راهنمای زراعت گیاه دارویی انیسون

زراعت انیسون (بادیان رومی):

گیاه شناسی انیسون:

انیسون یا بادیان رومی با نام علمی (Pimpinella anisum) متعلق به خانواده­ ی چتریان، گیاهی است علفی و یک ساله.

ساقه ­ی انیسون مستقیم، استوانه­ ای شکل و کم و بیش پوشیده از کرک­ های ظریفی است. ساقه ضعیف و اغلب به صورت خوابیده روی زمین قرار دارد، در طول ساقه شیارهای متعددی وجود دارد. ارتفاع گیاه متفاوت است و به شرایط اقلیمی محل رویش، بین 30 تا 70 سانتی­ متر متغیر است. ریشه­ ی گیاه انیسون، مخروطی و ظریف است و طول آن به 20 سانتی­ متر تا 30 سانتی ­متر می­ رسد و انشعابات کمی دارد.

برگ­ ها به طور متناوب بر روی ساقه پراکنده اند. این گیاه سه نوع برگ دارد:

برگ­ هایی که در قسمت تحتانی ساقه قرار گرفته ­اند، کم و بیش تخم­مرغی شکل یا قلبی شکل است و دمبرگ بلندی دارند.

برگ ­های قسمت میانی، ساقه دمبرگ کوچکتری دارند در حالی که برگ­ های ناحیه­ ی فوقانی ساقه باریک ترند و انشعاب های بیشتری داشته و معمولاً سه شاخه ­اند.

این برگ ­ها فاقد دمبرگ می­باشند.

گل ­ها کوچک، سفید رنگ و به شکل چترمرکب و مجتمع است. گل­ ها در انتهای ساقه­ ها ظاهر می­ شوند.

بیشتر بخوانید: معرفی گیاه بذرالبنج و نحوه ی کشت و پرورش آن

اولین گل ­ها در اواخر بهار تا اوایل تابستان خرداد ماه یا تیر ماه ظاهر می ­شوند.

میوه فندوقه­ ی دو قسمتی، تخم­ مرغی شکل و یا به شکل گلابی وارونه است. طول میوه سه تا شش میلی ­متر و ضخامت 5/1 تا 5/2 میلی­متر است. میوه ­ی انیسون بوی مطبوعی دارد که ناشی از وجود اسانس است.

اسانس در حفره­ های مخصوص اسانس ساخته و ذخیره می­ شود. مقدار اسانس متفاوت است و بین 5/1 تا 3 درصد است و در بعضی از ارقام مقدار آن به شش درصد نیز می­ رسد. مهم­ترین عناصر تشکیل دهنده ­ی اسانس، ترکیب آنتول است.

*پس از استخراج اسانس، کنجاله­ ی حاوی 18 تا 23 درصد روغن، 16 تا 20 درصد پروتئین و 5/3 تا 5/5 درصد ترکیبات قندی است که مواد غذایی مناسبی برای استفاده از دام و طیور مناسب می ­باشد.

انیسون از دوره­ ی رویشی متوسطی برخوردار است؛ به طوری که از بدو رویش بذر تا تولید میوه 120 تا 150 روز به طول می ­انجامد.

بذرها پس از 17 تا 25 روز سبز می­ شوند. رویش اولیه­ ی گیاهان بسیار کند است؛ به طوری که از بدو رویش بذر تا ساقه­ دهی 35 تا 40 روز، از رویش بذر تا گل دهی 65 تا 75 روز و از گل دهی تا رسیدن میوه 20 تا 25 روز به طول می انجامد.

بیشتر بخوانید: راهنمای زراعت گیاه دارویی خرگوشک یا گل ماهور

انیسون گیاهی است یک پایه است و حشرات گرده ­افشانی آن را انجام می ­دهند.گل­ های کوچک انیسون مقدار زیادی نکتار تولید می ­کنند که سبب جلب حشرات می­ شود.

میوه ­های انیسون همزمان نمی ­رسند و اگر برداشت میوه ­ها با تأخیر صورت بگیرد به اطراف پراکنده می­ شوند. قوه­ ی رویشی بذر رسیده با گذشت زمان به سرعت کاهش می ­یابد و در نهایت بذرها پس از گذشت 5 سال فاقد قوه ­ی رویشی هستند.

بیشتر بخوانید: شرح نکات کامل زراعت گیاه گشنیز

نیازهای اکولوژیکی گیاه انیسون یا بادیان رومی:

انیسون در طول رویش به آب و هوای گرم و آفتاب کافی نیاز دارد.

این گیاه از بدو رویش تا رسیدن میوه ­ها به 1500 تا 1700 ساعت روشنایی احتیاج دارد. بذر در دمای چهار تا پنج درجه ­ی سانتی ­گراد جوانه می­زند ولی درجه حرارت مطلوب برای جوانه زنی 20 تا 25 درجه سانتی­ گراد است.

این گیاه به سرما حساس نیست به طوری که دمای 7- درجه سانتی ­گراد را بدون هیچ آسیبی تحمل می­ کند.

بذرهای انیسون یا بادیان رومی برای رویش به مقدار رطوبت زیادی نیاز دارد، حدوداً 130 تا 140 درصد وزن بذر به رطوبت نیاز است. انیسون از بدو ساقه دهی تا آغاز گلدهی به مقادیر مناسبی آب نیاز دارد.

همچنین اگر در این مراحل گیاه تحت آبیاری منظم و کافی قرار بگیرد؛ عملکرد بذر و مقدار اسانس به نحو چشمگیری افزایش می­ یابد.

اگر در طول رویش آب کافی در دسترس گیاهان نباشد، عملکرد بذر به میزان قابل توجهی کاهش می­ یابد. گیاه انیسون در دوره تشکیل میوه به هوای گرم و رطوبت کمتری نیاز دارد و به منظور بهبود رشد و نمو و افزایش عملکرد به خاک مناسب، مواد غذایی و آب کافی نیازمندند. خاک ­های چرنوزیوم (خاک­ های حاصلخیز سیاه یا قهوه ­ای) خاک­ های بسیار مناسبی برای تولید این گیاه است. خاک­ های سبک شنی و تهی از مواد غذایی و همچنین خاک­ های سنگین رسی برای کشت انیسون مناسب نیست.

PH خاک برای انیسون بین 5/6 تا 2/7 مناسب است،تقریباً خنثی.

چگونگی کاشت گیاه انیسون یا بادیان رومی:

آماده سازی خاک جهت کاشت انیسون:

در فصل پاییز انجام شخم مناسبی به عمق 25 تا 30 سانتی ­متر ضرورت دارد. سپس مواد و عناصر غذایی مورد نیاز گیاه را به خاک باید اضافه کرد.

وجود سله برای رویش بذر انیسون مناسب نیست، زیرا سبب ناهماهنگی در جوانه زنی آن­ ها می­ شود. اواخر اسفند با دیسک سله ­ها و کلوخه ­ها را باید شکست و زمین را تسطیح کرد.

چون بذرهای انیسون کوچک هستند خاک باید سطحی نرم و متراکم داشته باشد تا استقرار بذرها به خوبی انجام گیرد. از این رو، قبل از کاشت انجام غلتک سبک ضروری است.

زیرا، سبب متراکم شدن خاک سطحی و از بین رفتن فضاهای نامناسب موجود در خاک می­ شود.

پس از کاشت بذر نیز انجام غلتک مناسب به منظور تماس بذر با خاک، جهت تسریع در جذب آب و هماهنگی در رویش بذر ضرورت دارد.

 تاریخ و فواصل کاشت گیاه انیسون:

کاشت انیسون در زمان مناسب، نقش عمده­ای در افزایش عملکرد بذر دارد. اگرچه بذر انیسون در دمای چهار تا پنج درجه سانتی­گراد شروع به رویش می­ کند ولی تسریع در کاشت این گیاه مناسب نیست. زیرا رویش بذرها به صورت نامنظم و ناهماهنگ صورت می­گیرد. تأخیر در کاشت نیز مناسب نیست، زیرا از رطوبت خاک کاسته می ­شود. زمان مناسب برای کاشت بذر هنگامی است که دمای خاک مطلوب است که دمای خاک در عمق سه تا پنج سانتی­ متری به هفت تا هشت درجه­ ی سانتی ­گراد برسد.

اوایل بهار تقریباً در اواخر اسفند ماه تا اوایل فروردین­ ماه، علاوه براینکه دمای خاک مطلوب است، بلکه خاک نیز مقادیر مناسبی رطوبت نیز برخوردار است.

 بذرها در ریف­ هایی به فاصله ی 25 تا 30 سانتی­ متر باید کشت شوند. عمق بذر دو تا سه سانتی­ متر مناسب است و در هر متر طول ردیف 50 تا 60 بوته باید رشد کند. مقدار بذر مورد نیاز برای هر هکتار زمین 15 تا 20 کیلوگرم است.  

روش کاشت گیاه انیسون:

از آن­جا که بذرهای انیسون از قوه­ ی رویشی خوبی برخوردار است؛ کشت مستقیم در زمین اصلی نتایج مطلوبی دارد. در اکثر کشورها برای کشت انیسون از روش کشت مستقیم استفاده می­شود. کشت انیسون به صورت ردیفی و با استفاده از ردیف­کار انجام می ­گیرد.

برای کاشت از بذرهایی باید استفاده کرد که وزن هزار دانه ­ی آن چهار تا پنج گرم باشد. عملکرد محصول 20 تا 25 درصد در مقایسه با محصول حاصل از کشت بذرهای سبک تر افزایش می­یابد.

پس از کاشت انجام غلتک مناسب و آبیاری کافی سبب یکنواختی در رویش بذرها می­ شود.

تناوب کاشت گیاه انیسون:

انیسون به بستر مناسب و عاری از علف ­های هرز نیاز دارد. کاربرد صحیح تناوب کشت به طور چشم گیری سبب کاهش علف هرز می ­گردد.

گیاهانی که برای تناوب کشت با گیاه انیسون انتخاب می­ شوند باید علاوه بر ممانعت برای گسترش علف ­های هرز، دوره ­ی رویشی کوتاهی نیز برخوردار باشند.

غلات و سبزیجات، گیاهان مناسبی برای تناوب کشت با انیسون هستند. به دلیل بیماری­ های مشترک بین گیاه انیسون و گیاهان خانواده­ ی چتریان، مثل: گشنیز، زیره، شوید ... تناوب کاشت با آن­ ها مناسب نیست.

زیرا ممکن است سبب گسترش آفت ­ها و بیماری­ ها شده و خسارت­ های سنگینی به محصول وارد شود. بذرهای گشنیز پس از رسیدن به اطراف پراکنده می­ شوند و چون برگ­ های این گیاه و انیسون شباهت زیادی دارند، تشخیص این دو گیاه به خصوص در مراحل اولیه ­ی رویش از هم مشکل است و وجین علف ­های هرز را دچار اشکال می ­نماید.

بیشتر بخوانید: راهنمای زراعت گیاه دارویی گل انگشتانه

چگونگی داشت گیاه انیسون یا بادیان رومی:

روش مبارزه با علف های هرز و آفات گیاه انیسون:

 رشد اولیه­ ی گیاهان بسیار کند و بطئی است. ازین رو علف­ های هرز می­ توانند بدون رقابت و به سرعت توسعه یابند. کنترل علف­ های هرز قبل از کاشت و نیز تهیه­ ی بستر فاقد علف هرز ضرورت دارد.

قبل از کاشت برای مبارزه با علف­ های هرز از علف­کش مرکازین به مقدار 5 تا 5/5 کیلوگرم در هکتار یا از علف­کش مالوران به مقدار 5/3 تا 4 کیلوگرم در هکتار به صورت محلول پاشی می­ توان استفاده کرد.

پس از رویش انیسون، از علف­کش آفالون به مقدار 2 تا 5/2 کیلوگرم در هکتار بدون هیچ آسیبی به گیاهان می ­توان استفاده کرد.

زمان مناسب برای استفاده ازین علف­کش هنگامی است که ارتفاع بوته­ ها بین 10 تا 15 سانتی­متر باشد. از دیگر علف­کش ­های انتخابی انیسون می­ توان از فوسیلاد و به مقدار 1 تا 5/1 کیلوگرم در هکتار نام برد.

گیاهان ممکن است به عوامل بیماری­زای باکتریایی آلوده شوند که در این صورت خسارات سنگین به محصول وارد می­ شود. بیماری­ های باکتریایی انیسون به گشنیز بسیار شبیه است. استفاده از تکنیک ­های مناسب به­ زراعی نقش عمده ­ای در کاهش بیماری­ های باکتریایی دارد. لکه برگی از بیماری ­های قارچی گیاه انیسون است. آبیاری و خاک نامناسب نقش عمده ­ای در گسترش این بیماری دارد.

تا کنون آفت خاصی روی گیاه انیسون گزارش نشد است.

گل­ها و همچنین میوه ­ی گیاه شوکران کبیر شباهت زیادی به گل­ ها و میوه ­ی انیسون دارند. میوه­ ی شوکران کبیر سمی و مرگ آور است و چنانچه با میوه انیسون مخلوط شود تشخیص و جدا کردن آن ­ها از یکدیگر بسیار مشکل است.

در این صورت از چنین میوه ­هایی نباید استفاده کرد.

روش کود دهی گیاه انیسون:

به منظور تولید گیاهانی با عملکرد مطلوب بذر و مواد موثره­ با مواد و عناصر غذایی مناسب در خاک میسر است. برای تولید هر 100 کیلوگرم میوه ­ی انیسون، گیاهان 5/3 کیلوگرم کود نیتروژن، 5/1 کیلوگرم کود اکسید فسفر و 4 کیلوگرم کود اکسید پتاس از خاک جذب می ­نمایند.

گیاهان در مرحله­ ی ساقه دهی تا گلدهی، بیشترین مقدار مواد و عناصر غذایی را از خاک جذب می ­نمایند.

برای تولید هر 500 تا 600 کیلوگرم بذر افزودن 40 تا 60 کیلوگرم در هکتار کود نیتروژن، 60 تا 90 کیلوگرم در هکتار کود اکسید فسفر و 40 تا 60 کیلوگرم در هکتار کود اکسید پتاس در فصل پاییز هنگام آماده ساختن خاک ضروری است.

همچنین در مرحله­ ی ساقه دهی افزودن 20 کیلوگرم در هکتار کود نیتروژن به صورت سرک نقش عمده­ ای در افزایش عملکرد بذر خواهد داشت.

چگونگی برداشت گیاه انیسون یا بادیان رومی:

میوه­ های گیاه انیسون مانند اکثر گیاهان خانواده ­ی چتریان به طور همزمان نمی­ رسند. ابتدا بذرهای نواحی میانی چترهای اصلی و سپس بذرهای قسمت­ های دیگر می ­رسند. بدین جهت، تأخیر در برداشت محصول سبب کاهش عملکرد می ­شود. محصول را می­توان در یک یا دو مرحله برداشت کرد.

برداشت در یک مرحله:

برداشت یک مرحله­ ای هنگامی انجام می­گیرد که میوه­ ها رسیده و رطوبت آن­ ها نیز پایین باشد. هنگام رسیدن میوه ­ها، برگ ­ها به تدریج خشک می ­شوند.

برداشت در دو مرحله:

برداشت دو مرحله ­ای هنگامی آغاز می­ شود که بیش از 30 درصد میوه ­ها رسیده باشند. در مرحله ­­ی اول ابتدا گیاهان را از فاصله ­ی 10 تا 12 سانتی ­متری سطح زمین برداشت می­ کنند. پس از چهار تا شش روز که گیاهان روی زمین ماندند و از رطوبت آن­ ها کاسته شد، اقدام به برداشت نهایی محصول می ­شود.

برداشت محصول در دو مرحله مناسب نیست و کمتر مورد استفاده قرار می­ گیرد. زیرا گیاهانی که روی زمین قرار گرفته­ اند ممکن است تحت تأثیر عوامل نامساعد جوی (بارندگی) قرار گیرند و از کیفیت محصول کاسته شود. از آن­جا که بذرهای رسیده از ریزش کمی برخوردارند مگر اینکه با تاخیر زیادی برداشت شوند.

لذا برداشت محصول در یک مرحله مناسب­تر است. بذرهای برداشت شده مقدار زیادی رطوبت دارند. ازین رو، پس از برداشت، باید به سرعت خشک و سپس بسته بندی شوند. دمای مناسب برای خشک کردن میوه ­های انیسون 40 درجه­ ی سانتی ­گراد است. مقدار رطوبت مجاز پس از خشک شدن 10 تا 11 درصد می­ باشد.

عملکرد میوه متفاوت و به شرایط اقلیمی و روش برداشت محصول بستگی دارد و بین 4/0 تا 1 تن در هکتار است.

بیشتر بخوانید: راهنمای زراعت گیاه دارویی انجدان رومی