عوامل مؤثر بر مصرف جیره غذایی در آبزیان

الف) تعیین اثر جیره ها بر رشد:

در مورد یک جیره غذایی، گونه و شرایط پرورش، نرخ رشد و ضریب تبدیل غذایی به میزان غذادهی ماهی بستگی دارد. دستیابی به حداکثر رشد و حداقل هزینه های غذادهی با در نظر گرفتن ملاحظات اقتصادی و سایر شرایط امکان پذیر است.

ب) غذادهی تا حد سیری:

چون برآورد چشمی مقدار غذای مصرفی به طور مستقیم یا غیرمستقیم در محیط های آبی به آسانی امکان پذیر نیست، از این رو برآورد سیری در ماهی نسبت به حیوانات خشک زی دشوارتر است.

در این رابطه از دو روش متفاوت می توان استفاده کرد:

در روش اول، در حالی که رفتار ماهی کنترل می شود، تمامی مواد غذایی که ماهی قادر به خوردن آن استدر اختیارش قرار می گیرد. توقف در گرفتن غذا نشان دهنده ایجاد وقفه موقتی نسبت به وعده غذایی است.

سیری موقت از طریق توزیع مقدار مشخصی از جیره غذایی به صورت دستی تا زمانی که ماهی غذای دادهشده را مصرف نکند، حاصل می شود. اما سیری واقعی فقط با دادن تعداد کافی وعده غذایی با توجه به اندازه،گونه و دمای محیط به وجود می آید.

در روش دوم مقداری غذای اضافی که برای ماهی قابل دسترس باشد در استخر باقی گذاشته می شود تا ماهیبا توجه به نیازش مصرف کند. انجام و کنترل این روش ساده تر از روش قبل است.

به عنوان یک قاعده کلی، مدیریت توزیع غذا تا رسیدن به مرحله سیری پیچیده و دشوار است و موجب هدر رفتغذا، کاهش بازدهی و تخریب و آلودگی محیط پرورش می شود. گاهی اوقات از طریق کنترل مواد زاید امکانمحدود نمودن این مواد وجود دارد.

ج) انرژی غذا و تنظیم مصرف توسط ماهی:

مصرف غذا در ماهی از طریق مقدار انرژی تنظیم می شود و حیوان میزان مصرف غذا را به نحوی از طریق تأمین نیازهای انرژی خود، تنظیم می کند. هنگام تنظیم جیره غذایی توجه به انرژی و تعادل بین انرژی و سایر مواد مغذی (پروتئین، ویتامین ها، مواد معدنی و ...) ضروری است.

د) اندازه ماهی، دما و رشد مورد نظر:

عوامل زیادی مانند: گونه، اندازه، مرحله رشد، وضعیت فیزیولوژیکی، دما و کیفیت آب، وضعیت سلامت ماهی، محیط پرورش، فصل و مقدار اکسیژن محلول در تعیین نیازهای غذایی ماهی دخالت دارند، معمولاً اندازه ماهی و دمای آب از سایر موارد نقش مهم تری دارند.

ه) محدودیت های مربوط به محیط پرورش:

در ارتباط با محیط پرورش عوامل مختلفی بر سطح غذادهی اثر دارد که مهم ترین آنها غلظت اکسیژن محلول است. نیاز اکسیژن، به طور مستقیم به مقدار غذای داده شده بستگی دارد.

و) تنظیم دفع مواد زاید:

آلاینده ها شامل مواد دفعی حاصل از هضم و ترشحات متابولیک است. حداکثر مقدار توزیع غذا برای 24 ساعت با توجه به جریان آب و استاندارد مربوط به مواد زائد محاسبه می شود.

روش های توزیع جیره غذایی آبزیان

در سیستم های مختلف پرورشی، جیره غذایی می تواند به روش های متفاوتی صورت می گیرد.

1- توزیع متداول:

در این روش ذرات غذایی به سمت پایین سقوط کرده و به وسیله جریان آب حرکات انجام شده توسط ماهیان پراکنده و توزیع می شوند. این روش از کارایی بالایی برخوردار نبوده و به دلیل اینکه ماهیان بزرگ تر به سرعت بخش اعظم ذرات غذایی را گرفته و برای ماهیان جوان تر و آنهایی که در بخش پایین تر قرار دارند، غذا باقی نخواهد ماند. این روش توزیع غذایی بیشتر در غذاده هایی که بر اساس زمان قابل تنظیم هستند و به خصوص در کانال های جریان دار قابل استفاده می باشد.

2- توزیع منطقه ای:

این روش بیشتر در استخرها و محیط های باز متداول بوده، به طوری که غذا با یک شکل در استخرها پراکنده می گردد. در این حالت ابتدا جیره غذایی روی یک واحد پخش کننده V الگوی و یا یک بخش لوله ای چرخان برخورد کرده و سپس توزیع می شود. در برخی از مزارع از دو و یا چند لوله پخش کننده برای توزیع غذا استفاده می شود.

3- توزیع دایره ای:

این روش بیشتر در قفس ها متداول بوده به طوری که غذا ابتدا بر اساس یک الگوی دایره ای روی قفس پخش می شود. در این روش، برای کارایی بهینه اغلب از غذاده های آویزانی استفاده می شود.

4- توزیع طولی:

در این روش غذا عمدتاً در عرض قفس ها و روی خطوط مستقیم و عمودی پاشیده می شود.

این روش در قفس ها از کارایی بیشتری برخوردار است.

انواع روش های تغذیه

الف) تغذیه دستی

تغذیه دستی هنوز هم به میزان گسترده ای استفاده می شود. از مزیت این روش نظارت بر رفتار ماهی ها است، به خصوص هنگامی که به آسانی قابل مشاهده باشند. اما هزینه این روش نسبتاً بالاست. این روش تغذیه ای بیشتر در کارگاه های با تولید کم تا متوسط مورد استفاده قرار می گیرد. یک فرد با تجربه می تواند در یک منطقه محدود از سطح آب و با توجه به نیاز ماهی، آنها را تغذیه كند. مشکلات مربوط به تغذیه بیش از حد نیازرا می توان با کاهش تدریجی غذا برای ماهیان سیر شده برطرف كرد. تغذیه دستی کارآمد مستلزم آن است که آموزش های اولیه ای برای جلوگیری از هدررفت غذا صورت پذیرد. مهم ترین مزیت بهره گیری از روش تغذیه دستی، در صورتی که با دقت انجام شود این است که مقدار غذادهی با توجه به نیاز ماهی ها تغییرمیكند. اشتهای ماهی در پاسخ به دو عامل فیزیولوژیکی و محیطی تغییر می کند. همچنین، تغذیه دستی موجب می شود تا رفتار ماهیان تحت پرورش با دقت ملاحظه شده و وجود هر گونه مشکل مشخص گردد. از بزرگ ترین معایب روش تغذیه دستی، زمان بر بودن و هزینه های کارگری آن است و نمی تواند پاسخگوی نیاز مزارع بزرگ باشد.

گفتنی است بیشتر پرورش دهندگان ماهی، به عنوان سیاستی در کار خود، قسمتی از کار تغذیه را به تغذیه دستی اختصاص می دهند تا نظارت دقیق، نزدیک و اصولی بر ماهی ها داشته باشند. این مزیت تغذیه دستی را می توان با روش های تغذیه مکانیکی یا خودکار ترکیب كرد. به عنوان نمونه، مدیران مزارع، 80 _70 درصد از غذای تخمین زده شده مورد نیاز را با ابزار مکانیکی توزیع كرده و سپس عمل غذادهی را به صورت دستی تکمیل می کنند تا تغییرات روزانه در اشتهای ماهی ها را بررسی نمایند.  

ب) روش های تغذیه مکانیکی

انتخاب غذاده های خودکار، امکان توزیع چند مرحله ای یا مستمر غذا در طول دوره غذادهی را فراهم می کند. در این روش ها از نوارهای نقاله توزیع کننده مداوم جیره غذایی در طول روز تا ماشین های خودكاری که جیره های غذایی روزانه را محاسبه، توزین و توزیع می کنند، می توانند مورد استفاده قرار گیرند. مهم ترین عامل تعیین کننده در مورد انتخاب این روش ها، هزینه است.

روش های تغذیه مکانیکی به طور عمده در آبزی پروری کاربرد دارند، به طوری که امروزه انواع جدید و فراوانی از آنها ساخته و آزمایش شده است. اغلب این سیستم ها طوری طراحی شده اند که با غذاهای خشک عمل می کنند. اگرچه با برخی از آنها می توان تغذیه غذاهای مرطوب و تر را نیز انجام داد. هزینه بالا در این سیستم ها را می توان با کاهش تعداد کارگران نسبت به تغذیه دستی و سایر محاسن آن تعدیل كرد. با کنترل های مناسب زمانی، روش های خودکار می توانند غذا را در هر زمان با در نظر گرفتن تناوب زمانی موردنظر و در مقادیر کاملاً معین آماده سازند. روش های توزیع پیشرفته و نیرومند همچنین می توانند غذا را در مزارع پرورشی بزرگ تر به طور یکنواخت توزیع کنند که نسبت به توزیع با تغذیه دستی یک مزیت محسوب می شود.

اصول غذادهی ماهیان

1-  اندازه دانه های پلت باید متناسب با اندازه دهان ماهی باشد.

2-  جیره غذایی را باید در زمان و محل مشخص و ثابت به ماهی داد.

3- جیره غذایی ماهی پرواری باید در داخل تشتک در استخر گذاشته شود. نقاطی که غذا در آن قرار می گیردباید عاری از لجن بوده و در عمق 1 تا 6/0 متری آب باشد.

4-  علوفه مورد تغذیه ماهی باید در داخل قاب های چوبی شناور در آب برای جلوگیری از پخش آن قرار گیرد. این قاب ها به ابعاد تقریبی 3*2 متر و به طور ثابت در حاشیه استخر قرار می گیرند و تعداد آن ها 4-3 عدد در هر هکتار است.

5- مشاهده ماهیان در زمان مصرف جیره غذایی بهترین علامت در تشخیص سلامتی آنها است.

6- کاهش غذادهی در روزهای ابری.

7- میزان جیره غذایی به طور دقیق ثبت شود.

8- از آنجایی که آزاد ماهیان در محیط طبیعی از نرم تنان، حشرات آبزی، سخت پوستان کوچک و مانند آن تغذیه می كنند در شرایط پرورشی باید نیازهای تغذیه ای آنها از نظر پروتئین، چربی، کربوهیدرات، ویتامین و مواد معدنی توسط غذای کنسانتره تأمین شود.

9- به طور کلی پروتئین ها، چربی ها و کربوهیدرات ها عمد

ه ترکیبات غذایی بوده و ماهیان ترجیح می دهند برای تولید انرژی از پروتئین و در درجه دوم از چربی ها و در نهایت از کربوهیدرات ها استفاده كنند.

ثبت اطلاعات در مزرعه پرورش ماهی

آمار و اطلاعات مربوط به تولید باید جزو کارهای روزانه باشد. با چند دقیقه مطالعه گزارش روزانه، می توان از همه مسائل مربوط به پرورش اطلاع كسب كرد. این اطلاعات شامل آمار ورود و خروج ماهی (تعداد، وزن متوسط و وزن کل) با جزئیات تلفات آنها، مقدار خوراک خریداری و مصرف شده و دیگر موارد می باشد.

به منظور ثبت اطلاعات، نمون برگ ها و دفاتر ثبتی مناسب وجود دارد. در بسیاری از کشورهای پیشرفته ارائه گزارش برخی از آمارهای مرتبط با تولید به مراجع ذی ربط اجباری هستند. این اطلاعات به شرح زیر است:

- ثبت آمار مزرعه

- ثبت آمار موجود و تلفات ماهی

- ثبت تغذیه روزانه

- موجودی ماهانه تولید

ثبت روزانه غذای مصرفی و موجودی ماهی

گروه های سنی مختلف ماهی ها، انواع مختلفی از خورا کها را دریافت می کنند. بنابراین، مقدار مصرف روزانه از هر نوع غذا باید در ستون های جداگانه ای ثبت شود. ثبت آمار موجودی به منظور کنترل استفاده از اقلام مصرفی (داروها، خوراک و ...) در تولید می باشد. به خصوص اگر شماره استخرها یا مخازن در یک ستون اشاره شود. این روش مفیدی برای خلاصه کردن و تحلیل جزئیات می باشد. میزان تولید ماهیانه که در یک برگ خلاصه شده است نتیجه پرورش یک ماه را نشان می دهد. یکی از روش های به كار رفته، نمون برگی است که شامل آمار و ارقام جابه جایی ماهی ها در داخل مزرعه پرورشی می باشد (بین مخازن یا استخرهای پرورشی). در سطر ردیف موجودی، اقلام ثبت می شوند ،که از بیرون مزرعه یا از تخم سرا و واحدهای پرورش بچه ماهی می رسند. در سطر ردیف ها رقم بندی دلیل انتقال ماهی نوشته شده است، در حالی که در سطر ردیف ها فروخته شده، مقداری ماهی ای که در مزرعه باید موجود باشد، نوشته می شود. ثبت آمار توصیه شده در بالا نه تنها مستندات دقیقی است، بلکه تجزیه و تحلیل حرفه ای از لحاظ جنبه های مالی را در پرورش ماهی مشخص می كند. با استفاده از اطلاعات ثبت شده در نمون برگ ها می توان محاسبات مالی و فیزیکی ورودی و خروجی و همچنین میزان درصد تلفات، نرخ رشد (کیلو گرم در واحد زمان)، ضریب تبدیل غذایی، هزینه های تولید، قیمت فروش و سود را به دست آورد.
 

بیشتر بخوانید: فراوری آبزیان