زراعت تاجریزی:

گیاه شناسی تاجریزی:

گیاه دارویی تاجریزی با نام علمی (Solanum nigrum) متعلق به خانواده­ ی بادمجانیان در محل و منشأ اصلی خود (استرالیا و نیوزلند...) گیاهی چند ساله، درختچه ­ای با ساقه ­های چوبی است اما در مناطق سردسیر گیاهی یکساله و علفی است.  

ریشه­ ی آن مخروطی و دارای انشعابات متعددی است و در شرایط نامساعد انشعابات فرعی ریشه ­ها بیشتر می ­شود.

ارتفاع گیاه متفاوت بوده و به شرایط اقلیمی محل رشد بستگی دارد. برگ ­ها به شکل تخم­ مرغی، به طول 5/2 تا 7 سانتی­ متر و به پهنای 5/2 تا 4 سانتی­ متر است و به شکل متناوب روی ساقه قرار گرفته است. گل ­ها به رنگ سفید و به شکل خوشه ­ای قرار دارد.

میوه­ های این گیاه کروی شکل و در گونه ­های متفاوت به رنگ ­های قرمز، نارنجی و سیاه دیده می ­شود.  

پیکر رویشی تاجریزی بواسطه ­ی داشتن ترکیبات «گلیکو آلکالوئید» در صنایع داروسازی اهمیت فراوانی دارند. از مهم ترین مواد موثره­ ی این گیاه می ­توان از سولاسونین نام برد.

بیشتر بخوانید:از نحوه کاشت تا بهره برداری از سیاهدانه

نیازهای اکولوژیکی گیاه تاجریزی:

دوره­ی رویشی تاجریزی را می­توان به دو مرحله تقسیم کرد:

در مرحله­ی اول، نیاز نوری گیاه بسیار بالاست و به مقادیر مناسبی از آب نیاز دارد. مرحله­ی دوم، خشکی و گرما را ترجیح می­ دهد. در صورتی که گیاه در طول دوره­ ی رویش با سرما مواجه نشود؛ علاوه براینکه میوه ­های بیشتری تولید می­کند، کیفیت و کمیت ماده موثره نیز در اندام رویشی گیاه بیشتر می ­شود.

گیاه تاجریزی در طول دوره­ی رویشی به نور کافی زیادی نیاز دارد؛ در مناطق مختلف نیاز نوری گیاه متفاوت است، اما به طور تقریبی گیاه تاجریزی در طی مرحله­ی رشد رویشی به   1000 تا 1500 ساعت روشنایی نیاز دارد. درجه حرارت مناسب برای رشد بذر 15 تا 20 درجه سانتی­گراد است؛ اما بذرها در درجه حرارت 20 تا 25 درجه سانتی­ گراد رشد سریعتر و مطلوب تری دارند. دمای 10 درجه سانتی ­گراد برای رشد بذر مناسب نیست، زیرا علاوه بر اینکه در رشد گیاه اختلال ایجاد می­کند، سبب کاهش عملکرد 40 تا 50 درصدی نیز می­شود.

تاجریزی قادر به تحمل سرما نیست و به محض سرمازدگی خشک می ­شود؛ البته گیاهان جوان برای مدت محدودی دمای 3 تا 4 درجه سانتی­گراد را بدون هیچ­ گونه آسیبی می ­تواند تحمل کند.

مقدار بارندگی سالیانه مورد نیاز تاجریزی در طول دوره­ ی رویش 600 تا 700 میلی­لیتر است.

خشکی ­های طولانی باعث ریزش میوه­ ها شده و رشد گیاه را متوقف می­ کند.

خاک ­های سبک و خاک­ هایی با بافت متوسط برای کشت در سطح وسیع تاجریزی مناسب است.

گیاه تاجریزی در طول دوره ­ی رویش به آب نسبتاً زیاد و خاک با مواد غذایی کافی نیاز دارد.

بیشتر بخوانید: گیاه شناسی، کاشت، داشت و برداشت مریم گلی

روش کاشت گیاه تاجریزی:

نحوه ­ی آماده سازی خاک برای کاشت گیاه تاجریزی:

برای کشت تاجریزی باید در فصل پاییز زمین را شخم عمیقی زد، سپس کودهای شیمیایی مورد نیاز گیاه را به خاک اضافه کرد. اواخر زمستان، کلوخه ­ها را خرد و زمین را با دیسک تسطیح می ­کنند.

اوایل بهار نیز کود نیتروژن مورد نیاز گیاه را به خاک اضافه می­ کنند. به دلیل کوچکی بذر و کندی رشد اولیه­ ی گیاه باید بستر بذر را با ذرات کوچک و سطح متراکم تهیه کرد. به دلیل  ضیعف بودن ریشه ­های نشاء، گسترش آن­ها در اوایل به کندی صورت می ­گیرد.

در نتیجه هنگام انتقال به زمین اصلی، زمین باید مرطوب و خاک کاملاً آماده (فاقد سنگ و کلوخ) باشد.

تاریخ و فواصل کاشت گیاه تاجریزی:

1) کشت مستقیم، اوایل فروردین زمان مناسبی برای کاشت می­باشد. برای این منظور فاصله­ ی ردیف­ ها را 70 سانتی­متر و فاصله­ ی دو بوته در طول ردیف را 40 سانتی­ متر باید در نظر گرفت.

2) کشت غیر مستقیم، اوایل اسفند بذرها را در ردیف ­های 10 تا 15 سانتی­متری در خزانه ­ی زیر پلاستیک کشت می­کنند.

عمق کاشت بذرها در خزانه 5/0 تا 1 سانتی­متر مناسب است. برای هر هکتار زمین به 80 تا 100 متر مربع، فضای زیر پلاستیک و به 200 تا 500 گرم بذر با کیفیت، نیاز است.

اواخر فروردین ­ماه (حداکثر تا اوایل اردیبهشت ماه)، نشاءها را به زمین اصلی منتقل می ­کنند. فاصله­ ی ردیف­ ها در زمین اصلی 70 سانتی­متر و فاصله­ ی دو بوته در طول ردیف، 40 سانتی ­متر مناسب است.

روش کاشت گیاه تاجریزی:

کاشت و تکثیر تاجریزی به وسیله ­­ی بذر و به دو روش مستقیم و غیر مستقیم انجام می ­شود. برای افزایش قوه­ ی نامیه ­ی بذرها، باید آن­ ها را یک تا دو روز در دمای محیط در آب خیساند.

کشت مستقیم:

در بعضی از کشورها برای تکثیر این گیاه، از روش کاشت مستقیم بذر در زمین اصلی استفاده می ­کنند؛ در این صورت رویش بذر معمولاً با تأخیر زیادی همراه است و بذرها در اردیبهشت­ ماه جوانه می­ زنند، چون سرعت رشد گیاه در مراحل اولیه ­ی رویش بسیار کند است، رشد علف ­های هرز بر آن پیشی گرفته و در کل مزرعه گسترش می ­یابد و چون هزینه ­ی مبارزه با علف­ های هرز زیاد است؛ معمولاً از روش کشت مستقیم بذر در مزارع کمتر استفاده می ­شود.

کشت غیر مستقیم:

اگرچه تکثیر تاجریزی در کشت غیر مستقیم هزینه­ ی بیشتری دارد اما از اطمینان بیشتری برخوردار است؛ در این حالت بذرها را در زمان مناسب در خزانه­ ی زیر پلاستیک که بوسیله ­ی گرم­کن های مخصوصی گرم می­ شود؛ کشت می­ کنند.

برای هر هکتار زمین به 40 تا 50 هزار نشاء نیاز است. این مقدار نشاء از 80 تا 100 مترمربع فضای زیر پلاستیک به دست می­ آید.

در صورتی که تعداد کارگر به اندازه­ی کافی در اختیار باشد، بهتر است بذرها ابتدا درون جعبه کشت شوند، پس از دو تا سه برگی به فضای گلخانه منتقل شوند (با فاصله­ی 10 در 15 سانتی­متر) تا ریشه ­­ی قوی و مناسبی تشکیل شود. پس از 50 روز ( اواخر فروردین­ یا حداکثر اوایل اردیبهشت) که ارتفاع نشاءها به 10 تا 15 سانتی­متر رسید و ساقه ­ها کم و بیش بنفش رنگ شدند، باید آن­ها را به زمین اصلی منتقل نمود.

تناوب کاشت با گیاه تاجریزی:

تاجریزی را باید با گیاهانی که مواد غذایی خاک را بالا می­برند به تناوب کشت کرد. تناوب کاشت با غلات سبب افزایش عملکرد می­شود، از آنجا که بیماری ­های خانواده ­ی بادمجانیان باهم مشترکند؛ این گیاه نباید با گیاهان تیره­ ی بادمجانیان به تناوب کشت شود.

در صورت وجود و گسترش بیماری­ های ریشه ­ای نباید با گیاهانی چون: آفتابگردان، شبدر، یونجه و ذرت که بیماری­ های ریشه ­ای مشترک دارند؛ در تناوب قرار گیرد.

پس از برداشت تاجریزي، مقدار زیادی از ریشه­ های آن در خاک می­ ماند؛ باید دقت شود که پس از برداشت و قبل از کاشت گیاه جدید، این ریشه­ ها را به طور کامل جمع­ آوری کرد.

دو سال پس از برداشت تاجریزی، می ­توان دوباره آن را در زمین کشت کرد.

روش داشت گیاه تاجریزی:

طریقه­ ی کود دهی گیاه تاجریزی:

تاجریزی برای افزایش رشد و عملکرد همانند اکثر گیاهان خانواده­ ی بادمجانیان به مقدار کافی کود نیتروژن نیاز دارد. خاکی که برای کشت تاجریزی در نظر گرفته می­ شود نباید دارای مقدار زیادی از مواد آلی باشد، بهمین علت نباید کود دامی به خاک­ تاجریزی داده شود؛ بلکه باید تأمین نیاز کودی گیاه از طریق کودهای شیمیایی صورت بگیرد.

افزودن 100 تا 150 کیلوگرم در هکتار کود نیتروژن، 70 تا 100 کیلوگرم در هکتار اکسید فسفر  و 70 تا 100 کیلوگرم در هکتار اکسیدپتاس، برای افزایش عملکرد پیکر رویشی گیاه و افزایش کیفیت و کمیت مواد موثره­ ی گیاه لازم است.

کود نیتروژن را اوایل بهار، پس از تسطیح زمین به خاک اضافه می­ کنند، اما کود اکسید فسفر و کود اکسید پتاس را در فصل پاییز، هنگام آماده ساختن زمین به خاک می ­افزایند.

پس از اولین برداشت باید همراه با آبیاری مقدار 40 تا 50 کیلوگرم در هکتار کود نیتروژن به خاک اضافه کرد.

مبارزه با علف­های هرز و آفات گیاه تاجریزی:

همانطور که گفته شد، تاجریزی در اوایل، رشد بسیار کندی دارد و علف­های هرز در این مرحله گسترش چشمگیری می­یابند، بر همین اساس مبارزه با علف­های هرز در این دوره بسیار ضرورت دارد.

قبل از کاشت گیاه، استفاده از علف­کش ترفلان یا اولیترف به مقدار 5 تا 5/5  لیتر در هکتار، نتایج مطلوبی را در از بین بردن علف ­های هرز دارد. البته می ­توان از علف­کش سنسور به مقدار 5/0 تا 4/0 کیلوگرم در هکتار قبل از کاشت گیاه استفاده نمود.

ممکن است گیاهان در طول رویش مورد حمله­ ی آفات و عوامل بیماری­زا قرار گیرند، لذا مراقبت از تاجریزی دارویی بر ضد عوامل مذکور، ضروری است. از آفات مهم این گیاه، می­ توان از سوسک سیب­ مینی (سوسک کلرادو) نام برد.

سوسک سیب­ زمینی از خانواده ­ی سوسک­ های آتشین است و لاروها و بالغ ­های این آفت از برگ این گیاه تغذیه می­ کنند. برای از بین بردن سوسک سیب ­زمینی، می­ توان از محلول 2/0 درصد دیمکرون یا محلول 1/0 درصد اول تراسید استفاده نمود.

قبل از برداشت، معمولاً سه بار و پس از برداشت محصول یک بار می ­توان از محلول نامبرده به صورت محلول پاشی استفاده کرد. از بیماری ­های مهم تاجریزی، بوته ­میری یا پوسیدگی ریشه است که عامل آن قارچ فیتوفترااینفستنس می ­باشد. برای مبارزه با این قارچ بیماری­زا، می­ توان از محلول 5/0 درصد اورتوسید در نیمه ­ی دوم دوره ­ی رویشی گیاه، به صورت محلول پاشی استفاده کرد.

بیشتر بخوانید: چگونگی کشت و کار و برداشت مرزنجوش

روش آبیاری گیاه تاجریزی:

پس از انتقال نشاءها به زمین اصلی، بلافاصله باید زمین را آبیاری کرد. مقدار آبیاری، به نوع خاک و شرایط اقلیمی منطقه بستگی دارد، گیاهان در هر مرحله باید به مقدار 50 تا 60 میلی­متر آبیاری شوند.

گیاهان پس از اولین برداشت نیز باید آبیاری شوند.

روش برداشت گیاه تاجریزی:

موسم گلدهی گیاه از خرداد تا شهریور ماه است و در اوایل پاییز میوه­ های آن کاملاً رسیده می­شود. لذا جمع آوری گیاه در اواخر تابستان توصیه می­شود.

قسمت­ های فوقانی ساقه­ ها و انشعابات جوان، حاوی حداکثر مقدار مواد موثره است. در طول رویش گیاه، می­توان از ساقه و سرشاخه­ های جوان و برگ ­های گیاه چند بار برداشت کرد.

اولین برداشت، زمانی صورت می ­گیرد که طول گیاه 70 تا 80 سانتی­ متر برسد. در هر صورت، از فاصله ­ی 35 تا 45 سانتی­متری از سطح زمین، آن­ها را برداشت می ­کنند.

ساقه­ های ضخیم­تر از 5/1 تا 5/3 سانتی­ متر مناسب نیستند و در کیفیت مواد موثره تأثیر منفی می­ گذارد. از این رو باید آن­ها را هنگام برداشت از سایر قسمت ­های مناسب جدا کرد.

اولین برداشت، اواخر تیر ماه انجام می­ گیرد. در صورت وجود آب کافی و شرایط مناسب اقلیمی، نواحی فوقانی ساقه­ ها دوباره رویش می­ کنند و انشعابات جدید را بوجود می ­آورند، به طوری که 5 تا 6 هفته بعد طول آن­ها به 30 تا 40 سانتی­ متر می ­رسد.

اواخر شهریور، زمان مناسبی برای دومین برداشت پیکر رویشی گیاهان است.

در این مرحله باید ساقه ­ی­ اصلی را کمی بالاتر از ناحیه­ ی فوقانی آنکه در برداشت مرحله­ ی اول، باقی مانده بود، برید. در صورت مناسب بودن اوضاع اقلیمی محل رویش گیاه، می­ توان برای سومین و آخرین بار محصول را برداشت کرد. در این صورت، گیاهان از قسمت تحتانی ساقه برداشت می­ شوند.

روش خشک کردن گیاه تاجریزی:

چون پیکر اندام­ های هوایی برداشت شده رطوبت بالایی دارند، باید به سرعت آن­ها را خشک کرد.

اندام­های جمع ­آوری شده را قبل از خشک کردن باید به قطعات مناسب و یکنواخت تقسیم نمود تا تمام قسمت­ ها به صورت یکنواخت خشک شوند.

به لحاظ رطوبت فراوان در اندام ­ها، برای خشک کردن آن­ها باید از خشک­ کن­ های الکتریکی استفاده نمود. درجه حرارت بالا، روی ماده موثره ­ی تاجریزی تأثیر مهمی ندارد، لذا می ­توان از دمای بسیار گرم (حتی جریان هوای داغ) برای خشک کردن تاجریزی استفاده نمود.

پس از خشک کردن (رطوبت 10 تا 12 درصد مجاز است) آن­ها را بسته بندی می­ کنند.

عملکرد گیاه تاجریزی:

عملکرد پیکر رویشی تازه تاجریزی 20 تا 30 تن در هکتار است؛ که از آن 3 تا 5 تن وزن خشک حاصل می ­شود.

عملکرد بذر، 200 تا 300 کیلوگرم در هکتار است.

جمع آوری بذر گیاه تاجریزی:

چناچه هدف از کاشت گیاهان جمع ­آوری بذر آن­ها باشد، باید هر گیاه را در مساحتی معادل 30 سانتی­متر تا 1 متر مربع کشت نمود. تا گیاهان مقدار زیادی میوه و در نتیجه بذر تولید کنند.

اواخر مهر (بندرت زودتر از زمان مذکور)، زمانی که میوه ­ها هنوز کاملاً نرسیده ­اند، کلیه­ ی پیکر رویشی گیاه قابل برداشت است. پس از برداشت، آن­ها را در هوای آزاد و در سایه پهن می­ کنند. در این صورت، همه­ ی اندام ­ها در مدت 10 تا 14 روز خشک شده و میوه ­ها می ­رسند.

پس از خشک شدن، میوه ­ها را بوجاری کرده، بذرهای آن را خارج و پس از پاک و تمیز کردن، آن­ها را بسته بندی می­ کنند.

بیشتر بخوانید: آشنایی با زراعت گونه های مختلف خردل