روش تهیه قلمه صنوبر

قلمه چیست؟

عضوی از اندام گیاهی مانند ساقه، شاخه،ریشه و برگ است که با هدف ازدیاد آن از گیاه مادری جدا و در آب و خاک قرار گرفته و کاشته می شود.در مورد صنوبر ها قلمه،قطعه چوبی شده ساقه یا شاخه یکساله است که قبل از باز شدن جوانه های آن از درخت مادری قطع و جدا شده و در خاک مرطوب کاشت میشود.
 

انواع قلمه و بهترین آنها

قلمه ها برحسب اینکه از کدام اندام یا عضو گیاه یا درخت تهیه گردد،شناخته و نامیده می‌شوند به طور کلی آنها دارای سه منشاء، ساقه،ریشه و برگ هستند.دردرختان صنوبر،از قلمه برگی برای ازدیاد استفاده نمی شود.امکان استفاده از قلمه ریشه و ساقه برای ازدیاد صنوبر ها وجود دارد ولی از قلمه ریشه در مواردی با موضوعات پژوهشی استفاده می شود.ازدیاد در صنوبرها با قلمه ساقه یا شاخه مهم ترین و بهترین شیوه تکثیرصنوبرهاست.زیرا این روش،آسان ترین،ساده ترین و ارزان ترین شیوه تهیه قلمه درتولید صنوبرمحسوب می‌شود.تولید گیاه جدید از طریق قلمه،شباهت بسیار زیادی با گیاه مادری خود خواهد داشت.ازدیاد از این طریق سبب انتقال صفات مطلوب گیاه مادری به نهال تولیدی است. قلمه گیری را روش ثبیت صفات در درختان صنوبرمی شناسند.



 

ابزار و وسایل برش

ابزار برش برای تهیه قلمه ازنهال یکساله و سرشاخه هاداس برای قطع و جدا کردن نهاد ازریشه و سرشاخه یکساله ازدرخت است.ابزار باید تیزوسبک باشد تا برش به آسانی و بدون هرگونه صدمه مکانیکی بر ترکه انجام شود.پس ازجدا کردن آن ها با همان داس و یا قیچی باغبانی می توان قلمه ها به اندازه و طول دلخواه برش داد.در تولید انبوه قلمه از دستگاه های برش ماشینی استفاده می شود.
 

ویژگی قلمه استاندارد

تولید محصول بیشتر چوب در صنوبر کاری ها،به کاشت نهال های سالم و قوی بستگی دارد.نهال ها نیز از قلمه های باکیفیت بالا به دست می آیند.پس می توان پذیرفت که هرچه کیفیت ومرغوبیت قلمه ها بیشترباشد.عملکرد درواحد سطح صنوبر کاری ها افزایش خواهد یافت. بنابراین،ویژگی خوب قلمه‌ها به شرایط درونی و بیرونی آن بستگی دارد.
 

الف) شرایط درونی قلمه

قلمه برای تولید نهان با هدف صنوبر کاری و توسعه زراعت چوب باید دارای ویژگی های خاصی باشد؛
1)سالم باشد و آثارآفت درآن دیده نشود.ازرایج ترین آثارآفت زدگی در نهال های یکساله صنوبر آسیب دیدگی ناشی از پروانه های گالزای صنوبر است که در ساقه نهال ها به صورت موضع متورم دیده می شود.درهنگام تهیه قلمه،آنها را بریده و حذف کنید.

2)شاداب،قوی و رنگ پوست آن ها یکنواخت باشد.رنگ پوست نهال های آلوده به انواع بیماری ها معمولاً دچاررنگ پریدگی شده وشادابی رنگ نهال سالم را ندارند.در صورت مشاهده باید این نهال ها جمع آوری و سوزانده شوند.چون ممکن است به انواع بیماری های ویروسی و باکتریایی آلوده باشند و سبب آلودگی نهالستان گردند.

3)چوبی شدن آنها کامل شده باشند،قلمه های غیرخشبی صنوبر ذخیره موادغذایی در اندام گیاهی به طور کامل صورت نمیگیرد و قلمه ها چون در هنگام کاشت فاقد ریشه هستند و جوانه ها نیزقبل از ریشه زایی برگها ظاهرمی‌شوند از موادغذایی ذخیره‌ای اندام چوبی قلمه استفاده می‌کنند که باید به اندازه کافی و لازم ذخیره شده باشند.این مواد شامل کربوهیدرات ها(نشاسته و قند)و هورمون ها(اکسین)هستند.

4)جوانه‌های روی قلمه در وضعیت خواب زمستانه باشند.آنها باید قبل از باز شدن جوانه های آن تهیه و کاشته شوند.باز شدن جوانه نشانه شروع فعالیت حیاتی درخت و بیدار شدن از خواب زمستانه تلقی می شود.قلمه های با جوانه های باز شده در ریشه زایی و تولید نهال جدید موفقیتی ندارندو باید پرهیز گردد.

5)از سرشاخه ها و نهال های با ضخامت و کلفتی مناسب تهیه شده باشند.نهالهای خیلی کلفت و یا نازک بازده خوبی نخواهند داشت.زیرا در نهالهای با ضخامت ساقه زیاد با هدف قلمه گیری،تعداد جوانه های غیر فعال در قسمت های پایینی آن بیشتراز نهال با قطرمتوسط است و در هنگام کاشت و فرو بردن آن در خاک با مشکلاتی مواجه می شود.نهال و سرشاخه های نازک و کاملاً چوبی نشده نیز مواد غذایی ذخیره‌ی کافی ندارند.

6)قلمه های دارای جوانه های غیرفعال و آسیب دیده باید دور ریخته شوند.این جوانه‌ها در قسمت های پایینی نهال یکساله دیده می شوند که اندازه آنها بسیار کوچکترازجوانه فعال است با کمی دقت می‌توان آنها را از جوانه فعال تشخیص داد.همچنین جوانه هایی که به دلایلی دچار آسیب‌های مکانیکی می شوند باید دور ریخته شوند.

7)قلمه ها خالص باشند.صنوبر ها ارقام و کلن های مختلف و فراوانی دارند که برخی مطلوبیت رشدی بسیار خوبی ندارند که ممکن است در برش هم زمان آنها با یکدیگر قاطی شوند که باید مورد توجه قرار گیرد.

8)ظرفیت و توان جوانه‌زنی(باز شدن جوانه ها)آنها در صورت فراهم بودن شرایط مطلوب سریع انجام شود و فعالیت حیاتی آنها تندتر صورت گیرد.یعنی از ارقام تندر شد صنوبر با هدف زراعت چوب استفاده شود.

9)اندازه قلمه ازعوامل بسیار مهم در موفقیت ریشه زایی قلمه ها هستند.اندازه ی طولی قلمه معمولاً بین ۲۰ تا ۳۰ سانتیمترو کلفتی آن ها بین ۱ الی ۲ سانتیمتر،مناسب ترین اندازه شناخته شده است.در شرایط رطوبتی خاک در استان گیلان وجود ۳ الی ۵ جوانه در روی قلمه اندازه طولی آن را می‌توان در نظر گرفت.

10)سن نهال یا شاخه‌ای که از آن قلمه گرفته می شود نیز مهم می باشد.در صنوبرها بهترین سن یکسالگی است نهال یکساله صنوبردارای قطر مناسب قلمه گیری بوده و از نظر ذخیره سازی مواد غذایی نیز کامل است.

 11)جداسازی قسمت های نامرغوب نهالهای یکساله صنوبرروش مطلوب تهیه قلمه استاندارد است.به همین منظور قسمت های ابتدایی وانتهایی نهال صنوبر را قطع و جدا کنید.و قسمت میانی آن برای تهیه قلمه استاندارد است.قسمت های نامرغوب جدا شده دارای جوانه های غیر فعال و جوانه های به طور کامل چوبی نشده است که باید حذف نمایید.طول قسمت الف ۱۰ الی ۱۵ درصد و قسمت ب ۲۰ الی ۲۵طول نهال را شامل می شود.یادآوری می‌شود،تهیه قلم از قسمت الف احتمال سبز شدن آن بسیار کم و موجب کاهش راندمان تولید نهال می گردد.ولی اگر از قسمت  ج قلمه تهیه شود قلمه سبز میشود اما نهال استاندارد که دارای قطروارتفاع مطلوب باشد،نخواهد شد ونهالی کوتاه و ضعیف خواهد بود که در صنوبرکاری از آن استفاده نمی شود.
 

ب) شرایط بیرونی (محیطی)

عوامل تاثیر گذار محیطی در صورت آماده نبودن شرایط آنها،سبز شدن قلمه ها را به تأخیر می‌اندازد و حتی ممکن است مانع سبز شدن آنها شوند که عبارتند از:

1)زمان تهیه قلمه

زمان مناسب تهیه قلمه اواخر زمستان تا اوایل بهار می باشد.در شرایط آب و هوایی گیلان این زمان از هفته سوم اسفند تا هفته سوم فروردین بهترین زمان تهیه قلمه و کاشت آن می باشد.به شرط اینکه دراین دوره قلمه‌ها با دوره سرمای دیررس که با یخبندان همراه باشد،قرار نگیرند.قلمه ها پس از تهیه شدن بلافاصله کاشته شوند ولی به هر دلیلی این فرصت به تاخیرافتد،باید در شرایطی که گفت خواهد شد،نگهداری شوند.
 

2)بستر و محیط کاشت 

 تولید نهال صنوبربرای توسعه صنوبرکاری که پس از تهیه قلمه رعایت پیش شرط هایی ضروری است.تولیدات مرغوب و مطلوب آنها،قلمه کاری درزمین مناسب است،نوع خاک،بافت خاک،خواص فیزیکی و شیمیایی(وزن مخصوص ظاهری و ذرات خاک،ازت،فسفر، پتاس و مواد آلی)تخلخل خاک درصد(رس وشن) بسیار مهم هستند.
تولید نهال انبوه و فراوان صنوبر معمولاً در نهالستان انجام می‌شود.نهالستان باید دارای شرایط ویژه‌ای باشد.مهمترین ویژگی آن دارا بودن خاک مناسب است.خاک نهالستان صنوبر باید سبک( لومی- شنی)،حاصلخیز دارای (هوموس)و دارای اسیدیته۶/۵ تا ۸ باشد.اگر خاک دارای مواد آلی و معدنی مناسب رشد صنوبر نباشد،سبزشدن قلمه ها و رشد نهال از کیفیت مطلوب برخوردار نخواهد شد افزودن ۳۰ تا ۴۰ تن کود گاوی پوسیده عاری از آلودگی های بیماری زا شرایط بهینه نهال کاری را فراهم می‌کند.
 

3)رطوبت

درختان صنوبر از گیاهان آب دوست هستند.تولید آنها دراقلیم های خشک و کم باران به آبیاری نیاز دارند.قلمه های صنوبر که برای تولید نهال کاشته می شوند به کمبود رطوبت خاک حساس هستند.در پهنه های زراعی گیلان که سطح ایستای آب بالا دارند، قلمه های با طول کوتاهتر از آنهایی خواهد بود که در اراضی خشک و کم باران کاشته می شوند.در چنین اراضی قلمه ها عمیق تردرخاک فرومی روند تا به رطوبت خاک دسترسی بیشتری داشته باشند.بنابراین،یکی از عوامل تعیین کننده در تعیین بلندی قلمه سطح ایستایی رطوبت خاک است که ریشه زایی قلمه و فعالیت حیاتی جوانه به آن نیاز دارد.
 

4)حرارت

 دمای خاک و محیط زیستی قلمه بر موفقیت ریشه زایی و باز شدن جوانه آن مورد نیاز است است چون نرخ سوخت و ساز گیاهان به درجاتی از دمای محیط وابسته است. همانگونه که دمای خیلی گرم باعث مهار رشد وتخریب می گردد دمای کم و سرد سبب کاهش رشد جوانه و ریشه زایی قلمه می‌شود.این موضوع در مواقعی پس از کاشت،قلمه ها به طور ناگهانی با کاهش دمای روبرو می شود،روند رشدی آنها دچارنقصان می شود بنابراین،قلمه ها را زمانی به کاشت آنها اقدام شود که هرگز دمای محیطی از حداقل میزان مورد نیاز آن‌ها کمتر نشود.
 

5)نور

صنوبر ها درختان نورپسندهستند.آنها برای شروع فعالیت زیستی خود به گرما و نور نیاز دارند.در پرتو گرما جوانه ها شروع به باز شدن می نمایند و فعالیت زیستی آنها شروع می شود.درپرتو نور خورشید،برگ ها با عملیات فتوسنتزمواد غذایی خام ذخیره شده(نشاسته و قند)را تبدیل و قابل مصرف می سازند از این رو،در گیاهان سبزینه دار،برگها به مثابه آشپزخانه درختان عمل می‌کنند و مواد غذایی مورد مصرف درخت را می سازند.درختان وقتی با کمبود نورمواجه می شوند و یا درموانع سایه انداز قرارمی‌گیرند،به شدت آسیب می‌بینند.
 

6)زهکش

صنوبر ها اگرچه درختان آب دوست هستند و در شرایط رطوبتی کافی از رشد خوبی برخوردارند،ولی اگر در شرایط ماندابی قرار بگیرند،به شدت آسیب می بینند.هوادهی ریشه های درختان صنوبر از نکات مهمی است که باید به آن توجه شود.از اینروست که درختان صنوبر در خاکهای سبک از شرایط رشدی مطلوب‌تری برخوردار خواهند بود و در چنین خاک هایی عمل هوادهی ریشه ها کامل انجام می‌شود ولی در خاکهای رسی و سیلتی که چسبندگی زیادی دارند و تخلل خاک کم است،درختان صنوبر رشد مطلوبی ندارند.در چنین مواردی باید نسبت به اصلاح خاک اقدام شود بنابراین،اگر در بسترهای کشت صنوبر، سفره آب بالا باشد یا شرایط ماندابی طولانی‌مدت پدید آید،باید زهکش احداث شود تا آب اضافی از اطراف ریشه درختان تخلیه گردد.
 

نگهداری قلمه

 قلمه ها پس از برش خوردن و تهیه شدن،باید در جریان وزش باد نباشند،چون از دوسر رطوبت از دست خواهندداد،که نیاز به نگهداری در کیسه های پلاستیکی و یا محافظی دارند که مانع از کاهش رطوبت آنها شود.حتی می توان آنها را در آب نگهداری کرد. این مدت نمی تواند طولانی باشد. همچنین آنها نباید در سرمای یخبندان قرار بگیرند.چون سبب تخریب جوانه ها می شود وریشه زایی قلمه‌ها با پارگی لایه زاینده به شدت آسیب می بیند..
 

کاشت قلمه

 با رعایت موارد یاد شده زمان و شرایط بهینه کاشت قلمه با هدف تولید نهال برای توسعه صنوبرکاری فراهم می شود.
 

 باغ قلمه قلمستان

 صنوبر کاران و تولیدکنندگان نهال صنوبر همواره می‌پرسند که قلمه مرغوب و فراوان را چگونه تولید و تهیه کنیم؟ در پاسخ باید گفت که آنها نیاز به ایجاد باغ قلمه خواهند داشت.
 

سه روش شناخته شده ایجاد آن وجود دارد:

1)تتارد

 قلمستانی است که با هدف تولید فراوان قلمه ایجاد میشود تولید کنندگان نهال صنوبر بخشی از نهالستان خود را با توجه به ظرفیت تولید نهالی که دارند،به آن اختصاص می‌دهند.آنها ۱۰ درصد ازمساحت نهالستان را جدا می نمایند و آن را پس از آماده سازی که با شرایطی که گفته شد به صورت ردیفی در فاصله یک الی دو متراقدام به نهالکاری با نهال های بسیار مرغوب می نمایند.درسن دو یا سه سالگی(قطر بیش از ۵ سانتیمتر)آنها را در ارتفاع یک الی یک و نیم متری قطع می‌کنند.از محل برش با توجه به کیفیت و مرغوبیت درخت جوان چندین جست(جوش) می روید که از آنها در فصل تولید نهال،قلمه تهیه می‌شود.یا اینکه می‌توانند اطراف نهالستان را با روشی که گفته شد تتارد ایجاد نمایند.
 

2)بارباتل

قلمستانی است همانند تتارد با این اختلاف بجای برش درخت جوان از ارتفاع یک متری،آنها را از بالای سطح زمین قطع و به اصطلاح کف بر می نمایند.از محل برش چندین جست می روید که از آنها با حذف قسمت های نامناسب آن، قلمه های مرغوب تهیه می شود..
 

3)نهال یکساله

صنوبر کاران بخشی از نهال های یکساله همان نهالستان را برای تهیه قلم اختصاص می‌دهند.


جهت مشاهده فایل ازدیاد جنسی و غیرجنسی صنوبرکلیک کنید.