تجهیزات گلخانه ای

تجهيزات گلخانه

کلیات

قبل از وارد شدن به موضوع تجهيزات گلخانه لازم است اهميت آن ها توضيح داده شود. می دانيم که گل ها در مناطقی که هوای گرم دارد و در فضای آزاد کشت می شوند. در مناطق سردسير به علت محدوديت های فصلی کار توليد آن در هوای آزاد مشکل آفرين است در اين جا است که محيط های قابل کنترل مانند گلخانه ها و تأسيسات آن ها اهميت خود را نشان می دهد. امروزه با استفاده از محيط های سر بسته در مناطق غيرگرمسيری مقادير زيادی از محصولات گياهی توليد می شوند.

شرايط مطلوب از نظر رطوبت، نور، هوا و خاک لازمه ی رشد و نمو گياهان گلخانه ای است و کمبود يکی از آن ها موجب وقفه در رشد و نمو می گردد و از طرفی ديگر گياهان جوان تکثير شده در گلخانه احتياج به حفاظت در مقابل عوامل نامساعد دارند تا بتوانند رشد و نمو کنند در هر صورت استفاده از تجهيزات و تأسيسات در باغبانی باعث می گردد که مکان مناسبی برای پرورش نباتات باغی فراهم شود. براساس اطلاعات موجود، صنعت گلخانه در عصر طلايی يعنی حدود سال ١٦٠٠ ميلادی در کشور هلند پا به عرصه وجود نهاد و زمينه ی توليد گل های بهاره در زمستان و ميوه های غيرفصلی را فراهم آورد.

دماسنج

دماسنج وسيله ای است برای نشان دادن درجه حرارت محيط. در باغبانی، بيشترين کاربرد آن در گلخانه و محيط کشت می باشد. دماسنج بايد در محلی قرار گيرد که نزديک منبع حرارتی نباشد و نور خورشيد به طور مستقيم بر روی آن نتابد تا تقريباً دمای متوسط محيط کشت را نشان دهد. برای کنترل بهتر دمای گلخانه آن را در دسترس و جلوی ديد قرار می دهند. دماسنجی که در تصوير مشاهده می کنيد از نوع ماکزيمم و مينيمم است که بالای هرکدام از ستون ها نوشته شده است. Min يا Max واژه های نحوه عمل اين وسيله بدين صورت است که با بالا رفتن دمای هوا، مايع ستون ماکزيمم به همراه نشان حداکثر بالا می رود در صورت پايين آمدن دما نشان حداکثر پايين نمی آيدو در جای خود باقی می ماند. در ستون حداقل نيز با پايين آمدن دما نشان، در عدد حداقل ثابت می ماند بنابراين با اين وسيله می توان نوسانات دما را در يک شبانه روز مشاهده کرد.

دمانگار

وسيله ای است که تغييرات دمای محيط را روی صفحه ی خاصی ثبت می کند اين دستگاه، از يک صفحه حساس به دما تشکيل شده که به اهرمی متصل است انتهای اين اهرم به يک مداد ثبات متصل است، در طرف ديگر دستگاه استوانه ای وجود دارد که بعد از کوک کردن به کُندی شروع به چرخش می کند اين استوانه به ازای هر شبانه روز يک دور کامل می زند روی استوانه يک صفحه کاغذ شطرنجی نصب شده که قابل تعويض است.

مداد ثبات روی صفحه قرار می گيرد و با حرکت استوانه خط هايی را به صورت منحنی ترسيم می کند. بعد از سپری شدن يک شبانه روز می توان به دستگاه مراجعه کرده و نوسانات دمايی محيط را از منحنی های ترسيم شده در شبانه روز گذشته به دست آورد.

رطوبت سنج (نم سنج)

از اين وسيله برای اندازه گيری رطوبت، با مقدار بخار آب موجود در هوا استفاده می کنند. رطوبت سنج ها به اشکال مختلف وجود دارند. در شکل يک نمونه از آن نشان داده شده است هم می گويند. «سايکرومتر» به اين وسيله اين دستگاه دارای دو دماسنج است که در کنار هم قرار دارند. گاهی سايکرومتر را دماسنج تر و خشک نيز می نامند زيرا در انتهای دماسنج تر ظرفی پر از آب مقطر وجود دارد که به وسيله ی يک پارچه نازک پنبه ای مخصوص به مخزن آن متصل است.

دماسنج ها را بايد در هوای آزاد و دور از تابش مستقيم نور خورشيد قرار داد. اختلاف درجه دو دماسنج تابع معکوسی از رطوبت نسبی هواست. اگر هوا اشباع از رطوبت باشد بخار آب اطراف دماسنج تر نمی تواند تبخير شود و هر دو دماسنج دمای واحدی را نشان می دهند و اختلاف دمای آن ها صفر و رطوبت نسبی هوا ١٠٠ درصد است. برعکس هرچه هوا خشک باشد، رطوبت نسبی پايين تری دارد در اين حالت آب زيادی از فتيله دماسنج تر بخار شده و اختلاف دمای دو دماسنج زيادتر خواهد بود. پس زمانی که رطوبت نسبی هوا بالاست تبخير به آهستگی و هنگامی که رطوبت نسبی هوا پايين است تبخير به سرعت صورت می گيرد (چون تبخير فرايندی گرماگير است). بعد از خواندن دمای حداقل و حداکثر و محاسبه ی اختلاف بين آن ها با استفاده از جدول مخصوص سايکرومتر می توان به درصد رطوبت هوای محيط پی برد. نوع ديگری از رطوبت سنج وجود دارد که به رطوبت سنج عقربه ای معروف است. عقربه هر عددی را که روی صفحه نشان می دهد برابر رطوبت نسبی محيط می باشد.

رطوبت نگار

وسيله ای است که تغييرات رطوبت نسبی هوا را روی صفحه خاصی ثبت می کند. اين دستگاه از يک تار مو تشکيل شده است که با تغييرات رطوبت کوتاه تر يا طويل تر می شود اهرمی به اين تار متصل است. اين اهرم به يک مداد ثبات منتهی می شود. طرف ديگر دستگاه استوانه ای وجود دارد که بعد از کوک کردن چرخشی کند را شروع می کند. اين استوانه به ازای هر شبانه روز يک دور کامل می زند روی استوانه چرخان يک صفحه کاغذ شطرنجی نصب می گردد که قابل تعويض است. مداد ثبات روی صفحه قرار می گيرد و با حرکت استوانه خط هايی را به صورت منحنی ترسيم می کند بعد از سپری شدن يک شبانه روز می توان به دستگاه مراجعه کرده و نوسانات رطوبتی محيط را از منحنی های ترسيم شده در شبانه روز گذشته به دست آورد.

بیشتر بخوانید:استفاده ازنورهای مکمل درگلخانه

وسايل گرمايشی گلخانه ها

برای گرم کردن گلخانه ها غير از آفتاب، که منبع حرارت طبيعی به حساب می آيد، از موادی مانند نفت، زغال سنگ، چوب، روغن ها، گاز طبيعی و برق و غيره استفاده می شود. برای تأمين حرارت يکنواخت و کنترل دما در شب های سرد زمستان اين منابع توليد انرژی بايد به دستگاه های اتوماتيکی مجهز باشند. سيستم حرارتی گلخانه ها بستگی به نوع گلخانه و در اختيار بودن سوخت ارزان دارد. مؤسساتی که گلخانه های متعدد و وسيع دارند از دستگاه های حرارتی مرکزی (شوفاژ آب گرم) يا سيستم توليد حرارت به وسيله ی بخار استفاده می کنند، اين دو روش هزينه ی اوليه ی زيادی دارد ولی به خاطر سوخت ارزان قابل توجيه می باشند.

برای گرم کردن گلخانه ها غير از آفتاب، که منبع حرارت طبيعی به حساب می آيد، از موادی مانند نفت، زغال سنگ، چوب، روغن ها، گاز طبيعی و برق و غيره استفاده می شود. برای تأمين حرارت يکنواخت و کنترل دما در شب های سرد زمستان اين منابع توليد انرژی بايد به دستگاه های اتوماتيکی مجهز باشند. سيستم حرارتی گلخانه ها بستگی به نوع گلخانه و در اختيار بودن سوخت ارزان دارد.

مؤسساتی که گلخانه های متعدد و وسيع دارند از دستگاه های حرارتی مرکزی (شوفاژ آب گرم) يا سيستم توليد حرارت به وسيله ی بخار استفاده می کنند، اين دو روش هزينه ی اوليه ی زيادی دارد ولی به خاطر سوخت ارزان قابل توجيه می باشند.

انواع سيستم های گرمايشی:

سيستم های گرمايش گلخانه ها را می توان به سه دسته تقسيم کرد:

١- گرم کردن هوا توسط کوره

٢- سيستم های آب گرم

٣- سيستم های گرمايشی زيرزمينی

الف) کوره های هوای گرم:

اين سيستم از يک کوره مکعبی يا استوانه ای تشکيل شده است که در وسط آن مشعل قرار دارد. شعله آتش حاصل از احتراق سوخت، کوره را گرم می کند هوای اطراف کوره گرم می شود سپس هوای گرم از داخل لوله های مارپيچی مبدل گرمايی می گذرد، هوا ضمن عبور از اين لوله ها گرمای خود را به گلخانه می دهد و موقعی که از دودکش خارج می شود گرمای ناچيزی دارد بايد توجه داشت که کوره ها و بخاری ها حتماً به دودکش وصل شوند زيرا گازهای متصاعد شده از سوخت آن ها برای گياهان سمی می باشد.

ب) بخاری پنکه دار:

در اين سيستم گرمايش، هوای سرد گلخانه ها توسط پنکه ای مکيده و به روی کوره و شبکه لوله های حرارتی کشيده می شود، بدين صورت هوا گرم شده و از پنجره بالای بخاری به صورت يک جريان ممتد

هوايی در داخل گلخانه منتشر می شود هوای گرم به سبب سبکی بالا می رود ولی با از دست دادن حرارت دوباره پايين می آيد و همين امر به برقراری يک جريان هوايی منجر می گردد. کوره ها دو ترموستات دارند يکی برای خاموش و روشن کردن مشعل و ديگری برای کنترل دمنده. کار اين ترموستات دمنده آن است که از روشن شدن دمنده، قبل از اين که درجه حرارت کوره به حداکثر خود برسد جلوگيری می کند و همچنين با خاموش شدن مشعل، تا موقعی که هوا هنوز گرم است اجازه خاموش شدن به پنکه را نمی دهد.

ج) سيستم های آب گرم:

اين سيستم از يک ديگ آب گرم، يک پمپ آب برای پرکردن مخزن وسايل تصفيه آب، تابلو کنترل و شبکه لوله کشی تشکيل شده است. ديگ های آب گرم از جنس فولاد ساخته می شوند که با جوشکاری درزهای آن ها کاملاً آب بندی می شوند. اين ديگ ها معمولاً از نوع ٢ يا ٣ لوله ای هستند بدين معنی که هوای گرم ٢ يا ٣ بار در مخزن آب می گردد تا گرمای خود را به آب بدهد. سيستم آب گرم بيشتر گلخانه ها از نوع تحت فشار است. با افزايش درجه حرارت آب در اين سيستم و نصب يک پمپ در مدار گرمای منبع به سرعت به هوای گلخانه منتقل می شود. برای کنترل سيستم، ترموستاتی روی ديگ نصب شده که درجه حرارت آب را ثابت نگه می دارد و نيز، سوپاپ های اختلاط روی چند شاخه خروج ديگ قرار دارند که درجه حرارت هريک از لوله های

گرم کن را تنظيم می نمايند. در بعضی از خزانه کاری ها اين سيستم به کامپيوتر نيز مجهز است که با دريافت اطلاعات گرمايی از داخل و خارج گلخانه دستگاه های گرمايش و تهويه را به طور خودکار به کار می اندازد تا درجه حرارت داخل ثابت بماند.

د) سيستم های گرمايشی زيرزمينی

استفاده از آب گرم کن برقی: در اين روش از يک آب گرم کن برقی و شبکه لوله های آب گرم و يک پمپ و ترموستات های کنترل استفاده می شود که در زير گلدان ها يا بستر گياه تعبيه می شوند. لوله های آب گرمی که زير بستر قرار دارند گرمای يکنواختی را به گياه می رسانند. لوله های آب گرم را ممکن است در عمق 50 سانتی متری جای دهند و یا از لوله های P.V.C بهره گرفته و روی کفی که از جنس پلی استر عایق می باشد، قرار دهند و روی لوله ها را با شن یا ورق های فلزی بپوشانند.

المنت های حرارتی برقی:

اين المنت ها به صورت واحدهای آماده و غيرقابل نفوذ نسبت به آب به فروش می رسند و در زير بستر به شکل مارپيچ قرار داده می شوند و روی آن را با شن مرطوب می پوشانند. جريان برق سبب توليد گرما در المنت ها شده و شن اطراف و نهايتاً بستر گياه را گرم می نمايند. يک ترموستات نيز برای کنترل درجه حرارت به سيستم متصل است. اکثر اين المنت ها با برق شهری کار می کنند ولی به دليل خطرناک بودن برق شهر امروزه از المنت های ٢٤ ولتی نيز استفاده می شود. اين سيستم به خاطر گران بودن کمتر مورد استفاده قرار می گيرد.

بیشتر بخوانید: خیار گلخانه ای

سرويس و نگهداری سيستم های گرمايشی:

برای حصول عمر طولانی و بدون اشکال سيستم، مراقبت منظم از ديگ ها و تأسيسات گرمايشی يک ضرورت است. اهمال در چنين کاری ممکن است خرابی دستگاه ها يا سيستم را در پی داشته باشد.

الف) ديگ های بخار:

اين ديگ ها نياز به يک تا دو سرويس در سال دارند و بايد تمام درپوش های دستگاه بازديد شود دوده ها را تميز کرده و دود کش ها ميل زده شوند. ديواره ديگ ها بررسی شوند تا ترک خوردگی و زنگ زدگی نداشته باشند آجرهای نسوز نترکيده باشند دستگاه های جرقه زنی، موتور برقی و وسايل محرکه نيز سرويس شوند آب ديگ خالی شود مجاری آب و دريچه گودال گل ريز باز شود و ديگ با آب تميز شست و شو شود. افشانک مشعل بررسی وتميز شود و درصورت لزوم جايگزين گردد. الکترودهای جرقه زنی خارج و بررسی شوند چشم الکترونی تميز و فيلتر خط جريان روغن تعويض شود.

اگر مشعل روشن نشود به موارد زير دقت گردد:

 - آيا در مخزن، سوخت وجود دارد؟

 - شير سوخت باز است؟

- آيا صدای جرقه زدن الکترودها شنيده می شود؟

 - آيا رله قطع است؟

ب)گرم کن ها:

نياز به مراقبت های شش ماهه دارند سرپوش رادياتورها بايد بررسی شوند تا ترک خوردگی نداشته باشند. در صورت وجود ترک بايد جوشکاری يا تعويض شوند. نشتی لوله ها بررسی و قطعات فرسوده تعويض گردد.

ج) آزمايش کنترل کننده های محيط:

حساسيت تمام کليدهای اتوماتيک، سنسورها و ترموستات ها را آزمايش کنيد درصورتی که نياز به سرويس يا تعويض دارند به کمک متخصصان انجام دهيد.

سيستم سرمايشی گلخانه

اکثر نقاط به جز نقاطی که در ارتفاعات قرار دارند در طول سال يک دوره گرمايی را طی می نمايند اين گرما برای گياهان درون گلخانه اغلب مضر است. اثرات دمای زياد باعث می شود که استحکام ساقه از بين برود و گل ها کوچک شود و در بعضی موارد نيز باعث مرگ جوانه می گردد. برای خنک کردن گلخانه ها از روش های زير استفاده می شود:

اندود کردن شيشه گلخانه ها:

در بعضی موارد سطح خارجی گلخانه ها را به هنگام آغاز گرما در بهار با لايه ای نازک از آب آهک يا آب گل محلول پاشی می کنند و يا با يک رنگ سفيد محلول در آب سرد رنگ می کنند، اين کار باعث می شود که مقدار زيادی از اشعه خورشيد بازتاب گردد و از گرم شدن بيش از حد هوای داخل گلخانه جلوگيری نمايد.

سايه دادن:

در بعضی ديگر از گلخانه ها شيشه ها و قسمت های نورگير را با حصير يا تورهای رنگی يا سايه بان پوشش می دهند. اين عمل باعث می شود نور تابشی جذب و از ورود مستقيم آن ها به زير سايه بان جلوگيری شود.

استفاده از سيستم تبخيری:

متداول ترين روش سيستم خنک کننده تبخيری پنکه و پوشال است، نحوه ی راه اندازی آن به اين شکل است که در طول يکی از ديوارهای گلخانه يک صفحه پوشالی سراسری به صورت ايستاده قرار می دهند و آب را به وسيله لوله های سوراخ داری که در بال های سيستم قرار دارد روی آن جاری می کنند تا خيس شود گاهی به جای پوشال کولر از تشک ابری يا خرده چوب تجاری نيز استفاده می شود. سپس يک يا چند پنکه (فن) را در مقابل آنقرار می دهند. با روشن شدن پنکه هوای بيرون از ميان تشک يا پوشال خيس به داخل کشيده می شود. آب ضمن اين عمل به مقدار زيادی تبخير می شود و چون تبخير يک فرآيند گرماگير است بنابراين هوای وارده به سالن خنک می شود و درنتيجه فضای داخل گلخانه نيز خنک می گردد. سيستم پوشال و پنکه يکی از ارزان ترين روش ها برای خنک کردن می باشد. در مسير اين سيستم معمولاً ترموستات نصب می گردد تا درجه حرارت را به صورت اتوماتيک کنترل کند.

استفاده از کولرهای آبی يا گازی:

در بعضی از گلخانه ها از کولرهای آبی استفاده می شود. مکانيزم عمل کولرهای آبی همان مکانيزم پوشال و پنکه است که به شکل منظم در اتاقکی کوچک نصب گرديده است. در بعضی ديگر از گلخانه ها ممکن است از کولر گازی استفاده شود. اين دستگاه به خاطر گران بودن کمتر کاربرد دارد.

سيستم مه پاش

اين سيستم بيشتر در گلخانه های تکثير قلمه و نشاء مورد استفاده قرار می گيرد عمل مه پاشی به وسيله ی نازل هايی که در روی بستر کاشت يا سقف گلخانه تعبيه شده است در فواصل زمانی کوتاه و متناوب انجام می گيرد. بخش متناوب آب در روزهای گرم تابستان سبب کاهش درجه حرارت هوای داخل گلخانه و اطراف گياه می شود. در گلخانه هايی که مه پاشی انجام می گيرد بستر بذر بايد زه کش مطلوبی داشته باشد در بعضی موارد به وسيله ی اين سيستم مواد غذايی نيز در اختيار گياه قرار داده می شود. يک سيستم مه پاش از منبع آب، لوله ها، اتصالات، پمپ، فيلتر، افشانک و کليد اتوماتيک قطع و وصل جريان آب تشکيل شده است.

افشانک ها معمولاً در ارتفاع 5/0 تا 1 متری بالای بستر یا سکوی رشد نصب می گردند. فاصله ی دو افشانک از هم به عرض بستر بستگی دارد ولی معمولاً يک متر در نظر گرفته می شود. کليد اتوماتيک، جريان برق را برقرار می کند، جريان آب از مسير فيلتر لوله ها و اتصالات به افشانک می رسد افشانک ها آب را به ذرات ١٠٠ تا ١٢٠ ميکرونی تبديل نموده و در فضا پخش می نمايند. متناسب با ميزان تبخير از سطح برگ ها طول مدت خروج مه از افشانک ها تنظيم می شود.

دستگاه های تنظيم دبی:

در سيستم مه پاش متناسب با ميزان تبخير از سطح برگ ها طول مدت خروج مه از افشانک ها توسط دستگاه های مختلف تنظيم می گردد.

الف) برگ الکترونيکی يا مصنوعی:

اين قطعه از دو الکترود تشکيل يافته است که فاصله ی آن ها نسبت به هم حدود ١٢ ميلی متر است و معمولاً به وسيله ی سوزنی به يک سينی يا بستر کاشت ارتباط داده شده است. برگ الکترونيکی حتماً بايد نسبت به سطح کشت تراز باشد، الکترودها به وسيله ی دو سيم به جعبه کنترل ٢٤ ولتی متصل است. مه پاشيده شده روی گياهان همزمان روی برگ الکترونيکی نيز ريخته می شود و با تجمع رطوبت

روی آن جريان برق بين الکترودها از طريق آب برقرار می گردد سوپاپ اتوماتيک روی آب بسته شده و درنتيجه جريان آب به مه ساز قطع می شود. بعد از تبخير آب از روی برگ الکترونی جريان برق دوباره متصل و با بازشدن سوپاپ اتوماتيک دوباره افشانک شروع به کار می نمايد.

ب) نورسنج:

اين وسيله دارای يک چشم الکترونيکی است. انرژی خورشيد را جذب می کند. اين سيستم با تبخير آب از سطح برگ ها شروع به کار می کند چون ميزان تبخير رابطه ی مستقيمی با تابش انرژی آفتاب دارد بنابراين رابطه مستقيمی بين تابش آفتاب و کار دستگاه نيز وجود دارد چون عوامل ديگری هم غير از انرژی آفتاب رود تبخير مؤثر است برای دقت عمل بيشتر ممکن است تجهيزات ديگری نيز به اين سيستم اضافه شود.

تايمر مه ساز:

اين وسيله با مدت زمان های از قبل تعيين شده سيستم را قطع و وصل می نمايد. زمان قطع و وصل تايمر را با توجه به نوع کاشت درجه حرارت محيط و تابش انرژی آفتاب تنظيم می کنند. تايمر مه ساز را در مناطقی که طول زمان تابش آفتاب زياد باشد به عنوان مکمل، همراه با يکی از دو سيستم ذکر شده استفاده می کنند.

سرويس و نگهداری دستگاه های مه ساز

 - افشانک ها را به خصوص اگر آب مورد استفاده سنگين باشد به دفعات باز کرده و با محلول های شوينده تميز کنيد تا رسوبات آن ها گرفته شود.

- در بعضی از افشانک ها برای جلوگيری از گرفتگی، فيلتر تعبيه شده است معمولاً اين فيلترها را بايد تعويض کرد.

 - سطح برگ مصنوعی برای بهتر کارکردن دستگاه بايد تراز و صاف باشد و مرتباً کنترل نماييد تا از تراز خارج نشود.

 - اگر روی برگ مصنوعی را رسوب گرفته باشد سيستم خوب کار نمی کند بهتر است با سمباده نرم آن را تميز نماييد. سطح برگ را با مالش دست تميز نکنيد چون ممکن است سبب چرب شدن سطح آن شود.

 - سوپاپ های اتوماتيک، لوله ها و اتصالات را کنترل کنيد تا پوسيدگی نداشته باشند.

-  فيلتر اصلی دستگاه را شست و شو دهيد تا جريان آب دچار وقفه نشود. درصورت لزوم فيلترها را تعويض نماييد.

دستگاه ابرساز

بیشتر بخوانید: کاشت گیاهان دارویی در گلخانه