کودهای موردنیاز چغندر قند

عنصرهای ضروری براساس میزانی که گیاه از خاک جذب می‌کندبه دو دسته پرمصرف و کم‌مصرف تقسیم می‌شود. عنصرهای پرمصرف شامل نه عنصر کربن، هیدروژن، اکسیژن، نیتروژن، فسفر، پتاسیم، گوگرد، کلسیم و منیزیم هستند و عنصرهای آهن، روی، بر، منگنز، مس، مولیبدن و کلر جزو عنصرهای کم‌مصرف محسوب می‌شوند.

نیتروژن

بذر چغندرقند دارای مقدار کافی نیتروژن برای ظهور کوتیلدون‌ها (دو برگ اولیه) است. در صورتی‌که، خاک از لحاظ میزان نیتروژن فقیر باشد، علایم کمبود نیتروژن از زمان ظهور اولین برگ‌های حقیقی آغاز و متعاقب آن سایر برگ‌ها نیز شروع به زرد شدن می‌کنند، چون عنصر نیتروژن یکی از عنصرهای اصلی تشکیل‌دهنده ترکیب کلروفیل در برگ‌ها است و کاهش این عنصر، باعث کاهش میزان کلروفیل گیاه می‌شود، بنابراین اولین علایم کمبود این عنصر در گیاه ایجاد رنگ زرد و پیچیدگی برگ‌ها است.

از طرفی، به‌دلیل متحرک بودن نیتروژن موجود در گیاه، برگ‌های جوان با توانایی بیشتر نیتروژن موجود در برگ‌های پیر را جذب می‌کنند. بنابراین، رنگ زرد ابتدا از برگ‌های پیر شروع و در صورت تداوم کمبود، متعاقب آن برگ‌های جوان نیز زرد خواهند شد. از دیگر علایم کمبود می‌توان به کوچک شدن پهنک و بلند شدن دمبرگ اشاره کرد.

گیاه چغندرقند جهت تولید هر تن ریشه همراه با اندام هوایی مربوطه، حدود 7-5 کیلوگرم نیتروژن از خاک برداشت می‌کند. به‌منظور برآورد نیتروژن مورد نیاز این محصول، غلظت نیترات خاک در عمق صفر تا 30 سانتی‌متر پیش از کاشت و در مرحله 6-4 برگی (در زمان تنک و وجین) ملاک عمل قرار می‌گیرد.

در ایران و در خاک‌هایی با ماده آلی بیش از 5/1 درصد بافت متوسط و لومی، چنان‌چه پیش از کاشت، نیتروژن نیتراتی عمق صفر تا 30 سانتی‌مترخاک حدود 15 و یا در مرحله 6-4 برگی حدود 25 میلی‌گرم در کیلوگرم خاک باشد،بدون مصرف کود نیتروژن، عملکرد ریشه حدود 80 تن در هکتار قابل دست‌یابی است. چنانچه مقدار موجودی نیتروژن نیتراتی عمق صفر تا 30 سانتی‌متر خاک کمتر از این حدود باشد، نیاز است تا نیتروژن مورد نیاز از طریق کود تامین شود.

در صورتی‌که شرایط جوی خاک از جمله رطوبت خاک اجازه دهد، توصیه می‌شود که براساس نتایج تجزیه خاک کلیه کود نیتروژن مورد نیاز، در خاک‌هایی با بافت سنگین (بیش از 35 درصد رس) در زمان تنک و وجین مصرف شود.

بیشتر بخوانید: بیماری های برنج

جدول 2- توصیه^* کود نیتروژن پیش‌کشت و سرک براساس آزمون خاک جهت تولید 80 تن در هکتار ریشه چغندرقند پاییزه

^*توصیه‌های فوق در خاک‌هایی با بافت رسی، مواد آلی کمتر از یک درصد و pH بیش از 5/7 معتبر است. در صورت کاهش pH و یا افزایش مواد آلی و تغییر بافت خاک به لومی و متوسط، حدود 50 کیلوگرم از توصیه‌های فوق کاهش می‌یابد.

در صورت سبک بودن خاک، این کود تقسیط و در دو نوبت، 50 درصد در زمان تنک و وجین و 50 درصد بقیه تا پیش از 20 برگی مصرف شود. درصورتی که شرایط جوی اجازه ندهد، هم‌زمان با کشت از کودهای نیتروژن‌دار کند رها و یا اوره با پوشش گوگردی استفاده شود و بقیه در زمان تنک و وجین از اوره معمولی استفاده شود . بهترین روش مصرف در مرحله تنک و وجین، استفاده از روش کودکار خطی است. در صورت عدم بارندگی، بایستی نسبت به آبیاری سبک اقدام کرد به‌طوری که آب از انتهای مزرعه خارج نشود.

به‌طور کلی براساس شرایط منطقه، کود نیتروژن را باید در زمانی مصرف کرد که شستشو با آب آبیاری و یا بارندگی به حداقل ممکن رسیده باشد و از طرفی شرایط دمایی به گونه‌ای باشد که گیاه بتواند آن را به راحتی جذب و صرف رشد سریع اندام هوایی، رشد و کامل کردن پوشش سایه‌انداز کند.

فسفر

علایم کمبود فسفر به‌ندرت در گیاه بالغ چغندرقند دیده می‌شود و تنها هنگامی این علایم بروز می‌کند که غلظت فسفر قابل جذب خاک به‌شدت کاهش یافته باشد. از علائم مشخصه کمبود فسفر، سبز تیره شدن رنگ برگ‌ها، بنفش رنگ شدن حاشیه و سپس کل برگ  و در نهایت، قهوه‌ای شدن برگ‌ها و از بین رفتن آن‌هاست. تاخیر در رشد ریشه و همچنین تشکیل توده‌ای از ریشه‌های خشبی ثانوی، از دیگر علایم کمبود فسفر است.

از مهم‌ترین مشخصات خاک در واکنش به کود فسفردار می‌توان به بافت خاک، مواد آلی pH خاک و مقدار موجودی فسفر در خاک و همچنین عملکرد مورد انتظار اشاره کرد. گیاه چغندرقند جهت تولید هر تن ریشه همراه با اندام هوایی مربوطه، حدود یک ‌کیلوگرم فسفر از خاک برداشت می‌کند. در مناطق گرم و در کشت‌های پاییزه، چنانچه میزان فسفر قابل جذب در عمق صفر تا 30 سانتی‌متری خاک پیش از کشت حدود 12 میلی‌گرم در کیلوگرم خاک باشد، جهت تولید حدود 80 تن ریشه نیازی به مصرف کود فسفردار نیست در غیر این‌صورت، بایستی میزان فسفر موجود در خاک را به حد مطلوب رساند.

به ازای مصرف هر 50 کیلوگرم کود فسفات آمونیم و یا سوپر فسفات تریپل، غلظت فسفر در عمق صفر تا 30 سانتی‌متری، تقریباً حدود 2 میلی‌گرم در کیلوگرم خاک افزایش می‌یابد. بنابراین، با یک حساب ساده می‌توان به ‌راحتی میزان کود مورد نیاز را محاسبه و غلظت فسفر قابل جذب در خاک را به حد مطلوب رساند .

جدول 3- توصیه^* کود فسفردار براساس آزمون خاک جهت تولید 80 تن در هکتار محصول ریشه چغندرقند در مناطق گرم (کشت پاییزه)

^* توصیه‌های فوق در خاک‌هایی با بافت رسی، مواد آلی کمتر از یک درصد و pH بیش از 5/7 معتبر است. در صورت کاهش pH و یا افزایش مواد آلی و تغییر بافت خاک به لومی و متوسط، حدود 100 کیلوگرم از توصیه‌های فوق کاهش می‌یابد.

یکی از مشکلات عمده در زراعت چغندرقند ایران، عدم وجود تراکم مناسب در سطح مزرعه است. وجود فسفر کافی در خاک، نقش مهمی در استقرار گیاه در مراحل اولیه رشد چغندرقند دارد. با توجه به شرایط خاک در ایران که به‌ طور عمده دارای آهک و واکنش قلیایی و میزان ماده آلی پایین هستند و از سوی دیگر، منابع کود فسفردار موجود در ایران که به ‌طور عمده سوپر فسفات تریپل و به مقدار کمتر سولفات آمونیم است، بهترین زمان مصرف این کودها در زمان کاشت است.

بیشتر بخوانید: علف‌های ­هرزمزارع برنج

پتاسیم

در بین عنصرهای پرمصرف، پتاسیم نقش بسیار مهمی در کیفیت ریشه (درصد قند) چغندرقند دارد. علایم کمبود پتاسیم، مانند علایم کمبود فسفر، به ‌ندرت بر روی برگ چغندرقند دیده می‌شود. از علایم اولیه­ ی کمبود پتاسیم در چغندرقند، ابتدا حاشیه برگ‌ها به رنگ سبز زیتونی کم‌رنگ درآمده و متعاقب آن، رگبرگ‌ها بی‌رنگ می‌شود. پس از آن، تمام برگ‌ها تیره و به رنگ قهوه‌ای کم‌رنگ درآمده و در روی آن، لکه‌های نخودی رنگ به‌صورت خوشه‌های کوچک ظاهر می‌شوند.

گیاه چغندرقند جهت تولید هر تن ریشه همراه با اندام هوایی مربوطه، حدود هفت کیلوگرم پتاسیم از خاک برداشت می‌کند. در بعضی از خاک‌ها که مقدار پتاسیم خاک کم است، باید هر ساله کودهای پتاسیم‌دار به خاک افزوده شود و در برخی دیگر، مانند اکثر خاک‌های ایران، مقدار پتاسیم به‌حدی زیاد است که پس از سالیان زیادی که در اثر آب‌شویی و یا جذب توسط گیاه از خاک خارج شده است، هنوز نیازی به مصرف این عنصر غذایی به‌طور جدی احساس نمی‌شود. به‌طور کلی، در خاک‌های مناطق خشک و با درصد رس بالا، پتاسیم خاک بیشتر است.

به ‌منظور اطمینان و جلوگیری از کمبود احتمالی این عنصر (حد بحرانی پتاسیم در خاک حدود 250 میلی‌گرم در کیلوگرم خاک است) و همچنین دست‌یابی پتانسیل عملکرد مورد انتظار در کوددهی سالیانه، می‌بایست میزان رس موجود در خاک نیز به‌عنوان عامل موثر در تامین پتاسیم مورد نیاز گیاه در نظر گرفته ‌شود.

به‌ طوری که، با افزایش درصد رس خاک، حد غلظت بحرانی (پتاسیم) حداقل قابل جذب خاک افزایش می‌یابد (زیرا رس، قابلیت تثبیت پتاسیم قابل جذب در خاک را دارد و موجب غیر قابل جذب کردن این عنصر‌ برای گیاه می‌شود). در این روش، با یک حساب ساده صرف‌نظر از نوع رس به ‌ازای هر یک درصد رس، باید 10 میلی‌گرم در کیلوگرم پتاسیم قابل جذب در خاک در نظر گرفت.

به ‌عنوان مثال، اگر میزان رس خاک، 35 درصد باشد، حداقل باید 350 میلی‌گرم در کیلوگرم پتاسیم قابل جذب در خاک موجود باشد. در غیر این‌صورت، بایستی با افزودن کودهای شیمیایی پتاسم‌دار، کمبود پتاسیم در خاک جبران شود.

جدول 4- توصیه­ی کود پتاسیم‌دار براساس آزمون خاک جهت تولید 80 تن در هکتار محصول ریشه چغندرقند در کشت پاییزه

گوگرد

علایم کمبود گوگرد در زراعت چغندر قند شبیه علایم کمبود نیتروژن و به صورت زرد شدن برگ‌هاست. با این تفاوت که در مراحل ابتدایی کمبود نیتروژن، برگ‌های مسن‌تر زرد می‌شوند و برگ‌های جوان مرکزی سبز باقی می‌مانند. در حالی که کمبود گوگرد، زردی عمومی است و برگ‌های پیر و جوان هم‌زمان زرد می‌شوند. در کمبود شدید، لکه‌های قهوه‌ای نامنظمی در روی برگ و دمبرگ ظاهر می‌شود.

گیاه چغندرقند جهت تولید هر تن ریشه همراه با اندام هوایی، همانند فسفر حدود یک کیلوگرم گوگرد از خاک برداشت می‌کند. از طرفی، نسبت نیتروژن به گوگرد در چغندرقند حدود 17 به یک است. بنابراین، بایستی توجه داشت که گیاه به این دو عنصر به نسبت متعادل نیاز دارد. در ایران، توجه زیادی به تغذیه گوگردی گیاهان نشده است و درخصوص مقدار آن در خاک و کودهای گوگرددار به دو شکل پودری و دانه‌ای (گرانوله) در بین بهر‌ه ­برداران اطلاعات کمی وجود دارد.

مصرف شکل دانه‌ای آن (مانند کودهای فسفردار) آسان‌ تر است. روش متداول مصرف گوگرد در زراعت به صورت خاکی است و زمان پخش آن، پیش از کاشت است. پخش آن را می‌توان به آسانی به دو روش دستی و یا با دستگاه‌های کودپاش انجام داد و کاملاً با خاک مخلوط کرد. در مصرف کودهای گوگرددار، توجه به این نکته ضروری است که خاک از لحاظ بیولوژی فعال و میزان مواد آلی خاک در وضعیت مناسبی باشد. به‌طور کلی، کمبود گوگرد در اکثر خاک‌ها به ‌ندرت دیده می‌شود زیرا گوگرد از طریق بارندگی، آفت‌کش‌ها و یا مواد آلی و بقایای گیاهی به خاک اضافه شده و در کل، موجودی خاک کامل است.

بور

کمبود بور در چغندرقند باعث کاهش شدید کیفیت ریشه چغندرقند می‌شود. در اثر کمبود بور، نه‌تنها علایم ظاهری بر روی برگ‌ها ظاهر می‌شود بلکه بر روی طوقه، دمبرگ و گیاهچه مرکزی به شکل پوسیدگی نیز مشاهده می‌شود. کمبود بور در بخش وسیعی از مناطق چغندرکاری جهان، به ‌خصوص در خاک‌های قلیایی با بافت سبک و شنی، دیده می‌شود. حد بحرانی بور در خاک، حدود 1- 5/0 میلی‌گرم در کیلوگرم است و با افزایش مقدار بور به بیش از دو میلی‌گرم در کیلوگرم، مسمومیت ایجاد می‌کند.

گیاه چغندرقند جهت تولید هر تن ریشه همراه با اندام هوایی، حدود 8 گرم بور از خاک برداشت می‌کند. مصرف بور به دو صورت پخش سطحی و محلول‌پاشی صورت می‌گیرد و بهتر است که در مصرف خاکی، به‌ویژه در خاک‌های قلیایی، به صورت ردیفی مصرف شود. بهترین منبع کودی در این گونه خاک‌ها، اسید بوریک است. مصرف خاکی بور با دستگاه کودکار و در اولین فرصت ممکن پس از کاشت و آبیاری اول و یا دوم که رطوبت خاک اجازه دهد، می­باشد. محلول‌پاشی در مرحله ­ی 15-10 برگی چغندرقند انجام می‌شود.

آهن

برگ‌های چغندرقند بر اثر کمبود آهن، ابتدا دچار رنگ‌ پریدگی به‌صورت لکه‌ای شده وتشدید کمبود، لکه‌ها به هم پیوسته و در نهایت، رگبرگ‌ها سبز باقی مانده و زردی وسط رگبرگ‌ها را می‌پوشاند. علایم کمبود آهن در مزرعه به ‌صورت لکه‌ای است که این نوع ظهور علایم بیشتر در خاک‌های غیر یکنواخت شنی و آهکی رخ می‌دهد. به‌طور کلی در اراضی که آهن قابل جذب در خاک بیش شش میلی‌گرم در کیلوگرم باشد، چغندرقند دارای عملکرد بالایی است. غلظت بحرانی آهن قابل جذب در خاک پنج میلی‌گرم در کیلوگرم خاک است.

گیاه چغندرقند جهت تولید هر تن ریشه همراه با اندام هوایی، حدود 12 گرم آهن از خاک برداشت می‌کند. بهترین روش مصرف آهن، محلول‌پاشی و مصرف ردیفی آن است. پخش سطحی آهن (مصرف خاکی) توصیه نمی‌شود. منبع کودی مورد استفاده به‌ویژه در خاک‌های قلیایی، سولفات آهن است. بهترین زمان مصرف خاکی در اولین فرصت پس از کاشت و آبیاری اول و دوم که رطوبت خاک اجازه دهد و با دستگاه کودکار است. مرحله رویشی چغندرقند در روش محلول‌پاشی بین 15-10 برگی است.

روی

کمبود روی باعث ایجاد لکه‌های رنگ‌پریده در پهنک برگ چغندرقند می‌شود که با ادامه­ ی روند کمبود و تشدید آن، لکه‌ها مرده و خشک خواهند شد (ابتدا کلروز و در نهایت نکروز می‌شود). غلظت بحرانی عنصر روی در خاک چغندرقند یک میلی‌گرم در کیلوگرم خاک برآورد شده است.

گیاه چغندرقند جهت تولید هر تن ریشه همراه با اندام هوایی، حدود هشت گرم روی از خاک برداشت می‌کند. روی به سه صورت پخش سطحی، ردیفی (خاکی) و محلول پاشی مصرف می‌شود. منبع عمده، به‌ویژه در خاک‌های قلیایی، سولفات روی است. بهترین زمان مصرف خاکی در اولین فرصت پس از کاشت و آب اول و یا آب دوم که رطوبت خاک اجازه دهد و با دستگاه کودکار است. مرحله رویشی چغندرقند در روش محلول‌پاشی بین 15-10 برگی است.

منگنز

در اثر کمبود منگنز، برگ‌های چغندرقند رشد عمودی داشته و به طرف داخل لوله می‌شوند. برگ‌ها همچنین دارای لکه‌های رنگی زاویه‌دار می‌شوند. غلظت بحرانی حدود شش میلی‌گرم در کیلوگرم خاک است. گیاه چغندرقند جهت تولید هر تن ریشه همراه اندام هوایی، حدود 12 گرم منگنز از خاک برداشت می‌کند.

منگنز به صورت محلول‌پاشی و مصرف ردیفی (خاکی) راندمان بیشتری دارد و پخش سطحی آن توصیه نمی‌شود. منبع کودی مورد استفاده، به ‌خصوص در خاک‌های قلیایی، سولفات منگنز است. بهترین مصرف خاکی در اولین فرصت پس از کاشت و آب اول و یا آب دوم که رطوبت خاک اجازه دهد و با دستگاه کودکار است. مرحله رشدی چغندرقند در روش محلول‌پاشی بین 15-10 برگی است.

بیشتر بخوانید: مرحله مایه زنی در پنیرسازی