تکثیر گیاهان دارویی باقلمه

تکثیر با قلمه

یكـی از روش هـای تكثیـر گیاهـان روش قلمه زدن میباشـد. ایـن روش برای بسـیاری از گیاهان مناسـبتر اسـت و میتـوان از یـك گیـاه، تعـداد زیـادی قلمـه تهیـه نمـود و در شـرایط مناسـبتر ریشـه دار نمـوده و نسـبت بـه كاشـت آنهـا اقـدام نمـود. در روش قلمه زنـی در مسـاحت 40 متر مربـع توانایی تولیـد قلمه برای یـك هكتار وجـود دارد.

یـك راه معمـول بـرای تکثیـر ِ گیاهـان، قلمـه زدن ِ آنها و قـرار دادن ِ قلمه در آب به منظور ریشـه زایی اسـت. ً بـه عنـوان ( ریشـه ِ زایی گیـاه) و یـا (رشـد دادن قلمه هـا) شـناخته می شـود. میتـوان ایـن کار معمـولا ِ بسـیاری از گیاهـان آپارتمانـی، بوته هـا و درختچه هـا را بـا همیـن روش تکثیـر نمـود. در مـورد بوته هـا و درختچهه ـا، در صورتـی کـه چوبشـان نـرم باشـد امـكان تكثیر آنهـا با قلمـه وجـود دارد. قلمه ها از سـاقه و بـرگ گرفتـه میشـوند. نـوک دمبرگهـا و سـاقه ها را در پـودر هورمـون ریشـه زایی غوطه ور کنید و سـپس قلمه هـا را در گلدانـی بـا خـاک قلمـه قـرار دهیـد. در ایـن شـرایط بـه راحتـی قلمـه برگـی یـا قلمه سـاقه ریشـه دار می شـود.

اهمیت و ضرورت تکثیر گیاهان دارویی

صنعــت داروســازی و گیــاه درمانــی در گذشــته بــرای جــدا کــردن مــواد مؤثــره دارویــی از گیاهــان دارویـی کـه در طبیعـت وجـود داشـته اسـت مـورد اسـتفاده قـرار گرفتـه اسـت امـا امـروزه بـه دلیـل افزایـش جمعیـت جهـان و تأثیـر جانبـی مضـر داروهـای شـیمیایی اسـتفاده از آنهـا افزایـش یافتـه اسـت ولازم اسـت کـه ایـن گیاهــان در سـطح وسـیع کاشـته شـوند. بنابرایــن، تولیـد انبـوه انـدام تکثیـری جنســی(دانه)و غیــر جنســی (قلمــه، پــا جــوش، پیــاز و...) ضــرورت می یابــد.

ازدیاد غیرجنسی (رویشی)گیاهان دارویی

برخـی از گیاهـان دارویـی مهـم بــا روش هــای رویشــی بســیار آســان تر و راحت تــر و حتــی اقتصادی تــر از ازدیــاد بــه وســیله بــذر، تکثیــر میشــوند، در ایــن روش گیاهــان حاصلــه مشــابه گیــاه مــادری خواهنــد بــود. بــرای تکثیــر رویشــی(غیرجنســی)، از روشهــای مختلفــی ماننــد قلمــه زدن، خوابانیــدن، اســتفاده از پیاز،ریــزوم و... اســتفاده می شــود. تکثیـر رویشـی یکـی از روش هـای ازدیـاد و تکثیـر گیاهـان میباشـدکه قـادر اسـت در مقایسـه بـا تکثیـر جنسـی در مـدت کوتاه تـری بـه تولیـد گیاهانـی بی نجامـد کـه هماننـد پایـه مـادری خـود می باشـند.از ایـن رو ایـن روش تکثیـر در حفـظ واریته هـای مطلـوب مـادری نقـش مهمـی دارد. تکثیـر غیرجنسـی از طریـق اندام هـای مختلفـی از قبیـل پیـاز، سـاقه غـدهای، ریـزوم، پاجـوش و... انجـام می گیـرد.

تکثیر غیرجنسی (رویشی)

تکثیـر رویشـی یـا غیرجنسـی یعنـی از یـک سـلول، بافـت و یـا انـدام یـک گیـاه اولیه،یـک گیـاه جدیـد تولیـد شـود. ایـن روش درمـورد برخـی از گیاهـان دارویـی ماننـد: گل محمـدی، مریـم گلـی، بادرنجبویـه، گل ســاعتی، بهارنارنــج، زرشــک، رزماری،اســطوخودوس، به لیمــو، حنــا، آویشــن، صبــرزرد، بادرنجبویــه، زعفــران، زردچوبــه و... کــه بــذر کمترتولیــد می کننــد و یــا از تکثیــر ایــن گیاهــان بــا بــذر، گیاهــان متفــاوت بــا گونــه اولیــه تولیــد میشــود، مطــرح میباشــد. تکثیـر رویشـی یـا غیرجنسـی یعنـی از یـک سـلول، بافـت و یـا انـدام یـک گیـاه اولیه،یـک گیـاه جدیـد تولیـد شـود. ایـن روش درمـورد برخـی از گیاهـان دارویـی ماننـد: گل محمـدی، مریـم گلـی، بادرنجبویـه، گل ســاعتی، بهارنارنــج، زرشــک، رزماری،اســطوخودوس، به لیمــو، حنــا، آویشــن، صبــرزرد، بادرنجبویــه، زعفــران، زردچوبــه و... کــه بــذر کمترتولیــد می کننــد و یــا از تکثیــر ایــن گیاهــان بــا بــذر، گیاهــان متفــاوت بــا گونــه اولیــه تولیــد میشــود، مطــرح می باشــد.

مزایای ازدیاد غیرجنسی (رویشی)

 1ـ حذف دوره نونهالی و زودتر به بار نشستن گیاهان حاصل از تکثیر غیرجنسی.

2ـ امکان تولید گیاهان عاری از ویروس.

3ـ تولید تعداد زیادی گیاهان یکنواخت و مانند هم.

 4ـ ازدیاد تعدادی از گیاهان که به راحتی بذر تولید نمی کنند.

ضرورت تکثیر با قلمه

تکثیــر گیاهــان دارویــی بــه دو روش جنســی و غیــر جنســی انجــام میشــود. در تکثیــر جنســی گیــاه توســط بــذر زیــاد میشــود کــه بــذر از تالقــی گامــت نــر (دانــه گــرده درون کیســه پرچــم)و گامــت ماده(سـلول تخـم درون تخمـدان)بــه دســت می آیــد. در تکثیـر جنسـی هـر بـذر دارای نیمــی از کروموزوم هــای والــد مـادری و نیمـی از کروموزوم هـای والــد پــدری می باشــد. بنابرایــن، بــذر ممکــن اســت صفــات یــا ویژگی هــای نامطلوبــی را از یکــی از والدیــن بــه ارث بــرده باشــد کــه مطلــوب نباشــد. تکثیــر غیــر جنســی ازدیــاد گیــاه از طریــق اندامهــای رویشــی شــامل ریشــه، سـاقه،برگ و... میباشـد. قلمـه زدن یکـی از روشهـای تکثیـر غیـر جنسـی در گیاهـان دارویـی و باغـی می باشــد. در تکثیــر غیــر جنســی انتقــال صفــات مطلــوب آســانتر از تکثیــر جنســی میباشــد. برخــی از گیاهــان دارویــی مهــم بــا روشهــای رویشــی بســیار آســانتر و راحتتــر و حتــی اقتصادیتــر از ازدیــاد به وســیله بــذر، تکثیــر میشــوند. تکثیــر بــه روش قلمه زنــی در شــرایط گلخانــه مناســبتر از تکثیــر در فضــای آزاد می باشــد.

عوامل مؤثر در ریشه زایی قلمه

عوامل مؤثر در ریشه زایی قلمه به دو دسته عوامل درونی (فیزیولوژیکی)و عوامل بیرونی (شرایط محیطی) تقسیم می شوند.

عوامل درونی یا عوامل فیزیولوژیکی مؤثر بر ریشه زایی قلمه

ماهیـت ژنتیکـی گیـاه:

برخـی از گیاهـان بـه دلیـل قابلیـت توارثـی تـوان ریشـهدهی در قلمه هـای آنهـا وجـود نـدارد.

مواد قابل حمل در گیاه:

ایــن مــواد در جوانه هــا و برگهــای گیــاه ســاخته میشــوند و شــامل مــواد قنــدی، هورمون هــای گــروه اکســین، ترکیبــات نیتــروژن دار و برخــی از ویتامین هــا می باشــد. ایــن عوامــل به طــور کامــل مشــخص نیسـتند زیـرا برخـی از گیاهـان دارویـی ماننـد بلـوط، ریشـه زایی در آن امـکان پذیـر نیسـت.

بیشتر بخوانید: روش های برداشت بذر در گیاهان دارویی

 بنیـه گیـاه:

مقـدار و نـوع مـواد ذخیـره ای و توزیـع مـواد در شـاخه ها بـر قـدرت ریشـه دار شـدن قلمه هـا مؤثـر اسـت.

سن، نوع بافت قلمه و زمان قلمه گرفتن:

برخـی از گیاهـان در مرحلـه نـو نهالـی قـدرت ریشـه زایی بالایـی دارنـد و زمانـی کـه وارد مرحلـه گلدهی می شــوند ریشــه زایــی آنهــا کاهــش مییابــد (عشــقه و ســیب). در برخــی از گیاهــان، قلمه هــای نــرم و در برخــی از گیاهــان قلمه هــای ســخت و یــا حاالتــی بیــن ایــن دو بــرای ریشــه دهی مناســب ترند. بافـت قلمـه و زمـان قلمـه گرفتـن در ریشـه دار شـدن قلمـه نقـش مهمـی دارد. هـر گاه قلمـه چـوب نـرم در اوایـل بهـار گرفتـه شـود بهتـر از هـر زمـان دیگـری ریشـه میدهـد، در حالـی کـه در برخـی دیگـر از گیاهـان همیشـه سـبز پهـن بـرگ، مناسـبترین زمـان بـرای گرفتـن قلمـه اواخـر بهـار تـا اوایـل پاییـز میباشــد. در اکلیــل کوهــی(رزمــاری)قلمه هــای جــوان گیاهــان مســن در فصــل بهــار بهتــر ریشــه دار میشــوند، همچنیــن قلمه هــای نــرم گیاهــان خــزاندار کــه در بهــار تــا تابســتان گرفتــه میشــوند؛ بهتــر از قلمه هــای خشــبی کــه در زمســتان گرفتــه میشــوند؛ ریشــه می دهنــد.

مرحله رشد گیاه

گیاهانـی ماننـد عشـقه، سـیب و بسـیاری از سـوزنی بـرگان هنگامـی کـه در مرحلـه نونهالـی قـرار دارنـد )یعنــی جــوان بــوده و بــه گل دهــی و میوه دهــی نرســیده  اند)توانایــی ریشــه زایــی زیــادی دارنــد ولــی زمانـی کـه گیـاه بـه مرحلـه گلدهـی رسـید، ریشـه زایی آن بسـیار مشـکل میشـود.

سن، نوع بافت قلمه و زمان قلمه گرفتن:

برخـی از گیاهـان در مرحلـه نـو نهالـی قـدرت ریشـه زایی بالایـی دارنـد و زمانـی کـه وارد مرحلـه گلدهی می شــوند ریشــه زایــی آنهــا کاهــش مییابــد (عشــقه و ســیب). در برخــی از گیاهــان، قلمه هــای نــرم و در برخــی از گیاهــان قلمه هــای ســخت و یــا حالاتــی بیــن ایــن دو بــرای ریشــه دهی مناســبت رند. بافـت قلمـه و زمـان قلمـه گرفتـن در ریشـه دار شـدن قلمـه نقـش مهمـی دارد. هـر گاه قلمـه چـوب نـرم در اوایـل بهـار گرفتـه شـود بهتـر از هـر زمـان دیگـری ریشـه میدهـد، در حالـی کـه در برخـی دیگـر از گیاهـان همیشـه سـبز پهـن بـرگ، مناسـب ترین زمـان بـرای گرفتـن قلمـه اواخـر بهـار تـا اوایـل پاییـز میباشــد. در اکلیــل کوهــی (رزمــاری) قلمه هــای جــوان گیاهــان مســن در فصــل بهــار بهتــر ریشــه دار میشــوند، همچنیــن قلمه هــای نــرم گیاهــان خــزاندار کــه در بهــار تــا تابســتان گرفتــه میشــوند؛ بهتــر از قلمه هــای خشــبی کــه در زمســتان گرفتــه می شــوند؛ ریشــه می دهنــد.

محل ساقه روی قلمه

محلی از ساقه که از آن قسمت قلمه تهیه میشود بر ریشه زایی اثر می گذارد. به طور کلی شاخه های جانبی بهتر از شاخه های انتهایی ریشه می دهند و همچنین شاخه های در حال رشد رویشی بهتر از شاخه های گلدار و حاوی میوه ریشه تولید می کنند.

اندازه قلمه

انــدازه قلمــه بــر ریشــه زایی اثــر دارد.بــه طــور معمــول قلمه هــا، از انتهــای شــاخه ها بــه طــول 8 تــا 15 ســانتیمترگرفته میشــوند و برگ هــای پاییــن آن برداشــته میشــوند و برگهــای بــالای قلمــه را حـذف نمی کننـد تـا فتوسـنتز نماینـد و مـواد غذایـی بـه منطقـه تولیـد ریشـه برسـد. طـول قلمه هـای علفــی را 7 تــا 12 ســانتیمتر انتخــاب می کننــد و آن را در شــرایطی ماننــد آنچــه بــرای قلمه هــای چوبــی لازم اســت قــرار می دهنــد.

عوامل بیرونی یا محیطی

رطوبت:

محیـط خشـک سـبب از دسـت رفتـن رطوبـت قلمـه در اوایـل کاشـت میشـود. بنابـر ایـن محیـط را ً زیــر سیســتم مه پــاش قــرار میدهنــد تــا رطوبــت نســبی محیــط مناســب باشــد. همچنیــن معمــولا برگهــای اضافــی روی قلمــه را تــا حــد ممکــن حــذف می نماینــد امــا از حــذف برگهــای جــوان انتهــای قلمــه خــودداری می شــود.

دما:

دمـا در ریشـه دار شـدن قلمـه نقـش اساسـی دارد. در قلمه هـالازم اسـت کـه ریشـه دار شـدن و توسـعه ریشــه ها قبــل از رشــد شــاخه ها صــورت گیــرد. اگــر دمــای محیــط قلمــه بــالا باشــد، قبــل از آنکــه ریشــه روی قلمــه تشــکیل شــود جوانه هــای روی شــاخه رشــد می کننــد و ســبب کاهــش آب قلمــه میشــود. بنابرایــن دمــای قســمت پاییــن قلمــه بایســتی بیشــتر از بخــش هوایــی باشــد. مناســبترین دمـا بـرای اکثـر گونههـای گیاهـی جهـت قلمـه زدن 25ـ20 درجـه سـانتیگراد در روز و 20ـ 15 درجـه ً دمــای پاییــن قلمه هــا حــدود 27ـ24 درجــه ســانتیگراد بایــد ســانتیگراد در شــب می باشــد. معمــولا باشـد تـا تقسـیم سـلولی را در محیـط تولیـد ریشـه تحریـک نمایـد و در همیـن شـرایط قسـمت بـالای قلمـه بایسـتی در دمـای پایین تـری نسـبت بـه پاییـن قلمـه قـرار داده شـود تـا تبخیـر و تعـرق و تنفـس آن کاهـش یابـد.

نور:

عـدم حضـور نور(تاریکـی) در ریشـه دهـی قلمـه مؤثـر اسـت.قلمه گیاهـان خـزان دار کـه دارای ذخیـره کافـی هسـتند در تاریکـی بهتـر رشـد می نمایـد امـا قلمه هـای علفـی بـه نـور واکنـش نشـان می دهنـد، زیـرا نـور در فراینـد فتوسـنتز و تولیـد کربوهیدراتهـا نقـش دارد.

اکسیژن:

اکســیژن ســبب تحریــک ریشــه دهــی قلمــه میشــود. در اثــر وجــود اکســیژن قلمه هــا زودتــر ظاهــر میشــوند و ســطح زخــم خــورده قلمــه نیــز زودتــر التیــام می یابــد. بــه همیــن دلیــل ســطح قلمــه را به صــورت مــورب بــرش میدهنــد تــا ســطح تمــاس بیشــتری بــا هــوا داشــته باشــد.

تكثیر به روش قلمه زدن

قلمـه قسـمتی از گیـاه اسـت کـه معمـولا حـاوی جوانـه بـوده و بعـد از جداکـردن از گیـاه مـادری درشـرایط مســاعد محیــط کشــت، ریشــه دار می گــردد. قلمــه زدن معمولی تریــن روش ازدیــاد غیرجنســی بــوده کــه آســان تر و ارزان تــر از دیگــر روش هــای غیرجنســی می باشــد. گیاهـان دارویـی ماننـد اسـطوخودوس، مرزنجـوش، رزمـاری، مریم گلـی، به لیمـو، آویشـن، گل محمـدی و... را میتـوان بـا قلمـه زدن تكثیـر نمـود.
 

نحوه گزینش قلمه از گیاهان مادری

گیاهان مادری که برای قلمه گیری در نظر گرفته شده اند، می بایست دارای مشخصات زیر باشند:

 1ـ در طول دوره رشد، آب کافی در اختیار داشته باشند.

 2ـ عاری از هر گونه آفت و بیماری باشند.

 3ـ از خشکی یا یخبندان آسیب ندیده باشند.

4ـ دارای رشد متعادل باشند.

 5ـ جوان و شاداب باشند و به کفایت از نور خورشید بهره برده باشند.

6  ـ هویت آنها معلوم و شبیه به گونه مورد نظر باشند.

7ـ برگهای تغییر شکل یافته نداشته باشند.

8ـ از تغذیه خوبی برخوردار باشند و عالیم کمبود مواد غذایی در برگهای آنها مشاهده نشود.

قلمه ساقه (شاخه):

متداولتریـن نـوع قلمـه سـاقه اسـت. در ایـن روش قسـمتی از شـاخه کـه دارای جوانـه جانبـی یـا انتهایـی می باشـد را، از گیـاه مـادری جـدا و بـرای ریشـه زایـی در محیط مناسـب قــرار می دهنــد. پــس از تولیــد ریشــه، آن را به صــورت مســتقل می کارند.گیاهــان دارویــی ماننــد: گل محمــدی، مریـم گلـی، بادرنجبویـه، گل سـاعتی، بهـار نارنـج، زرشـک، شــمعدانی معطــر، رزمــاری، اســطوخودوس، به لیمــو، حنــا، آویشــن و... توســط قلمــه ســاقه تکثیرمی شــوند.
 

قلمــه ســاقه را بــر اســاس میــزان رســیدگی و بلــوغ چــوب در چهــار گــروه زیــر تقســیم بندی میکننــد:

قلمه خشبی (قلمه چوب سخت):

قلمـه قسـمتی از گیـاه اسـت کـه معمـولا حـاوی جوانـه بـوده و بعــد از جداکــردن از گیــاه مــادری درشــرایط مســاعد محیــط کشــت ریشــهدار میگــردد. قلمــه زدن معمول تریــن روش ازدیـاد غیرجنسـی بـوده کـه آسـانتر و ارزانتـر از دیگـر روشهـای غیرجنســی می باشــد. گیاهــان دارویــی ماننــد اســطوخودوس، مرزنجــوش، رزمــاری، مریـم گلـی، بـه لیمـو، آویشـن، گل محمـدی و... را میتـوان بـا قلمـه زدن تكثیـر نمـود. در صورتـی کـه طـول چـوب دو سـاله کـه در پاییـن قلمـه قرار دارد، خیلـی کـم باشـد، آن را قلمـه پاشـنه دار و در صورتی کـه طــول چــوب دو ســاله بــه چنــد ســانتیمتر برســد ، آن را قلمــه قنداقــه دار گوینــد. معمــولا گیاهــان چوبــی خــزاندار بدیــن طریــق ازدیــاد میشــوند، امــا برخــی گونه هــای پهــن بـرگ همیشـه سـبز و درختچه هـای زینتـی خـزان دار نیـز بـا ایـن نـوع قلمـه قابـل تکثیـر می باشـند. برخــی از گیاهانــی کــه بــا ایــن نــوع قلمــه تکثیــر میشــوند عبارتانــد از: گل رز مولتــی فلــورا، یــاس زرد، پیــچ امین الدولــه، بیــد، انجیــر، زیتــون و انــار. بـه هنـگام تهیـه قلمـه بایـد توجـه داشـت کـه از گیاهـان مـادری سـالم و قـوی اسـتفاده کـرد و ابـزار لازم برای ایـن کار ماننـد قیچـی و چاقـو دارای تیغه هـای تیـز و عـاری از عوامـل بیمـاری زا باشـند. معمـوال در ابتـدا، شـاخه های بـا رشـد متوسـط و میـان گـره عـادی انتخـاب میشـوند تـا از قسـمت های وسـط و پاییـن آنهـا بـرای تهیـه قلمـه چـوب سـخت اسـتفاده شـود.

قلمه نیمه خشبی (قلمه چوب نیمه سخت):

ایـن نـوع قلمـه را بیشـتر از درختـان خـزان دار یـا همیشـه سـبز پهـن بـرگ و از شـاخه هایی کـه چـوب آنهـا کمـی سـفت شـده می گیرنـد. ایـن نـوع قلمـه را در هـر موقـع از سـال میتـوان گرفـت ، ولـی اکثـرا ایـن عمـل در اواخـر بهـار کـه بـرای ریشـه دار کـردن قلمـه مسـاعد اسـت و پـس از آنکـه گیاهـان رشـد سـریع خـود را تمـام کردنـد، انجـام می شـود. ایـن نـوع قلمـه از قسـمت انتهایـی شـاخه و بـه طـول ۱۵ـ7 سـانتیمتر گرفتـه میشـود. در قلمه هـای نیمـه خشـبی وجـود بـرگ همیشـه ضـروری نیسـت و در صـورت بـرگدار بـودن فقـط چنـد بـرگ در انتهـای شـاخه نگـه داشـته، بقیـه را حـذف می کننـد. در این موقع بایستی آنها را در شرایطی نگهداری کرد که اتلاف آب از سطح برگهای قلمه به حداقل برسد که در سطح وسیع و تجارتی از سیستم مه افشانی برای این منظور استفاده می کنند. علاوه بر آن کاربرد مواد تنظیم کننده رشد، یا گرما و محیط کاشت مخلوط پرلیت و پیت با نسبت یک بهیک برای ریشه زایی بهتر در این نوع قلمه ها مؤثر است. از گیاهانی که با این نوع قلمه تکثیر میشوند میتوان به زرشک، ختمی چینی، زیتون، مرکبات و... اشاره کرد.
 

قلمه چوب نرم یا سبز:

ایـن نـوع قلمـه از شـاخه های در حـال رشـد، نـرم و آبـدار و شـاخه های بهـاره گیاهـان خـزان دار یـا همیشـه قلمــه چــوب نــرم آســانتر و ســریع تــر از انــواع قلمــه، ریشــه دار ســبز چوبــی گرفتــه میشــود. معمــولا میشــوند، امــا بــه مراقبــت بیشــتری نیــاز دارنــد. قلمــه چــوب نــرم بــه طــول ۱۲ـ۷ ســانتیمتر بــوده و حداقـل دارای دو گـره اسـت و هماننـد قلمـه چـوب نیمـه سـخت فقـط چنـد بـرگ در انتها دارد و اگــر غنچــه یــا گل بــر روی آن وجــود دارد بایسـتی حـذف شـوند. از آنجـا کـه چـوب ایــن نــوع قلمــه رشــد کامــل نکــرده اســت، ذخیــره مــواد قنــدی آن کــم اســت، بنابرایــن بایـد دقـت کـرد کـه برگهـا شـاداب بماننـد تــا بتواننــد عمــل فتوســنتز را ادامــه دهنــد.
 

ایــن نــوع قلمــه را نمیتــوان مــدت زیــادی در هــوای آزاد نگــه داشــت. گیاهــان دارویــی ماننــد: خرزهــره، سـماق، رزمـاری و... را بـا ایـن نـوع قلمـه میتـوان تکثیـر کـرد. شـکل زیـر مراحـل تکثیـر گیـاه دارویـی رزمــاری را به وســیله قلمــه نشــان میدهــد.

قلمه علفی:

یـن قلمه هـا از گیاهـان علفـی و در حـال رشـد کـه دارای سـاقه نـرم و آبـدار می باشـند، گرفتـه میشـوند. طــول قلمه هــای تهیــه شــده 7 تــا 12 ســانتیمتر میباشــد. اکثــر قلمه هــای علفــی ســهل ریشــه زا می باشــند.اگر قلمههــای علفــی از شــاخه های انتهایــی گرفتــه شــوند یــا بــه عبارتــی دارای جوانــه انتهایــی باشـند، درصـد موفقیـت و سـرعت ریشـه زایی در آنهـا بیشـتر از قلمه هـای فاقـد جوانـه انتهایـی خواهـد بـود. گیاهانـی ماننـد: میخـک، شـمعدانی، حسنیوسـف و... را میتـوان بـا قلمـه علفـی تکثیـر کـرد.

قلمه برگ:

قلمه هــای بــرگ به صــورت پهنــک بــرگ همــراه بــا دمبرگ،پهنــک بــرگ بــدون دمبــرگ و یــا قســمتی از پهنـک تهیـه میشـود. ریشـه های نابجـا و شـاخه های نابجـا در پاییـن بـرگ تشـکیل شـده و سـپس برگـی کـه بـه عنـوان قلمـه بـرگ بـوده اسـت، از بیـن مـیرود. نحـوه انجـام و آماده سـازی قلمـه بـرگ متفـاوت ً اسـت. مثـا در بنفشـه آفریقایـی و پیرومیـا کـه قلمـه بـرگ بـا دمبرگ م یباشـد، دمبـرگ در ماسـه قـرار داده میشـود. در بگونیـا رکـس، ابتـدا رگبرگهـای موجـود در پشـت بـرگ را بـا چاقـو زخمـی کـرده و سـپس بــرگ را روی محیــط کشــت قــرار می دهنــد. بــرای نگــه داشــتن آن از ســنگ ریــزه و ریگ هــای درشــت اسـتفاده می کننـد. اسـتفاده از گلخانـه و رطوبـت بـالا بـرای نگهـداری ایـن نـوع قلمه هـا ضـروری اسـت. در سانسـوریا هـر بـرگ را بـه قطعاتـی بـه طـول 8  ـ 5 سانتیمترتقسـیم کـرده و در محیـط کشـت قـرار میدهنـد و گیاهـان جدیـد از پاییـن هـر قطعـه به وجـود میآینـد. از گیاهانـی کـه بـا قلمـه بـرگ تکثیـر می شـوند.

میتـوان بـه رونـاس ،سوسـن، بنفشـه آفریقایـی، مرجـان، سانسـوریا و... اشـاره کـرد.
 

قلمه جوانه برگ:

شـامل پهنـک بـرگ، دمبـرگ، و قسـمت کوتاهـی از سـاقه همـراه بـا جوانـه جانبـی متصـل بـه آن اسـت. ایـن نـوع قلمـه زمانـی اهمیـت دارد کـه در قلمههـای بـرگ، ریشـه تشـکیل میشـود امـا شـاخه تشـکیل نمی شـود. پـس در چنیـن مواقعـی بهتـر اسـت از قلمـه جوانـه بـرگ بـه جـای قلمـه بـرگ اسـتفاده کـرد زیـرا جوانـه جانبـی کـه در پاییـن دمبـرگ قـرار دارد شـاخه جدیـد را تولیـد می کنـد. قلمـه جوانـه بـرگ را از شـاخههای سـالم، برگـدار و در حـال رشـد تهیـه می کننـد. تیمـار کـردن محـل بریـده شـده قلمه هـا بـا یکـی از مـواد آسـان کننده ریشـه زایـی، تولیـد ریشـه را تحریـک می کننـد. کاربـرد پـا گرمـا و رطوبـت زیـاد بـه منظـور ازدیـاد موفقیت آمیـز در ایـن طریقـه توصیـه میشـود. محیـط کاشـت ماسـه بـرای رسـیدن بـه ایـن مقصـود مناسـب اسـت. برخـی از قلمه هـای جوانـه بـرگ ماننـد فیکـوس حـاوی شـیرابه میباشـد کـه موجـب عـدم ریشـه زایـی و ورود عوامـل بیماریـ زا بـه سـاقه میشـود. بهتـر اسـت قبـل از کشـت، محـل بریده شـده توسـط پارچـه خیـس تمیـز شـود تـا مـواد ترشـحی از بیـن برونـد.

 روش انجـام کار:

بـرای ایـن کار شـاخه های سـال جـاری را کـه خـوب رشـد کرده انـد، از حـدود 1 سـانتیمتر بـالا و 1 سـانتیمتر پاییـن بـرگ جـدا سـاخته و آن را در عمـق 5/1 سـانتیمتری در محیط کشـت ریشـه زایی قـرار داده بـه طـوری کـه بـرگ بـا سـطح خـاک در تمـاس باشـد. بـه هنگام کاشـت قلمه بایسـتی توجـه داشـت کـه قلمـه به طـور کامـل در زیـر ماســه قــرار گیــرد و بایــد مراقــب بــود کــه بــه جوانـه قلمـه بـرگ آسـیبی نرسـد. گیاهانــی ماننــد: تمشــک ســیاه، ســیاه تــوت، عشـقه،کاملیا و.. توسـط قلمـه جوانـه بـرگ ازدیاد می شــوند.

قلمه ریشه:

معمولا گیاهانـی کـه توانایـی تولیـد جوانـه نابجـا بـر روی ریشـه خـود را دارنـد توسـط قلمـه ریشـه تکثیـر می شــوند. بهتریــن زمــان تولیــد قلمــه ریشــه، اواخــر پاییــز و یــا اوایــل بهــار اســت.

 روش کار: هنگامــی کــه هنــوز ریشــه دهــی آغــاز نشــده اســت ریشــه های بــه قطــر حــدود 5/0 ســانتیمتر را انتخــاب کــرده و بســته بــه نــوع و ظرافــت ریشــه میتــوان آنهــا را را بــه قطعاتــی بــا طــول ۱۵ـ۳ ســانتیمتر تقســیم کــرد، مســلم اســت کــه ریشــه های کوچــک بــا طــول کمتــر و ریشــه های بــزرگ بــا طــول بیشــتری تهیــه میشوند.ســپس ریشــه های کوچـک و ظریـف را بایـد درون جعبـه کاشـت و در زیـر بسـتری از از ماســه یــا خــاک اره به صــورت افقــی قــرار داد و آنهــا را بــه گلخانـه انتقـال داد.بایـد توجـه داشـت کـه اگـر قلمه هـای ریشـه به صــورت عمــودی در بســتر کاشــت قــرار گیرنــد بایــد آنهــا را به صــورت ســر و تــه (وارونــه) قــرار داد، بــه عبارتــی انتهــای نزدیــک بــه طوقــه بــه طــرف بــالا باشــد. برخــی گیاهــان کــه بــا قلمــه ریشــه قابــل تکثیــر میباشــند عبارت انــد از: شــاه بلــوط هنــدی، عرعــر، ســماق، ســیاه تــوت، تمشــک قرمــز و... . لازم بــه یــادآوری اســت کــه گیاهانــی مانند:شـقایق کـه اسـتعداد پاجـوش دادن را دارنـد امـکان تکثیـر بــا قلمــه ریشــه را نیــز دارنــد.

بیشتر بخوانید: زمان مناسب برداشت گیاهان دارویی