید نمود. میزان جیبرلین درون­زا در برگ­ ها با ریزش میوه­ ها به سرعت کاهش می­ یابد. بعلاوه در مرکبات، گرده ­افشانی باعث افزایش سطوح جیبرلین و در نتیجه کاهش ریزش تخمدان می­ شود.

در طول ریزش دیرهنگام، به دلیل سرعت تجمع مواد خشک در میوه­ چه ­ها، میزان فتوسنتز برگ ­های روی گل‌آذین­ ها نیز متقابلاً افزایش می­ یابد. میوه­ چه ­های در حال نمو، کربوهیدرات­ ها را از سایر بخش ­های درخت جذب نموده و ایجاد نوعی رقابت بر سر کربوهیدرات قابل دسترس می­نمایند که در نهایت منجر به تخلیه ذخایر کربوهیدرات از سایر اندام درخت می­شود. سطح ساکارز برگ­ ها به کمترین مقدار خود نزول می­کند. در این زمان میزان بقای میوه­ ها از طریق ظرفیت و توانایی درخت در تهیه متابولیت ­ها تعیین می­ شود. هرگونه افزایش در رشد و نمو میوه ­چه­ ها با کاهش در ریزش آنها مرتبط است. در چنین حالتی است که دو شاخص میزان تجمع مواد خشک و تعداد میوه­ چه­ ها در حالت پایداری حفظ می ­شود. در این مرحله، ریزش میوه­ چه با محتوای قند آزاد میوه­چ ه­ها رابطه معکوس دارد. این رابطه تا زمانیکه میوه­چه ­ها از نظر میزان کربوهیدرات در دسترس با هم متفاوت هستند صدق می ­کند. در این زمان چنانچه سرعت ریزش میوه­ چه­ های روی یک درخت با هم مقایسه شوند مشاهده می­ شود که میزان بقای متفاوتی بین آنها وجود دارد. کمبود در قندها باعث ساخت اتیلن شده که اتیلن خود نیز در ریزش نقش دارد.

داده ­های حاصل از یک تحقیق نشان داد که ریزش ناشی از کمبود میزان کربوهیدرات، از طریق میزان اسیدآبسزیک و ۱- آمینوسیکلوپروپان-۱-کربوکسیلیک اسید که به صورت اولیه در میوه ­ها وجود دارند کنترل می­شوند. در چنین سیستمی اسیدآبسزیک نقش ماده­ای حساس در برابر کمبود غلظت مواد غذایی عمل نموده و سطوح ACC و اتیلن را که عامل ریزش محسوب می­ شوند تعدیل می ­نماید. به طور کلی ABA و ACC نوعی عمل خود تنظیمی روی میزان باردهی میوه بر اساس میزان کربوهیدرات در دسترس دارند.

 بر اساس شواهد موجود، در نبود تنش ­های محیطی، میزان میوه ­نشینی از طریق میزان کربوهیدرات قابل دسترس در پایان هر دوره ریزش تعیین می­ شود. عمل حلقه ­برداری که باعث محدودیت در انتقال کربوهیدرات به ریشه می­ شود در بیشتر ارقام مرکبات میزان میوه­ نشینی را افزایش می ­دهد. این روش در طول دوره ریزش میوه­چه تاثیر زیادی دارد اما در طی دوره ریزش اولیه میوه ­چه ­ها، تاثیر معنی ­داری ندارد. میوه ­نشینی بوسیله میزان رقابت سینک­ های درونی (مراکز مصرف) با هم، تنظیم می­شود. بنابراین هرگونه افزایش در سرعت رشد میوه­ چه ­های در حال نمو منجر به کاهش تعداد میوه می شود بدون اینکه تاثیر زیاد و محسوسی روی عملکرد کل داشته باشد.

به طور کلی عواملی که سبب ریزش­ های غیرطبیعی شده و لازم است یک تولید کننده مرکبات بداند به شرح ذیل است:
الف- خاک اشباع از آب و استمرار آن موجب پوسیدگی ریشه و در نتیجه ریزش می­شود.

ب- فقدان رطوبت کافی در خاک به ویژه در روزهای گرم که تنش خشکی درختان را در پی دارد.

ج- استفاده از روغن سفید در کنترل کنه مخصوصاً موقعی که خاک خشک و درختان در تنش خشکی قرار دارند.

د- کمبود یا ناکافی بودن مواد غذایی به ویژه ازت که در اواخر بهار یا اوایل تابستان منجر به ریزش میوه می‌شود.

ه- بعضی از روش ­های مدیریتی چون تأخیر و یا استفاده ناصحیح از کودهای شیمیایی، مبارزه نکردن با علف­ های هرز و انجام عملیات زراعی نامناسب و صدمه زدن به ریشه درختان که موجب تقلیل رطوبت و مواد غذایی می‌شود.

رابطه رشد میوه و ریزش

رشد میوه مرکبات از سه مرحله تشکیل شده است. اولین مرحله رشدی میوه­ چه ­ها از طریق افزایش در ضخامت پریکارپ در نتیجه تقسیم سلولی است که تا چند هفته بعد از ریزش گلبرگ­ ها ادامه دارد. مرحله دوم فاز بزرگ شدن سلول است که مشخصه آن شکل­گیری کیسه­ های میوه (آبدان)، افزایش اندازه لوکول­ ها (آبدانک­ها) و کاهش در ضخامت برون­بر (پریکارپ) است. تجمع مواد خشک از همان اوایل رشد میوه ­چه تا رسیدن به حداکثر حجم آن در شروع مرحله بزرگ شدن سلول­ ها ادامه داشته و در مراحل نزدیکی­ بلوغ ثابت باقی می­ ماند. بیشترین میزان رشد میوه در طول مرحله بزرگ شدن سلول انجام شده و چندین ماه به طول می ­انجامد.

 تعداد میوه نهایی حدود ۱/۰ تا ۱۰ درصد تعداد کل گل­ های تشکیل شده روی درخت است. ریزش میوه ممکن است در مرحله شکوفایی یا حتی زودتر و یا در مراحل بعدتر زمانیکه تخمدان رشد معنی ­داری نموده است اتفاق افتد. این ریزش که به ریزش میوه­ چه معروف است از محل قاعده تخمدان رخ می ­دهد. در هر دو حالت میزان ریزش بستگی به سرعت رشد میوه، کربوهیدرات و سایر متابولیت ­های قابل دسترس دارد.

 ریزش بعدی میوه­ چه­ ها، همزمان با خروج کربوهیدرات­ های ذخیره شده در برگ­ها و زمانیکه رشد میوه­ چه­ ها بستگی به میزان فتوسنتز جاری دارد، ایجاد می­شود. بررسی ­ها نشان داده است که اندازه نهایی میوه بستگی به میزان تجمع مواد خشک در میوه ­های باقیمانده از ریزش در این مرحله دارد. تمام این مشاهدات حاکی از این است که میزان کربوهیدرات قابل دسترس، سطح ریزش جودرو را تعیین می­کند. این بدان معنی نیست که میزان قند آزاد هم در این پدیده نقش دارد، چون میزان قند در میوه ­های ریزش یافته به مراتب بیشتر از میوه‌های باقیمانده روی درخت است. با اینکه قندها به سرعت در میوه ­چه­ های با رشد زیاد، ساخته می­شوند، لیکن سطح قند آزاد در حد پایینی است. کاهش رشد میوه­ چه ­ها، ریزش را تسریع داده که احتمالاً به دلیل وجود قندهای استفاده نشده در میوه­ چه ­ها است.

 رابطه بین میزان رشد میوه­ چه­ ها و ریزش، بسیار ظریف و حساس است. طوری که هر گونه تغییر در هر یک از این شاخص ­ها، دیگری نیز تحت تاثیر قرار می­گیرد. هرگونه افزایش در میوه­ نشینی، سرعت رشد میوه­ چه­ ها را کاهش می­دهد. در مقابل با افزایش در رشد میوه­چه ­ها، میزان ریزش نیز افزایش می­ یابد. در درختان نارنگی (ماندرین) که دارای میزان کربوهیدرات ذخیره مشابه بودند، تعداد میوه تشکیل شده رابطه تنگاتنگی با سرعت رشد آ نها در طول ریزش جودرو دارد. درختان با سرعت میوه نشینی بالا، تعداد میوه کمتر ولی بزرگتر تولید می‌نمایند.

بیشتر بخوانید: رابطه اندازه میوه و عملکرد درمرکبات