تكثیر گیاهان دارویی با غده، ریزوم و پیاز

غده هـا در برخـی از گیاهـان دارویـی، انـدام قابـل برداشـت و مـورد اسـتفاده در بخـش داروهـای گیاهـی میباشـند. غده هـا دارای جوانه هایـی هسـتند كـه هـر جوانـه یـك گیـاه جدیـد به وجـود مـی آورد. پیازهـا در برخـی از گیاهـان ماننـد سـیر و پیـاز انـدام تكثیـری بـه شـمار می آینـد و بـا كاشـت آنهـا پیازهـای جدیـدی به وجـود می آینـد. گیاهـان دیگـری ماننـد نعنـا و زنجبیـل بـه وسـیله انـدام رویشـی به نـام ریزوم تكثیـر می یابنـد. ریزوم هـا دارای اندوختـه غذایـی فـراوان هسـتند و در گیاهـان دارویی اندام قابل برداشـت می باشـند.

پیازهـا و غده هـا سـاقه های تغییـر شـكل یافتهای هسـتند كـه انـدام تكثیـری برخـی از گیاهـان دارویـی محسـوب می شـوند و از طرفـی دارای ارزش دارویـی می باشـند و همچنیـن بـرای تكثیـر و تولیـد گیاهـان مـورد اسـتفاده قـرار می گیرنـد. در گیاهـان دارویـی كه با پیـاز تكثیـر می یابند از كنـار پیاز اصلـی پیازهای كوچكـی به وجـود می آیـد كه در سـال بعد رشـد و نمو میكنند و سـبب تولیـد گیاهچه جدیدی میشـوند. پیازهـا را بعـد از برداشـت در شـرایط مناسـب نگهـداری می كنند و برای اسـتخراج مواد مؤثـره دارویی مورد اسـتفاده قـرار می دهنـد. پیازهـای بـذری نیـز در شـرایط مناسـب نگهـداری شـده و در زمان مناسـب برای تكثیـر و كاشـت اسـتفاده میشـوند. غده هـا دارای اندام هایـی به نام چشـم هسـتند كـه واحد تكثیر شـونده گیاهـان غـدهای میباشـد. غده ها پس از برداشـت در شـرایط مناسـب نگهـداری و به عنـوان غده های بذری و یـا جهـت اسـتفاده از مـواد مؤثره دارویی اسـتفاده می شـوند.

ازدیاد به وسیله اندامهای رویشی

برخـی از گیاهـان نظیـر گیاهـان دارویـی دارای سـاختارهای ویـژه رویشـی می باشـند کـه میتـوان گیـاه موردنظـر را توسـط ایـن نـوع سـاختارها، زیـاد کرد. سـاختار ایـن نوع گیاهان اغلب منشـأ سـاقه و یا ریشـه دارنـد.
 

برخـی از ایـن سـاختارها عبارتانـد از:

 1ـ پیاز، درگیاهان دارویی مانند:

زعفران و سیر.

2ـ غده، در گیاهانی مانند:

سیب زمینی ترشی.

3ـ ریزوم، درگیاهان دارویی مانند:

زنجبیل، زردچوبه، نعنا.

1ـ پیاز

سـاقه تغییـر شـکل یافتـه های اسـت کـه شـامل یـک محـور کوتـاه رشـد بـا نقطه رویشـی اسـت که توسـط فلس هـای گوشـتی احاطـه می شـود. در قسـمت پاییـن پیـاز، طبقـی اسـت کـه از زیـر آن ریشـه تولیـد می شـود. ودر قسـمت بـالا فلس هـا و در مرکز، مریسـتم مرکـزی وجـود دارد. فلسهای بیرونی پیاز خشـک بـوده و نقـش حفاظتـی برعهـده دارنـد.در بعضـی از گیاهـان پیـازدار از نقـاط مریسـتمی پاییـن فلس هـا پیازهـای كوچكـی ایجـاد میشـود کـه به پیازچه موسـوم اسـت. پیازچه پس از رشـد بـه پیاز کامـل تبدیل و بـرای تکثیـر گیـاه بـه کار مـیرود. گاهـی در برخـی از پیازهـا سـاقه گل دهنده به جـای گل، پیـاز هوایی تولیـد می کنـد. هـر پیـاز در چرخـه زندگی خـود دو مرحله رویشـی و زایشـی را سـپری می کنـد.در مرحله رویشـی پیـاز بـه انـدازه کافـی رشـدکرده و بـه حداکثـر وزن خـود میرسـد. مرحله زایشـی هم بـا انگیزش گل شـروع شـده و در پـی آن متمایـز شـدن اجـزای گل، طویـل شـدن سـاقه گل دهنده و گلدهی میباشـد کـه در نهایـت منجـر بـه تشـکیل بـذر می گردد.
 

پیازها را به سه گروه زیر تقسیم می کنند:

پیازهای پوشش دار:

در ایـن نـوع پیازهـا، فلس هـا به صـورت دوایر متحدالمرکـز در اطراف محور رشـد قرار می گیرنـد و فلس های بیرونـی خشـک شـده وظیفـه حفاظت از قسـمت های داخلـی پیاز را بـه عهـده میگیرند. همه قسـمت های فـوق روی طبـق پیاز قـرار میگیرند. سیر و پیاز خوراکی دارای پیاز پوشش دار می باشند.
 

پیازهای فلس دار:

در ایـن نـوع پیازهـا فلس هـای پیـاز روی هـم قـرار نگرفتـه و فلس هـای خارجـی خشـک را ندارنـد، بلکـه فلس هـا بـه طـور جداگانـه به قسـمت تحتانـی پیاز چسـبیده اند. ایـن پیازهـا در حین نگـه داری بایـد دائما مرطـوب نگـه داشـته شـوند وگرنـه خشـک شـده و صدمـه می بیننـد. تکثیـر در ایـن نـوع پیازهـا به وسـیله هریـک از فلس هـای ضخیـم و گوشـتی صـورت می گیرد.گیـاه سوسـن دارای پیـاز فلـس دار می باشـد.
 

پیازهای توپر(کورم یا پداژه):

یـن نـوع پیـاز سـاقه تغییـر شـکل یافتـه ای اسـت کـه تمـام قسـمت های درونـی آن پـر بـوده و به صـورت یکنواخـت از یـک نوع بافـت پارانشـیم ذخیـره ای تشـکیل شـده اسـت و دارای یـک یـا چنـد جوانـه در انتهـا می باشـد.جوانه انتهایـی پیـاز بـا رشـد خـود بـرگ و شـاخه گل دهنـده را حاصـل می کنـد و اگر به دلیلـی جوانه انتهایـی از بیـن بـرود، جوانه هـای جانبـی قـادر بـه رشـد بـوده و شاخسـاره تولیـد می کنند. طـی فصل رشـد، در کنار پیـاز مادری، پیازچه هـای کوچـک حاصـل میشـوندکه بـرای ازدیـاد میتـوان آنهـا را جـدا و کشـت نمـود. زعفران، گل حسـرت و گالیـول دارای پیازهـای توپـر می باشـند.

2ـ غده:

غـده (ژوخـه) سـاقه زیرزمینـی و متـورم شـدهای اسـت کـه دارای جوانه (چشـمک) می باشـد. ایـن انـدام محـل ذخیـره مـواد غذایـی گیـاه اسـت کـه بـرای ازدیـاد گیـاه از آن اسـتفاده میشـود.گیاهانی ماننـد غـده سـیبزمینی، سـیب زمینـی ترشـی. بـرای ازدیـاد ایـن گیاهان کافی اسـت کـه یـک غـده کوچـک یـا بخشـی از غـده شـامل چشـمک را که رکـود آن پایـان یافتـه، در شـرایط مسـاعد و بسـتر کشـت نماییـم.از هریـک از ایـن چشـمک ها ابتـدا سـاقه هوایـی و ریشـه و سـپس سـاقه زیرزمینـی تولیـد میشـود کـه روی آنهـا غده های جدیـدی تشـکیل میگردد. بـرای برطرف کـردن رکود،کافـی اسـت بـه مـدت چند هفته چشـمک غـده را در شـرایط تاریکـی و در محیطـی گـرم و مرطـوب قـرار دهیم تا چشـمک ها شـروع به رشـد نمایند.
 

3 ـ ریزوم:

(نیساگ) به صـورت افقی در زیـر زمین ریـزوم سـاقه ای اسـت تغییـر شـکل یافتـه، گوشـتی و زیرزمینـی کـه معمـولا رشـد می کنـد و دارای تعـدادی گـره، میـان گـره و جوانه هـای جانبـی اسـت. و بـا بریـدن آن میتـوان ریزوم هـای جدیـد و کوچـک تـری را به دسـت آورد کـه بـا کشـت آنهـا گیاهـان جدیـدی حاصل میشـوند. قسـمت های میـان گـره ریـزوم، صـاف و بدون انشـعاب اسـت و این شـاخص، وجه تمایز آن از ریشـه اسـت. ریشـه های نابجـا در تمـام طـول ریـزوم، روی سـطح زیرین تشـکیل می شـوند. از گیاهان ریـزوم دار میتوان بـه زردچوبـه، سـنبل الطیب، زنجبیـل، زنبـق، مارچوبـه، شـیپوری و اختـر اشـاره کرد.

دو گروه ریزوم ها

ریزوم هـا را بـه دو گـروه ضخیـم و باریـک ریخـت تقسـیم می کننـد. ریزوم هـای ضخیـم ماننـد زنجبیـل تـوده ای هسـتند و رشـد طولـی آنچنانـی ندارنـد. امـا ریزوم های باریـک ریخت ماننـد گیاه گل بـرف، دارای سـاقه باریـک و میـان گرههـای طولانـی و رشـد نامحدود هسـتند. این نـوع ریزوم هـا تولید تـوده نمی کنند، رشـد طولـی در ایـن نـوع ریزومهـا بـر اثر فعالیـت جوانـه انتهایـی ریزوم تأمیـن میشـود و سـاقه هوایی را جوانه هـای جانبـی به وجـود می آورنـد. در برخـی مـوارد روش تکثیـر بـا ریـزوم به ایـن ترتیب اسـت که در بهـار یـا پاییـز، ریـزوم را از زمین بیـرون آورده، آن را به قطعات کوچـک که حداقل دارای یـک جوانه جانبی در خـاک می کارند. باشـند تقسـیم کـرده، و مجـددا میتـوان ریزوم هـای طویـل را بـه قطعات کوچک تری تقسـیم و هـر قطعه را به عنـوان عضو ازدیاد اسـتفاده کـرد. به طـور کلـی گیاهـان دارای ایـن نـوع سـاختار، در بهـارگل داده و در تابسـتان و پاییـز رشـد رویشـی می کننـد.
 

تعیین زمان رسیده بودن پیاز،ریزوم و غده

گیاهانـی ماننـد پیـاز و سـیر از نظـر فصـل رشـد، گیاهـان دوسـاله می باشـند. ایـن گیاهـان در سـال اول تولیـد پیـاز می نماینـد و شاخسـاره یـا اندام هوایی آنها خشـک میشـوند. یکی از نشـانه های رسـیده بودن پیازها خشـک شـدن شاخساره در سـال اول می باشد. زمان برداشـت سـیر و پیاز وقتی اسـت كه بیش از 50 %قسمتهای هوایـی بوته هـا شـروع به افتـادن و زرد شـدن بنمایند. تجربه نشـان داده اسـت كـه وقتـی 25 %بوته هـا شـروع بـه زرد شـدن و افتـادن سـاقه نمودنـد، بایـد برداشـت پیاز را شـروع كنیـم. البتـه در مناطق سردسـیر بهتـر اسـت در زمانی كـه 90 %برگها خم شـده باشـند؛ برداشـت صورت گیرد.

آماده کردن پیاز، ریزوم و غده

پیازهـا و ریزوم هـا بعـد از برداشـت بایسـتی در شـرایطی قـرار گیرنـد تـا آب موجـود در آنهـا کاهـش یابـد. پیازهـا را بـرای مـدت 24 سـاعت در همـان شـرایط روی زمین رهـا می کنند تا مقـدار آب آنهـا کاهش یابد. غده هایـی نظیـر سـیب زمینـی نیـز به منظور ضخیم شـدن پوسـته نازک غده، مـدت 12 تا 24 سـاعت روی سـطح زمیـن رهـا شـده و سـپس برداشـت و به انبـار منتقل میشـوند. شـرایط انبار بـرای نگـه داری باید به گونـه ای باشـد کـه یـک دوره خـواب طولانی برای آنهـا فراهم نماید. این شـرایط با دمای کـم و گاز کربنیک بیشـتر فراهـم میگردد.محصـول سـیر و پیـاز کـه کاملا خشـک شـده باشـد؛ میتوانـد در حـرارت معمولی اتـاق بـا تهویـه مطلـوب برای مدتی نگهداری شـود. در شـرایط یاد شـده تقلیـل وزن محصـول در حدود ۲۰ تـا ۲۵ درصـد صـورت میگیـرد. محصـول سـیر را میتـوان در انبارهای سـرد در درجه حرارت 0 تـا 3 درجه سـانتیگراد بـا ۶۰ درصـد رطوبـت نسـبی به صـورت مطلوب تر نگهـداری نمود. بـرای آمـاده سـازی حبه هـای سـیر، پیاز یـا غده های سـیب زمینـی جهت کاشـت، با جعبه هـای مخصوص کـه از تهویـه لازم برخـوردار باشـند محصول را بـه کنار مزرعه منتقـل می نمایند و با کمـک کارگر محصول را آمـاده میسـازند. در صـورت کشـت مکانیـزه ماشـین کاشـت را آمـاده می کننـد و محصـول را به وسـیله ماشـین کاشـت می کارند.

آماده سازی غده ها و کاشت غده

وسـایل لازم: چاقـوی تیـز، محلـول قارچ کـش، غده هـای سـیبزمینی 10 کیلوگـرم، سـبد بـزرگ، تـرازو، بیـل و بیلچه

1ـ غدههای سیبزمینی را بر اساس وزن مرتب نمایید.

2ـ غدههای 60 گرمی را جدا کنید.

3ـ غدههای باالی 60 گرم را تعیین نمایید و چشمهای غده را مشخص کنید.

 4ـ چاقـو را در محلـول قارچ کـش فـرو نماییـد تـا ضدعفونی شـود و غدههای بـزرگ را بهصورتی بـرش دهیـد کـه هر قطعه جدا شـده دارای یک چشـم باشـد.

5  ـ غدههـای 60 گرمـی و قطعـات جـدا شـده دارای چشـم را در فواصـل 20 سـانتیمتر داخـل شـیار قـرار دهید.

6ـ روی غدهها را با خاک نرم بپوشانید.

 7ـ ردیف بعدی را به فاصله 50 سانتیمتر ایجاد نمایید و به همان روش قبل کشت نمایید.

8ـ ردیفها را آبیاری نمایید.

آماده سازی بستر کاشت غده، ریزوم و پیاز

ـرای تهیـه بسـتر کشـت گیاهـان غـده ای و پیازها مانند سـیب زمینی، سـیر و پیـاز عمق شـخم از اهمیت بالایـی برخـوردار اسـت. بـه همیـن منظـور ابتـدا از عمق هـای 20ـ0 و 40ـ20 سـانتیمتری خـاک زمین مـورد نظـر نمونهبـرداری انجـام می شـود و بـرای تعییـن خـواص فیزیکی(بافـت، سـاختمان، درصـد مـواد آلـی خـاک و..) و خـواص شـیمیایی خـاک نظیر(اسـیدیته خاک، شـوری خاک، مقـدار عناصـر غذایی خاک بهویـژه K.P.N و عناصـر ریـز مغـذی) به آزمایشـگاه خاک ارسـال میشـود و بـا توصیه کارشـناس اقدام به آمادهسـازی شـیمیایی خـاک و تأمیـن مـواد آلـی خـاک می نماییـم. اگر میـزان مـواد آلی خاک کمتـر از 1 درصـد باشـد مقـدار 30ـ20 تـن در هکتـار کـود حیوانی پوسـیده بـه زمین اضافـه می کنیم و با دیسـک یا چیـزل بـه عمـق 25ـ20 سـانتیمتری خـاک قـرار میدهیم. بعـد از انجـام عمـل شـخم عمیـق(30 سـانتیمتر عمق) زمیـن را تسـطیح مینماییـم و با توجه بـه توصیه کارشناسـان آزمایشـگاه خـاک و هنرآمـوز خـود مقـدار لازم فسـفر و پتاسـیم را قبـل از کاشـت گیـاه بـه زمیـن اضافـه می کنیـم. بعـد از ایـن مرحلـه بـا کمک ماشـین (کاشـت مکانیـزه) اقـدام به کاشـت غدههای سـیبزمینی و سـیر مینماییـم. بـرای کشـت پیـاز علاوه بـر روش جـوی پشـته و کشـت ردیفـی آن، کشـت کرتـی نیـز مرسـوم اسـت. به ایـن منظـور بعـد از آمـاده سـازی زمیـن و انجـام عمـل شـخم و عملیات تسـطیح با کمـک مرزبنـد مزرعه را کرتبنـدی می کنیـم و نقشـه آبیـاری را مشـخص نمـوده و نهرهـای اصلـی و فرعـی کـه آب را بـه درون کرتهـا هدایـت می نماینـد را ایجـاد می کنیـم. بعـد از ایـن مرحلـه کـود حیوانی پوسـیده را در سـطح کرتها تقسـیم و پخـش می کنیم و بـا کمک کارگر کـود حیوانـی را بـا چنـگک بـا خاک مخلـوط مینماییـم و پـس از آن عملیات بذر پاشـی به صـورت ردیفی یـا تصادفـی روی سـطح خـاک انجـام میشـود و بـه دنبـال آن روی بـذر مقـداری کـود حیوانی پوسـیده یا خـاک (در کشـت ردیفـی داخل کرت) پاشـیده می شـود.

تهیه بستر کشت سیر

بـرای تهیـه بسـتر کشـت ابتـدا خاک مورد کاشـت، بایسـتی کاملا تسـطیح شـده و زهکش دار شـود. زمین بـا شـخم، دیسـک، هـرس بایسـتی به صـورت کامل آماده کاشـت شـود. در دورۀ آماده سـازی خـاک، بقایای زراعت قبلی بایسـتی جمع آوری و سـوزانیده شـود. دو تا سـه هفته قبل از کاشـت، کود حیوانی پوسـیده به میـزان ۲۵ تـا ۳۰ تـن در هـر هکتـار در زمیـن زراعی اسـتفاده شـده و با خـاک مخلوط میشـود. در مناطق خشـک نسـبت بـه نـوع آبیـاری که جوی و پشـته یـا کرت بنـدی اسـت، آن را باید آمـاده نمود

مواد و عناصر غذایی مورد نیاز

سـیر در طـول رویـش بـه مـواد و عناصر غذایی زیادی نیاز دارد.لذا پس از برداشـت سـیر، زمیـن تهی از مواد غذایـی خواهـد شـد. ایـن گیـاه در طول رویش بـه مقدار زیـادی پتـاس و فسـفر نیازمند اسـت. ترکیبهای حـاوی گوگـرد نقـش عمـده ای بر رشـد،نمو،عملکرد سـوخت و بهبود کیفیت مـواد مؤثـره آن دارد. در فصل پاییـز قبـل از کشـت بایـد 100 تـا 120 کیلوگـرم در هکتار پتاس و 40 تـا 60 کیلوگرم در هکتار فسـفر به زمیـن داده شـود. فصـل بهـار هـم مقدار 30 تـا 50 کیلوگـرم در هکتار ازت به صورت سـرک در سـه مرحله پـس از سـبز شـدن و بـه ترتیـب چهار و شـش هفته پس از سـبز شـدن در اختیـار گیاه قـرار گیرد.

آماده نمودن زمین زعفران

قبـل از کاشـت زعفـران وآماده سـازی زمیـن افـزودن کـود حیوانی کاملا پوسـیده نقـش مؤثـری در افزایش عملکـرد زعفـران دارد. پـس از افـزودن کودهـای حیوانـی مـورد نظـر بـه خـاک به مقـدار 30 تـا 50 تن در هکتـار، در فصـل پاییـز زمیـن را شـخم عمیقـی زده و در صـورت نیـاز بـه فسـفر و پتـاس آنهـا را نیـز بایـد بـه خـاک اضافـه کـرد. اوایـل بهـار کلوخه هـا را به وسـیله دیسـک شکسـته، زمین را تسـطیح و برای کشـت به صـورت کرتـی آمـاده می کننـد.

آماده سازی خاک برای كاشت زنجبیل

نیـاز غذایـی زنجبیـل در طـول رویـش بسـیار زیـاد اسـت. از ایـن رو اضافه کردن صحیـح و علمـی مـواد و عناصـر غذایی به زمین هایـی کـه زنجبیل کشـت میشـود؛ ضـرورت دارد. کودهـای حیوانـی و سـایر مـواد آلـی ماننـد کودهـای برگـی نقـش مهمـی در افزایـش عملکـرد و همچنیـن بهبـود کیفیت محصـول دارد. لـذا توصیه میشـود قبـل از کاشـت زنجبیـل مقـدار 75 تـا 120 تـن در هکتـار کودهـای حیوانـی بـه زمیـن اضافـه شـود. پـس از اضافـه کـردن کودهـای آلی و شـیمیایی مـورد نیـاز، زمیـن بایـد بـه عمـق 25 تـا 30 سـانتیمتر شـخم زده شـود. آمادهسـازی زمیـن می بایسـت متناسـب بـا روش کشـت (کرتـی یـا جـوی پشـتهای)انجـام شـود. از آنجـا کـه زنجبیـل به آب ایسـتایی بـه شـدت حسـاس اسـت. لـذا هنگام آمـاده سـاختن زمین باید سـطح خـاک کاملاصاف باشـد تا دچـار آب ایسـتایی نگردد.

کاشت

ایـن گیـاه دو نوبـت در سـال، در بهار و پائیز کشـت میشـود. به منظور کشـت بهـاره، زمیـن را در پائیز آمـاده می سـازند و کـود کافـی میدهنـد و در کشـت پائیزه، در بهـار عملیات آماده سـازی زمیـن انجام می پذیرد.بـه همیـن دلیـل هر انـدازه فاصلـه بوته هـای پیاز بـا یکدیگر کمتـر باشـد پیازهـا کوچک تـر و هرانـدازه کـه فاصلـه آنها از یکدیگـر بیشـتر باشـد پیازها درشـت تر خواهند شـد. بهترین روش کشـت پیـاز، نـوع خطـی (ردیـف کاری)میباشـد کـه فاصلـه بیـن خطـوط ۲۵ تـا ۳۰ سـانتیمتر و فاصلـه بیـن بوته هـا روی خطـوط ۱۰ تـا ۱۵ سـانتیمتر باشـد. پیـاز نیازمنـد خـاک نیمـه سـنگین،حاصلخیز بـا زهکـش مناسـب و فاقـد سـله اسـت. خاک هـای شـنی لومـی بهترین خـاک برای نفوذ ریشـه و توسـعه غده میباشـند امـا چنانچه خیلـی سـبک باشـند بایـد با کـود دامـی و شـیمیایی آنها را تقویـت نمـود و هومـوس آنها را باال بـرد. پیـاز در خاک هایی گـرم بـه خوبـی رشـد می کنـد. بـا دمـای مالیـم و نسـبتا پیـاز نسـبت بـه اسـیدی بـودن خاک بسـیار حسـاس اسـت و اسـیدیته مناسـب بـرای آن 6/8  ـ6 میباشـد. ایـن گیـاه نیازمنـد تأمیـن مـداوم مـواد غذایـی اسـت. از آنجـا کـه پیاز دارای ریشـه سـطحی اسـت، مواد غذایی مورد نیاز گیاه مثل ازت، فسـفر و پتـاس بایـد در محوطه دسـترس ریشـه ها قرار گیـرد. پیازهـا در مقابـل کمبـود عناصـر نیـز واکنـش نشـان میدهنـد و ایـن کمبـود در انبـار داری آنهـا نیز بسـیار مؤثر خواهـد بـود. زمینی که کشـت گیـاه در آن صـورت میگیرد، بایـد مسـطح باشـد. برای کشـت پیاز به شـخم خیلـی عمیق احتیـاج نیست.اسـتفاده از کودهـای دامـی پوسـیده (20 تـا 30 تـن در هکتـار) در افزایـش عملکـرد و تولیـد محصـول بـا کیفیـت خوب مؤثـر اسـت. بهتر اسـت عملیـات کوددهی قبـل از کاشـت گیـاه و بر اسـاس نتایـج آزمایش خـاک انجام گیرد. در کاشـت پیـاز باید دقت شـود کـه پیازهای خریداری شـده باید رسـیده، سفت و سـنگین باشـند. پیازها آفت زده،مریض و معیـوب نباشـند و خاکـی کـه قبلا در آن پیاز کشـت شـده اسـت مورد اسـتفاده مجدد قـرار نگیرد.
 

جابه جایی پیازها

عموما گیاهـان پیازی چند ماه از سـال را در حال اسـتراحت بسـر می برنـد. در ایـن موقع سـوخها عاری از ریشـه و سـاقه و بـرگ میشـوند. همیـن زمـان برای زیـاد کردن یـا جابه جا کـردن یـا انتقـال پیازها به نقـاط دیگر زمان مناسـبی خواهد بود. بـه طور معمول سـوخها و پیازها را میتوان زمان اسـتراحت بیـرون آورده، خشـک کـرده و چنـد مـاه خـارج از زمیـن در محـل هواگیـر و خشـک نگهـداری کـرده یـا بـه نقـاط دیگر منتقـل کـرد. ولـی بـرای بعضی از پیازهـا مانند زنبق دشـتی ایـن کار عملـی نیسـت؛ زیـرا فلس های سـوخ آن از خشـکی صدمـه دیـده بـزودی خراب شـده و از بیـن میرود.

کاشت سیر

سـیر از گیاهـان علفـی اسـت و در بیـن گیاهان پیـازی از لحاظ تولید جهانـی پس از پیاز خوراکـی قرار دارد کـه بـه آسـانی انبار میشـود و مصارف غذایـی و دارویی دارد. درگذشـته ایـران یکی از صادرکنندگان سـیر بـه کشـورهای اروپایـی بـوده کـه متأسـفانه بـه علت بـی توجهی بـه این محصـول، امروز سـایر کشـورهای جهـان ماننـد چیـن، مصـر، تایلنـد، آرژانتیـن و هند بـا عملکـرد و تولید بالای ایـن محصول و ارائـه به موقع بـه بـازار، جزء صادرکننـدگان اصلـی این گیـاه درآمده اند. سـیر را در مناطقـی کـه از زمسـتانهای سـرد و طولانـی برخـوردار اسـت بهصـورت یـک محصـول بهـاره کشـت می کننـد. و درمناطقـی بـا زمسـتانهای میلیمتـر به صـورت یـک محصـول پاییـزه در مهـر و آبـان ً ازدیاد سـیر کشـت می کننـد. عملکـرد محصـول در کشـت پاییـزه بهتـر از کشـت بهـاره میباشـد. معمـولا بـه روش رویشـی توسـط سـیرچه ها صـورت میگیـرد. ابتـدا سـیرچه را از پیـاز سـیر جـدا کـرده، معمـولا سـیرچه ها را دسـتچین کـرده سـیرچه های بـزرگ، بـدون علایـم بیمـاری و سـالم را برای کاشـت انتخاب مینماینـد و سـپس آنهـا را بـا یـک قارچ کـش مناسـب ضـد عفونـی می کننـد. فاصلـۀ خطـوط کشـت در حـدود 25 تـا 40سـانتیمتر و فاصلـۀ هـر سـیرچه از یکدیگر 10ـ7 سـانتیمتر و عمق مناسـب سـیر 5  ـ3 سـانتیمتر میباشـد سـیرچه را طـوری در خـاک قـرار میدهنـد کـه نوک سـیرچه به سـمت بـالاو انتهای سـیرچه بـه سـمت پاییـن قرار گیرد. کاشـت بـا بیـل در مقیاس کوچک و کاشـت بـا سـیرچه کار در مزارع بـزرگ صـورت می گیرد.

مراقبت و نگه داری

وجیـن مکانیکـی علفهـای هـرز و درصـورت نیـاز مبـارزه شـیمیایی بـا آنهـا در مـزارع سـیر سـبب افزایش عملکـرد محصـول میشـود. بـا توجـه بـه سـطحی بودن ریشـه گیاه سـیر بایـد دقت نمـود تا هنـگام وجین مکانیکـی علفهـای هـرز، به ریشـه سـیر صدمه ای وارد نشـود. آبیـاری منظم و بـه موقع آن نقـش عمدهای در افزایـش محصول دارد.

کشت موسیر

وسـایل لازم:

ریسـمان کار، بیلچـه، بیـل، شـن کـش، مو سـیر 1 کیلوگرم برای هـر گروه، دسـتکش، لباس کار، ماسـک و عینک

 1_یک قطعه زمین به عرض 2 و به طول 3 متر که قبلا کوددهی در آن انجام گرفته، انتخاب نمایید.

2_با بیل زمین را شخمزده و تسطیح نمایید.

3_زمین را به صورت جوی و پشته در آورید (به کمک ریسمان)

 4_در دوسمت پشته و به فاصله 5 سانتیمتر در خاک چاله هایی به عمق 8ـ5 سانتیمتر ایجاد کنید.

5_مو سیرها را جدا کنید و آنها را در چاله ها قرار دهید و روی سیرچه ها خاک بریزید

6_.مزرعه را آبیاری نمایید و اجازه دهید که تا پشته ها کاملا خیس شوند.

کشت و کار زعفران

زعفـران یکـى از گیاهـان ارزشـمند اسـت کـه بـا یک بار کشـت چندین سـال از آن بهـره برداری میشـود و بـه همیـن خاطـر هزینـه کاشـت آن بسـیار ناچیز میشـود زعفران از جملـه گیاهانی اسـت كه ازدیـاد آن از طریـق پیـاز صـورت میگیـرد. به لحـاظ اینكه طول دوره بهره بـرداری ازگیـاه زعفـران معمولا  7ـ6 سـال می باشـد، طـی سـالهای بعـد تنها عملیـات مربوط بـه مراحل داشـت و برداشـت زعفران اجرا میشـود. و هـر سـال نیـز بـر تعـداد پیـاز (کورم)هـا افـزوده میشـود و همیـن خاطـر برداشـت محصـول نیـز سـال بـه سـال افزایش می یابـد و همچنیـن افزایش پیـاز زعفـران در خـاک به عنـوان یک سـرمایه برای کشـاورز محسـوب میشود.
 

موارد مصرف وکاربرد زعفران

زعفـران علا وه بـر خاصیت ادویه ای و عطربخشـی به غـذا، از عطر و رنگ آن در صنایع غذایی،شـیرینی پزی و نوشابه سـازی اسـتفاده میشـود. از کلالـه زعفـران در بسـیاری از منابـع بـه عنـوان یـک مـاده دارویی نام بـرده شـده اسـت. این مـاده معطر فرح بخش و شـادی آفرین اسـت و به عنـوان محرک اشـتها، هضم کننده غـذا و معالجه کننـده دل درد و سـرفه مورد اسـتفاده قـرار میگیرد.

نیازهای اکولوژیکی

زعفـران گیاهـی نیمه گرمسـیری وکم توقع اسـت. در مناطقی که دارای زمسـتان های ملایم و تابسـتانهای گـرم و خشـک باشـد بـه خوبـی میرویـد. مقاومـت زعفـران در مقابل سـرما زیاد اسـت ولیکن چـون دورانً درشد ان مصـادف بـا پاییـز و زمسـتان و اوایل بهار اسـت این ایام به هـوای مناسـب و معتدلی طبعـا دارد. در طـول رویـش بـه آفتـاب فـراوان و درجه حرارت زیـاد نیـاز دارد. خاک های غیر شـور، حاصل خیز و با بافـت متوسـط، از خاک هـای مناسـب بـرای کشـت زعفـران اسـت. از نظر مصـرف آب هم، گیاهـی کم توقع بـوده و دارای خـواب تابسـتانه بـوده و از ایـن نظـر در مـدت فصـل تابسـتان نیا ز چندانـی به آبیـاری ندارد، بـه همیـن دلیـل کاشـت آن در مناطق کـم آب در صورت فراهم بودن شـرایط لازم مناسـب میباشـد. طول دوره بهره بـرداری ازگیـاه زعفـران معمولا 7ـ6 سـال میباشـد که سـال اول پیازها کاشـته میشـود و پس ازچنـد سـال تعـداد آنهـا بـه 4ـ3 برابـر زمان کاشـت میرسـد. بنابراین پیـاز زعفـران در خاک به عنـوان یک سـرمایه برای کشـاورز محسـوب می شود.

کاشت زعفران

کاشـت و تکثیـر زعفـران از طریـق پیـاز صـورت میگیرد. زمان کاشـت متفاوت و بسـتگی به شـرایط اقلیمی محـل کشـت دارد. از اوایل خرداد تا اواسـط مهرمـاه می تـوان زعفران را کشـت کرد. عمـق کاشـت پیـاز زعفران بـه بافت خاک، انـدازه پیاز و شـرایط اقلیمی محـل رویش گیاه بسـتگی داشـته و بین 10 تا 20 سـانتی متر متفاوت اسـت. پیازهایی که برای کاشـت انتخاب می شـوند، باید اندازه مناسـب داشـته، سـالم، بدون زخم، شـاداب و فاقد هرگونه آفت و بیماری باشـند. از ایـن رو توصیـه می شـود قبـل از کاشـت، پیازها را با سـموم قارچ کش مناسـب ضدعفونی کرد. بهتر اسـت هنگام کاشـت، سـر پیازها رو به بالاقرارگیرد.
 

در حال حاضر زعفران را به سه روش زیر کشت می کنند:

الف)کاشـت بـه طریـق کپـه ای یـا سـنتی:

بعـد از آمادهسـازی زمیـن، چاله هایـی به عمق مناسـب ایجاد کرده و در هـر چالـه چند پیـاز مناسـب قـرار داده و روی آنها را با خـاک میپوشـانند.

 ب) کاشـت به روش شـیاری:

در ایـن روش، شـیاری به عمـق 15 تـا 20 سـانتیمتر در زمیـن ایجاد کـرده و پیازها را بـا رعایت فواصل مناسـب داخل شـیارها قـرار میدهند. و پـس ازآن شـیارها را با خاک میپوشـانند.

 ج) کاشـت توسـط ماشـین:

پس از آماده نمـودن زمین بـرای کاشـت، توسـط فاروئـری که بـه دنبال تراکتور بسـته شـده، شـیارهایی با عمق مناسـب ایجـاد و سـپس کارگران ماهـر پیازهـا را در فواصـل مناسـب بـه دنبـال یکدیگـر در شـیارها قـرار میدهنـد. و یـا بـا ماشـینهای كارنـده پیـاز زعفـران هـم که طراحی شـدهاند میتـوان ایـن کار را انجام داد.
 

مراقبت و نگه داری

بیـاری یکـی از مهمترین مراحل کاشـت گیاه زعفران اسـت و بسـتگی به شـرایط آب و هوایـی منطقه دارد. گیـاه زعفـران در یـک سـال زراعـی به چهـار مرحله آبیـاری نیاز داشـته که هریـک از آنها در زمـان خاصی انجـام میگیـرد. آبیـاری اول کـه بسـیار مهـم بـوده از اواخـر شـهریور تـا اوایـل مهـر مـاه انجـام میگیـرد. آبیـاری دوم بالفاصلـه پـس از پایـان مرحلـه گلدهـی صورت میگیـرد. آبیاری سـوم پس از وجیـن مزرعه و معمولا در آذر یـا اسـفند انجـام میگیـرد. پـس از آن معمولا تا آخر سـال بسـته به وضعیـت آب و هوایی و در صـورت عـدم بارندگـی 4ـ3 بـار دیگـر مزرعـه آبیاری میگـردد و اگر بارندگـی خوب باشـد از این طریق آبیـاری مزرعـه انجـام میگیـرد. و آبیـاری چهـارم بـه عنـوان آخرین آبیاری اسـت آبـی که در فصـل بهار ومعمولا در فروردیـن انجـام میگیرد.

در فاصلـه ماه هـای مهـر و اردیبهشـت نیـاز آبـی زعفـران ماننـد هـر گیـاه دیگـر باید تأمیـن گـردد. بعد از آبیـاری اول بـه محـض گاورو شـدن زمین سـطح مزرعه باید سله شـکنی شـود؛ بـه نحوی کـه پیازها صدمه نبیننـد. سله شـکنی باعـث میشـود کـه گلهـا بـه آسـانی از خـاک بیـرون آمـده و کـود حیوانـی بـا خاک مخلـوط گردد. علفهـای هـرز از طریـق رقابـت بـا گیـاه زعفـران از نظـر آب و مـواد غذایـی و نور خورشـید سـبب کاهش محصـول میشـود، علاوه بـر این ممکن اسـت در مراحل کاشـت و برداشـت زعفـران مزاحمتهایـی ایجاد و میزبـان تعـدادی از بیماریهـا و حشـرات و بـه خصـوص نماتـد باشـد. وجیـن مزرعـه در هـر موقـع کـه علفهـای هـرز رشـد کردنـد؛ ضروری اسـت. در مزارع زعفـران اولین وجین بعـد از آبیـاری دوم انجام و این وجیـن باعـث از بیـن رفتـن علف های هـرز مزرعـه زعفـران میگردد. به طـور معمـول اولیـن وجیـن زعفـران بعـد از برداشـت گلهـا و دومیـن آن در صـورت لـزوم بـه فاصله در حـدود یـک مـاه قبل از آب سـوم انجـام میشـود. در مورد مبارزه شـیمیایی بـا علفهای مزرعـه باید توجه کـرد کـه چـون اثـر ایـن علـف کش ها بـر روی گیـاه آزمایش نشـده؛ لذا بایـد حتیاالمـکان به هنگام رشـد بوته هـای زعفـران از مصـرف علف کشهـای شـیمیایی خودداری شـود. پیازهـای زعفـران هـر سـال در اثـر رشـد و زیـاد شـدن بـه سـطح خـاک نزدیک تـر میگردنـد، بـه همیـن دلیـل اضافـه نمـودن کـود و خـاک و خاکسـتر بـه زمیـن باعث میشـود که سـطح خـاک کمـی بالاتـر بیایـد و از آسـیب دیدگی پیازهـا جلوگیری شـود. در طـول مراحـل داشـت زعفـران همه سـاله قبل از بیدار شـدن پیـاز زعفران، عملیـات سله شـکنی و وجیـن علـف هـرز انجـام می شـود.
 

برداشت گل های زعفران

پـس از آبیـاری اول بـه فاصله 3ـ2 هفتـه گلهای زیبای زعفـران ظاهـر می شـود. دوره گلدهـی زعفـران حـدود 20ـ 15 روز اسـت. هـر پیـاز زعفـران بسـته بـه ریـز و درشـت بـودن آن 3ـ1 گل میدهـد. مزرعـه زعفـران در سـال اول، محصـول قابـل توجهـى نخواهـد داد و فقـط تعـدادى از غده هایـى که درشـت بـوده و ذخیـره غذایى کافـى داشـته اند، گل داده و تولیـد محصـول مى کنـد. گلچینـی از مزرعـه زعفـران بـا دسـت انجـام میگیرد. بهتریـن زمـان گل چینـی بـه منظـور حفـظ مرغوبیت و عطـر و رنـگ زعفـران صبح خیلـی زود قبل از باز شـدن غنچه هـا میباشـد. غنچه هـای چیـده شـده را در پایـان روز از قسـمت پاییـن گل بـا ناخن میشـکافند و زعفران را از درون آن بیـرون می کشـند. پـس از جـدا کردن تارهـای زعفران از داخـل گل، آنها را در یک جهت دسـتهبندی نموده داخل سـبدی که درون آن را بـا پارچه نازکی پوشـانده باشـند در محل سـایهای قـرار می دهنـد و هـر چنـد روز یـک بـار دسـته ها را بـر میگرداننـد تـا خشـک شـوند. زمانی کـه تارهـای قرمـز زعفـران رنـگ تیـره به خـود بگیرنـد و ضمنا با فشـار دو انگشـت خرد شـوند دستهها خشـک شـدهاند. باید دقت نمـود کـه دسـتههای زعفـران را از آغـاز بـا نـخ نبندیم، چون در طول چند روز خشـک شـدن دچـار کپک زدگی میگردنـد. اگر حـرارت محیطـی که دسـته های زعفران را جهـت خشـک کـردن در آن نگهداری می کننـد، زیاد باشـد رنـگ زیبـای زعفران دچـار تیرگـی می گردد.
 

کاشت پیاز زعفران

​​​​​​​وسایل لازم:

لباس کار، بیلچه، پیاز زعفران، جعبه کاشت یا گلدان، خاک رس، ماسه، خاک برگ شرح عملیات  

1ـ. ابتـدا زهکش هایـی در کـف جعبـه کاشـت ایجـاد نمـوده وسـپس مقـداری سـنگریزه در کـف آن ریختـه و بعـد مقـداری از ترکیـب خاکـی بـا خاک رس، ماسـه و خاک بـرگ را در جعبه کاشـت بریزید

 2  ـ چنـد عـدد پیـاز زعفـران را رو بـه بالا در جعبه کاشـت قـرار داده و روی آنها را با خاک مخلوط شـده تا 15 سـانتیمتر بپوشانید

3_چنـد عـدد پیـاز زعفـران را رو بـه بالا در جعبه کاشـت قـرار داده و روی آنها را با خاک مخلوط شـده تا 15 سـانتیمتر بپوشانید.

 4ـ جعبه رابه مکانی مناسب و پر نور منتقل نمایید.

5  ـ دو روز پس از اولین آبیاری خاک روی جعبه کاشت را ناخنک بزنید (سله شکنی)

6_ هر 10 روز یک بار آن را آبیاری نمایید

سیب زمینی ترشی

کاشت

زمیـن مناسـب بـرای کاشـت سـیب زمینـی ترشـی خاک های شـنی رسـی می باشـد. غـده سـیب زمینـی ترشـی را در پاییـز یـا بهـار می کارنـد. بـرای کاشـت غده ها آنهـا را به چنـد قطعه تقسـیم کـرده، بـه طوری کـه هـر قطعـه دارای حداقـل یـک چشـم (جوانـه) باشـد یـا اینکه غده را بـه طور کامـل می کارند. ایـن غدههـا مثـل سـیب زمینـی جوانـه زده و رشـد می کننـدبه صـورت خطـی بـا فاصلـه خطـوط 60 تا کاشـت آن معمـولا 75 سـانتیمتر و فاصلـه بوتـه روی هرخـط 40 سـانتیمتر و عمـق کاشـت را حـدود 10 سـانتیمتر در نظـر میگیرنـد. آبیـاری بـه موقـع، وجیـن، سـله شـکنی و خـاک دادن اطـراف سـاقه از مراقبتهـای ایـن گیاه اسـت. برداشـت غدههـای این گیـاه در پاییـز میباشـد. سـیبزمینی ترشـی بـه انـدازه كافی بـزرگ اسـت اما خیلـی زود رطوبت خـود را از دسـت داده و به سـادگی چروكیده میشـود. چون در زمان برداشـت تعدادی از سـیبزمینی های کوچـک در خـاک باقـی میماننـد، در فصـل بعـد خـود بـه خـود سـبز شـده و تولید محصـول میدهنـد. به ترتیبـی کـه سـالهای متمـادی محصـول خواهنـد داد. بـرای همیـن بهتـر اسـت بعـد از چیده شـدن مصرف شـوند.

ریشه گوشتی

عبـارت اسـت از ریشـه گوشـت داری كـه ظاهری شـبیه غـده دارد با ایـن تفاوت كه گـره و میانگـره ندارد. جوانـه فقـط در انتهـای آن (در نزدیكـی طوقه) و ریشـه ها در طرف دیگر آن میروینـد. گیاهانی نظیر کوکب دارای ریشـهای دوکی شـکل و گوشـتی هسـتند که هر سـاله با انجام عمل تقسـیم ریشـه ها میتوان آنها را ازدیـاد کرد. روش تکثیر به وسـیله ریشـۀ گوشـتی بـه این ترتیب اسـت کـه آن را همـراه با اندکی از سـاقه دارای جوانـه جدا کرده، در محیـط کشـت قـرار میدهنـد. بدین صـورت اسـت کـه پس از خـارج کـردن ریشـه ها از زمیـن (آبان مـاه) باید آنهـا را در انبار یا گلخانـه خنک،زیر ماسـه خشـک نگهداری کرد. باید توجه داشـت که حداقل چند سـانتیمتر از سـاقه بـا ریشـه گوشـتی همـراه باشـد. درآغـاز بهـار بـه محـض متـورم شـدن جوانه هـای موجود بـر روی سـاقه باقـی مانـده و متصل بـه ریشـه های گوشـتی، بایـد ریشـه ها را به طـوری که هر کـدام دارای تعدادی جوانه بر روی سـاقه باشند؛ تقسـیم کرد.
 

<img alt="" src="