کاکتوس ها ، گیاهانی عجیب که ایران را در مقابله با کم آبی کمک می کنند

با توجه به این که بیشتر از ۶۰ درصد سرزمین ایران در مناطق خشک و نیمه‌خشک قرار دارد که بخش عمده آن از نظر اقلیمی، مناسب کشت و توسعه کاکتوس می‌باشد،

با توجه به این که بیشتر از ۶۰ درصد سرزمین ایران در مناطق خشک و نیمه‌خشک قرار دارد که بخش عمده آن از نظر اقلیمی، مناسب کشت و توسعه کاکتوس می‌باشد، اقداماتی در این رابطه به صورت طرح‌های الگویی کاشت، توسعه و متعاقبا فرآوری در بعضی از استان‌های کشور آغاز شده است.

در میان گونه‌های بسیار گسترده گیاهان سازگار با کم آبی، « خانواده کاکتوس اپونتیا » به دلیل توان تولید بالا در تأمین میوه، علوفه دام، مواد غذایی و مکمل‌ها، تولیدات بهداشتی و دارویی و همچنین تثبیت خاک و جلوگیری از فرسایش خاک در مناطق خشک و نیمه‌خشک و نقش مؤثر آن در مقابله با چالش تغییر اقلیم، از اهمیت زیادی برخوردار است. کاکتوس‌ها به عنوان علوفه خوش‌خوراک نیز کاربرد دارند.

کاکتوس‌ها گیاهانی نورپسند بوده و بیشتر آن‌ها در آفتاب کامل رشد خوبی دارند ، این گیاه به سبب انباشتن و ذخیره آب در ساقه و تنه‌های خود، نسبت به خشکی و گرما پایداری نشان می‌دهد. این گیاهان با ذخیره آب و مواد غذایی بیشتر در بافت‌های خود، قابلیت بردباری و سازگاری زیادی داشته و در برابر خشکی و کم آبی بسیار مقاوم بوده و در صورت کشت در مراتع، علوفه خوش‌خوراک با عملکرد بالا تولید می‌کنند.
. وزارت جهاد کشاورزی از سال ۱۴۰۰ آپونتیا را در رده گیاهان هدف کم‌آب‌خواه و دارویی به استان‌ها معرفی کرد.
عمدتا کاکتوس‌های میوه‌ای به‌جز دراگون فروت، نیاز آبی بسیار کمی دارند. برای این‌گونه کاکتوس، سالیانه ۵۰۰ مترمکعب در هکتار در مدت ۷ ماه آب موردنیاز است، به طوری که یک استخر ذخیره ۱۰×۱۰ با ذخیره آب فصلی، نیاز آبی یک هکتار را در سال مرتفع می‌سازد.

در مکزیک، سه میلیون هکتار از انواع اپونتیا با تنوع تولید ۳۰۰ نوع ماده فرآوری‌شده شامل گل خشک، میوه خشک، پودر میوه، پودر برگ، روغن بذر عسل کاکتوس، ژل آرایشی و بهداشتی، مربا، آرد رژیمی، چرم، متانول و ... توسعه یافته است.

کاکتوس به دلیل عدم آفت یا بیماری خاص و عدم نیاز به سمپاشی شیمیایی و نیروی کارگری دائم ( یک نفر تا ۶ هکتار) هزینه‌های داشت بسیار پایینی دارد و با یک بار هزینه کشت، تا ۴۰ سال بهره برداری از آن میسر است. این محصول کم‌آب‌خواه برای دایر کردن اراضی مستهلک‌شده و از حیز انتفاع افتاده بر اثر خشکسالی‌های اخیر برای تولید علوفه توصیه می‌شود. با تراکم کشت چهار هزار نهال در هکتار، بعد از سال سوم عملکرد ۱۶ تن میوه را خواهیم داشت.

انواع آپونتیا : « آپونتیا کمپرسا » برای مناطق گرمسیر و معتدل به‌عنوان اولویت اول استان(برای تولید میوه یا علوفه)، « آپونتیا انگلمانی » برای مناطق سردسیر مقاوم تا منفی ۲۰ درجه (برای تولید میوه)، « آپونتیا روبوستا » کمی حساس‌تر(برای تولید میوه‌های درشت تا ۳۰۰ گرم) و « آپونتیا فیکوس ایندیا » در مناطق خشک ترجیحا بدون سرمای زمستانه(با هدف تولید علوفه) مناسب هستند.

تراکم کشت تا 40 هزار نهال در هکتار افزایش یافته است. این محصول در سال‌های اولیه، نیاز آبی بیشتری دارد. از سال دوم با سه چین برداشت، سالانه متوسط تولید ۲۰۰ تن علوفه خواهیم داشت که از لحاظ پروتئین یک‌سوم یونجه، لیکن از نظر ویتامین‌های Cو A غنی‌تر است و به دلیل وجود ۹۰درصد آب در بافت خود، مصرف آب دام را کاهش می‌دهد.

راهکار پایدار در مواجهه با تغییرات اقلیمی : پیش‌بینی واقع‌بینانه کاهش منابع آبی و محدودیت کمی و کیفی منابع ، بر رویکرد تعریف الگوی کشت و جایگزینی مناسب برای کشت‌های تک‌محصولی تأکید دارد. آپونتیا علاوه بر تولید چندمحصولی که بدان اشاره شد با نیاز آبی کمتر نسبت به سایر محصولات،شور شدن خاک‌های کشاورزی را به دلیل آبیاری با آب‌های شور به تعویق خواهد انداخت و تا رسیدن به شرایط بسیار نامطلوب برایمان زمان خواهد خرید، ضمنا به عنوان پوشش مستقر، از فرسایش خاک در دوره خشکسالی خواهد کاست.