ابعاد و شکل شیارها در آبیاری شیاری

عوامل موثر در انتخاب ابعاد و شكل شيارها
 

در آبياري شياري انتخاب مناسـب طـول، شـكل و فاصـله بين شـيارها در بهبـود رانـدمان آبيـاري نقـش مـوثري دارنـد . بطور كلي انتخاب مناسب آنها بستگي به عوامل طبيعي مانند، شيب، نوع خاك و ميزان دبي ورودي به شيار دارد . علاوه بر آنهــا عــواملي ديگــر ماننــد عمــق آب آبيــاري، عمليــات كشاورزي و طول مزرعه نيـز تاثيرگـذ ار هـستند . طـول شـيار بستگي به بافت خاك، شيب مزرعه و مقـدار جريـان ورودي به شيار از 100 تا 300 متر متغيـر اسـت . در خـاك هـاي شـني آب در خاك خيلي سريع نفوذ مي كند بطوريكه عمده نفـوذ در خاك شني عمودي است و نفوذ جانبي آن انـدك اسـت . بـه همـين دليـل در خـاكهـاي شـني بايـد طـول شـي ارها را كوتاهتر (100 متر يا كمتـر ) در نظـر گرفـت . در ايـن شـرايط آب زود تر مرحله پيـشروي را كامـل نمـوده و فرصـت بـراي تلفات نفوذ عمقي در ابتداي شـيار كـاهش مـي يابـد . اگـر در خاكهاي شني طول شيار بيش از حد نرمـال انتخـاب شـود، قبل از اينكه آب به انتهاي شيار برسد، بخش قاب ل توجـه اي از آب در ابتداي شيار بصورت تلفات نفـوذ عمقـي از دسـترس گياه خارج مي گردد، در حالي كه بخشي از مزرعه هنوز آبـي دريافت نكرده است . در خاكهاي رسي مقدار نفـوذ آب بـه درون خاك به كندي صورت مي گيرد، در نتيجه بايـد طـول شيار بلند تر در نظر گرفت تـا آب فرصـت زمـاني لازم بـراي نفـوذ را پيـدا نمايـد. اگـر در خـاكهـاي رسـي طـول شـيار كوتاهتر از حد نرمال انتخـاب شـود، آب مرحلـه پيـشروي را زود تكميل نموده و قبل از اينكه آب به اندازه نياز در خـاك نفوذ نمايد بـه انتهـاي شـيار مـي رسـد . در ايـن شـرايط بـراي تكميل آبياري بايد آب همچنان جاري باشد ت ا در عمق مورد نظر نفوذ نمايد . طبيعي است كه بخـش قابـل توجـه اي از آب در اين فرصت زمـاني از انتهـاي مزرعـه بـصورت روانـاب از دسترس خارج ميگردد.

در آبيــاري شــياري بهتــر اســت كــه جويچــه هــا شــيب يكنـواختي داشـته باشـند. حـداكثر شـيب جويچـه بـه خطـر فرسايش خاك بستگي دارد . خطر فرسا يش در جويچه هـا بـه مراتب بحراني تر از نوارهاست زيرا در مورد جويچـه آب در درون يـك كانـال باريـك محـدود مـيشـود و بـه سـادگي ميتواند باعث فرسايش خاك شود . در محـدودة شـيب هـاي مجاز ( از 1/0 تـا 6/0 درصـد ) طـول شـيار بـا افـزايش شـيب مــيتوانــد افــزايش يابــد. امــا بعــد از آن بــدليل خطــر فرسايشپذيري خاك، ضروري است طول شـيار بـا افـزايش شيب كـاهش يابـد . در آبيـاري شـياري حـداقل شـيب بـراي جاري شدن آب در داخل شيار مورد نياز است . حداقل شيب نبايد از 1/0 درصد كمتر باشد . اين مقدار شـيب مـي توانـد از آبماندگي مزرعه در اثر بارش شديد يا آبيـاري جلـوگيري نمايد. در صورتيكه شـيب از 6/0 درصـد بيـشتر باشـد، بـراي كاهش آثار خسارت ناشـي جريـان تنـد آب و جلـوگيري از فرسايش خاك، شيارها را بـا شـيب غالـب زمـين زاويـه دار و گاهي اوقات بـراي حفـظ شـيب مجـاز، شـيارها را در جهـت خطوط تراز زمين درست مي كنند. در اين شرايط شـيب 2 تـا 3 درصد هم قا بل توصيه است و بيشتر از آن موجب فرسايش شديد خاك مي گردد. براي ايجاد شيارهاي مناسب مي تـوان از ادواتي كه قادر است همزمان با كاشـت يـا بعـد از كاشـت در مزرعه استفاده كرد.

ميـزا ن دبـي ورودي بـه شـيار يكـي ديگـر از فاكتورهـاي بسيار مهم و مؤثر در انتخـاب طـول شـيار اسـت . ميـزان دبـي ورودي به شيار بسته به نوع خاك، شيب شيار از 5/0 ليتـر در ثانيه تا 2 ليتر در ثانيه متغير است . دبيهـاي كـم بـراي خـاك سنگينتر و شيب بيشتر و دبـي هـاي بـالاتر بـراي خـاك هـاي سبكتر و شيب كمتر مناسب تر هستند . با افزايش مقدار دبـي ورودي به شيار انتخـاب بلنـد تـر طـول شـيار مجـاز اسـت . بـا افزايش مقدار دبي وردي به شـيار سـرعت پيـشروي آب نيـز سريعتر شده و آب زود تر بـه انتهـا رسـيده و بنـابراين در ايـن حالت بايـد طـول شـيار را بلنـد تـر در نظـر گرفـت تـا حجـ م رواناب كاهش يابد . براي شيارها تا جاييكه امكـان فرسـايش ندارد مي توان دبـي را افـزايش داده و تعيـين ايـن دبـي بطـور كلي تابع شيب زمين است.

همانطور كه در ابتداي اين بحث بيان شد، عوامل ديگري نظير عمق آب آبياري، عمليـات كـشاورزي و شـكل مزرعـه نيز در انتخاب طول شيار م وثر هـستند . بـا افـزايش عمـق آب آبياري مي توان طول شيار را نيز بزرگتر در نظـر گرفـت . هـر قدر عمق مورد نيـاز آب آبيـاري بيـشتر باشـد، بـدين مفهـوم است كه آب فرصت زماني بيشتري براي جاري شدن و نفوذ دارد، در نتيجـه امكـان افـزايش طـول شـيار وجـود دارد . دركشت مكانيزه بايستي براي تسهيل در تردد و همچنين ارتقـاء بهـرهوري ادوات كـشاورزي طـول شـيار را بزرگتـر در نظـر گرفت. شكل و طول طبيعي زمين در بسياري از موارد تعيـين كننده طول شيار است . به عبارت ديگر در همه مواقـع امكـان پياده كردن طول ايده آل شيار بر مبناي طراحي وجود نداشـته و طول شيار همان طول مزرعه در نظر گرفته مـي شـود . بطـور مثال اگر طول زمين 130 متـر باشـد و طـول ايـده آل شـيار هـا برابر 110 متر تعيين شده باشد، نبايد 20 متر را از مزرعه جـدا نمود بلكه بايد همان 130 متر را طول شيار در نظر گرفت . در اين حالت براي رسيدن به حالت ايـده آل مـي تـوان بعـضي از پارامترهاي متغير ديگر را (مانند دبي ورودي به شيار ) را تغيير داد. جدول 7 به عنوان يك راهنماي كلي حداكثر طول شيار را در اراضي با مقياس كوچك و نيمه مكانيزه (در اكثر نقاط كشور) بصورت تابعي از شـيب، خـاك، دبـي وردي و عمـق خالص آبياري ارائه ميكند.

انتخاب مناسب شكل شيار نيز در آبياري شـياري اهميـت دارد، معمـولاً دامنـهي تغييـرات در عمـق شـيار از 20 تـا 30 سانتيمتر و در عرض شيار از 20 تا 40 سانتيمتر بسته به نـوع خاك و دبي ورودي به شيار متغير است . در خاك هاي شـني حركت آب عمدتاً عمودي است و حركت به سمت جوانب دراين نوع خاك ها كم اسـت . در نتيجـه بـراي اينكـه آب بـه راحتي به گياهان كشت شده روي پشته ها برسد، عرض شيار را كمتر از خاك هاي رسي در نظر مي گيرنـد . در ايـن نـوع خاكها براي افـزايش سـرعت آب و كـاهش سـطح تمـاس آب با بدنه ي شيار به منظور كاهش نفـوذ عمقـي، لازم اسـت شكل شيار با عرض كمتر و عمق بيشتر ان تخاب شوند .در خاك هاي رسـي آب بـه هـر دو جهـت (عمـودي و افقي) حركت مي كند، بطوريكه حركت عمودي آب در اين خاكها كمتر از خاك هاي شني و حركت افقـي آب بيـشتر از خـاك شـني اسـت . در ايـن نـوع خـاك هـا بـراي كـاهش سرعت آب و افزايش سـطح تمـاس آب بـا بدنـه ي شـيار بـه منظور افز ايش نفوذ عمقي، بهتر است شكل شيار عريض تـر و عمق آنها كمتر انتخاب شوند.

برای مشاهده تجهیزات مربوط به آبیاری به لینک زیر مراجعه فرمایید.
http://www.yektaban.com/shop/product/698

همچنين شكل شيار تا بع مقدار دبي ورودي به شيار است . هر چه ميزان دبـي ورودي بـه شـيار بزرگتـر باشـد، مـي تـوان شكل شيار را نيز بزرگتر در نظر گرفت . علاوه بر شكل شـيار فاصله بين شيارها در آبياري شـياري بـسيار بـا اهميـت اسـت . فاصــله شــيار عمــدتاً تحــت تــاثير نــوع خــاك و عمليــات كشاورزي قرار دارد . بطـ ور كلـي در خـاك هـاي شـني بايـد فواصل شيارهاي را نسبت به خاك هاي رسـي كمتـر در نظـر گرفــت. همــانطور كــه توضــيح داده شــد، نفــوذ آب در خاكهاي شني عمدتاً عمودي اسـت و نفـوذ جـانبي آب در اين نوع خـاك هـا كـم و منطقـه مرطـوب شـيارهاي مجـاور، نسبت به هم همپوشاني ندارد . بنابراين اگر فا صله شيارها بيش از اندازه انتخاب شود، نفوذ عمقـي آب و عـدم نفـوذ جـانبي آن باعث مـي شـود، گياهـان روي پـشته هـاي مجـاور آب بـه اندازه كافي آب دريافت ننمـوده و بـشدت عملكـرد گيـاه راتحت تاثير قرار مي دهـد . بـراي خـاك متوسـط بـراي گنـدم فاصله شيار برابر با 60 سانتي متر مناسب اسـت . بـراي كـاربرد اين روش ضروري است تا به همراه كاشت يا پس از كاشـت گياه با شيار باز كن به فواصل 60 سانتي متـر در جهـت شـيب غالب مزرعه شيارهاي آبياري ايجاد شود.

در خــاكهــاي شــني، بــراي دســتيابي بــه يــك الگــوي خيسشدگي بطوريكـه عمـق توسـعه گيـاه بـصورت پيوسـته مرطوب شود، لازم است فواصل شيارها مناسب (نزديـك بـه هم) و دبي وردي به شيار هر چه سـريع تـر زمـان پيـشروي را تكميل و به انتهاي شيار برسد . در خاك هـاي رسـ ي بـه دليـل اينكه آب در هر دو جهت عمودي و افقي منتـشر مـي شـود، ميتوان فاصله بين شـيارها را بيـشتر در نظـر گرفـت . در ايـن شرايط آب با استفاده از صعود شعريه (حركـت رو بـه بـالاي آب در لوله هاي موئي خاك ) بـه سـمت پـشته هـا هـم منتـشر مـيگـردد، امكـان كاشـت گياهـان دو رديفـه روي پـشته هـا بسادگي وجود دارد.

برای مشاهده تجهیزات مربوط به آبیاری به لینک زیر مراجعه فرمایید.
http://www.yektaban.com/shop/product/699

برای آشنایی با آبیاری شیاری گندم به لینک زیر مراجعه فرمایید.
http://yektaban.com/learn/post/576