کاشت داشت و برداشت چغندرقند

مقدمه

در طول سال ها بهبود سریع در زراعت و تکنولوژي، فرآوري چغندرقند براي کشاورزان و اقتصاد ملی کشورهاارزشمند بوده است. کشت چغندرقند می تواند سیاست کشاورزي منطقه را تغییر دهد . این گیاه در تناوب بسیار مهم است؛ بعد از کشت چغندرقند شرایط خاك بهتر شده و می تواند براي محصول بعدي مفید باشد .

فرآورده هاي فرعی تولید چغندرقند و قند مثل تفاله، ملاس و آهک مجدداً به کشاورزي برگشت می یابد وتولیدات دامی و حاصلخیزي خاك را افزایش می دهد. امروزه کارخانه هاي قند از نظر فنی بهبود یافته و بزرگ شده اند و در نتیجه در سال هاي اخیر تعداد آنها به طور قابل توجهی کاهش یافته است.نظیر گذشته، در آینده نیز چغندرقند و نیشکر به عنوان منبع اصلی قند باقی خواهند ماند.

ممکن است استفاده از شیرین کنندههاي مصنوعی بیشتر شده و این مواد با قند رقابت کند. باید دید که علم پزشکی این مواد را چگونه ارزیابی خواهد کرد و پذیرش آنها توسط مصرف کنندگان تا به چه حد گسترش خواهد یافت. از طرفی برخی محصولات کشاورزي به عنوان منابع قابل تجدید با ارزشی براي جایگزینی سوخت هاي فسیلی در نظر گرفته شده اند. محصولاتی که عملکرد زیادي از کربوهیدرات هاي قابل تبدیل می کنند،اهمیت ویژه اي دارند و در مناطق معتدله دنیا ممکن است گیاهان تولید کننده قند بدین منظور کشت شوند.

چغندرقند گیاهی است که در شرایط مساعد 8-10 تن در هکتار قند تولید میکند که برابر با 5000-6000 لیتر در هکتار اتانول است اما، در آیندة قابل پیش بینی هدف اصلی از کشت چغندرقند همچنان تولید قند کریستاله خواهد بود.

تهیه زمین

با وجود آن‌که، چغندر قندر در بسیاری از انواع بافت قادر به رشد است اما بهترین بافت خاک برای رشد آن، بافت متوسط (لومی) است. در این نوع خاک، درصد رس بین 35-20 درصد متفاوت است. چنانچه درصد رس بیش از 35 و یا کمتر از 20 درصد باشد، ممکن است باعث تشکیل سله شود. در این صورت، جهت بهبود خصوصیات فیزیکی خاک بایستی از انواع کودهای آلی از جمله کودهای سبز و یا دامی استفاده شود.

با توجه به عمق نفوذ ریشه چغندر قند، خاک مزرعه باید تا حد امکان عمیق باشد لذا بهتر است زمین انتخابی حداقل دارای 60 سانتی‌متر خاک زراعی باشد. همچنین لایه محدود کننده نفوذ آب در عمق بیش از 60 سانتی‌متر نیز نباید وجود داشته باشد. در صورت وجود لایه سخت در خاک‌هایی با بافت متوسط تا سنگین ایجاد می‌شود، که جهت جلوگیری از آن بایستی هر سه تا چهار سال یک‌بار اقدام به زدن زیرشکن شود. بهترین زمان برای زیر شکن، فصل تابستان در خاکی است که محتوی کمترین میزان رطوبت باشد. کم بودن عمق خاک زراعی و یا وجود لایه سخت موجب بد شکلی و انشعاب ریشه چغندرقند خواهد شد.

چغندر قند به ‌ویژه در مرحله جوانه‌زنی به شرایط غرق‌آبی بسیار حساس است. زمین انتخابی جهت زراعت چغندرقند حتماً بایستی در سال قبل زیر کشت چغندرقند نبوده باشد. همچنین از کاشت چغندرقند در زمینی که کشت قبل از آن یونجه و دیگر گیاهان خانواده بقولات است باید خودداری شود.

اگرچه چغندرقند در گروه گیاهان زراعی متحمل به‌ شوری قرار دارد اما از مرحله جوانه‌زنی تا استقرار بوته (حدود 4 تا 6 برگ حقیقی) به شوری حساس است. به طور کلی، در صورتی‌که هدایت الکتریکی (EC) خاک و آب به ترتیب بیش از 7 و7/4 دسی زیمنس بر متر باشد، عملکرد چغندر قند کاهش می‌یابد. هدایت‌های الکتریکی 5/9 و 8/5 دسی زیمنس بر متر به ‌ترتیب برای خاک و آب می‌تواند باعث کاهش 10 درصدی عملکرد چغندرقند شود.

عملیات تهیه زمین معمولا در اواخر شهریور انجام می‌شود. به‌دلیل بالا بودن دمای هوا در این زمان و به منظور جلوگیری از خشک‌شدن سریع خاک و فراهم آوردن زمان بیشتر برای عملیات تهیه زمین و نیز شخم آسا‌ن‌تر، پس از گاورو شدن زمین، زدن یک‌بار دیسک توصیه می‌شود. شخم با استفاده از گاوآهن برگردان‌دار در زمانی انجام می‌شود که رطوبت خاک در حد گاو رو باشد تا ضمن جلوگیری از ایجاد کلوخ، فشار کمتری به تراکتور وارد شده و از فشرده شدن لایه‌های تحت‌الارض خاک جلوگیری به‌عمل آید. بعد از شخم، جهت خرد کردن کلوخه‌های باقیمانده می‌توان اقدام به زدن یک تا سه بار دیسک کرد. هرچه خاک سنگین‌تر باشد، زمان بین شخم و دیسک بایستی طولانی‌تر شود، در غیر این‌صورت علاوه براین که اثر شخم به ‌علت فشردگی خاک از بین خواهد رفت، کلوخه‌های حاصل از شخم، ممکن است خرد نشوند. پس از دیسک، از دستگاه لولر برای تسطیح تکمیلی خاک باید استفاده شود.

بیشتر بخوانید: بیماری های چغندر قند

تاریخ کاشت

انتخاب چغندرقند پاییزه در مناطق مختلف بسیار مهم است. کاشت زودتر از موعد باعث افزایش درصد ساقه‌روی و کاهش عملکرد کمی و کیفی محصول خواهد شد و کاشت دیر هنگام باعث کاهش عملکرد ریشه و تأخیر در زمان برداشت خواهد شد. علاوه بر این، کاشت دیر هنگام به استثنای استان خوزستان خطر سرمازدگی و از بین رفتن مزرعه را نیز در پی خواهد داشت.

جدول 1- محدوده­ی تاریخ کشت مناسب چغندرقند پاییزه در مناطق مختلف کشور

در عرض‌های جغرافیایی بالاتر (نیمه شمالی کشور) به دلیل روزهای بلندتر در بهار، احتمال ساقه‌روی افزایش می‌یابد. در برخی از سال‌ها با وجود کاشت رقم‌های مقاوم، شرایط متغییر آب و هوایی ممکن است موجب افزایش ساقه‌روی تا حدود 10 درصد شود. در صورت ساقه‌روی تا این مقدار، عملکرد کمی و کیفی چغندرقند کاهش چندانی نخواهد یافت. بهتر است در این حالت، بوته‌های به ساقه رفته قبل از طویل شدن ساقه گل‌دهنده در مزرعه حذف شوند.

روش کاشت و میزان بذر مصرفی

برای کاشت از دستگاه‌های کارنده استفاده می‌شود. فاصله­ی پشته 55 تا 60 سانتی‌متر برای چغندرقند مناسب است. در دستگاه‌های پنوماتیک جدید، هم‌زمان با تهیه فارو، کاشت نیز انجام می‌شود. به‌طور کلی، میزان مصرف بذر در بذرکارهای پنوماتیک کمتر از بذرکارهای مکانیکی و فاصله بذر از یکدیگر، منظم‌تر است.

مقدار بذر مصرفی در واحد سطح، بستگی به نوع بذر دارد. مقدار بذر منوژرم، سه یونیت در هکتار (هر یونیت حاوی صد هزار بذر است) و بذر پلی‌ژرم، 12-10 کیلوگرم در هکتار در نظر گرفته می‌شود. هر چه عوامل محدود کننده سبز و استقرار بوته بیشتر باشد، باید مقدار بذر بیشتری کاشته شود، لذا لازم است بذر بیشتری مصرف شود. از این رو، توجه به زمان کاشت، چگونه‌گی آماده‌سازی زمین، شیوع آفات و خسارت پرندگان در مقدار مصرف بذر اهمیت دارد.

عمق کاشت

عمق کاشت بذر را با توجه به اندازه بذر چغندرقند بایستی بین 5/1 تا 2 سانتی‌متر در نظر گرفته شود و از کاشت عمیق بذر به ‌ویژه در خاک‌هایی که حالت پودری یا رس و یا سیلت بالایی دارند باید به‌طور جدی خودداری کرد.

برداشت

زمان مناسب برای برداشت مزرعه چغندرقند هنگامی است که دوره رشد گیاه پایان یافته باشد، عملکرد ریشه آن در حداکثر مقدار و محصول به مرحله­ی رسیدگی تکنولوژی رسیده باشد. از لحاظ ظاهری نیز باید رنگ برگ‌های مزرعه به سبز مایل به زرد گرایش یافته و حالت پیری برگ‌های مسن و رسیدگی بوته‌ها مشخص باشد.