آفات برنج

آفات

آفت ساقه خوار 2 تا 3 نسل دارد که تخم­ گذاری نسل اول در خزانه و اوایل انتقال نشاء به مزرعه شروع می­ شود و تا پایان نشاءکاری ادامه دارد. هفته اول و هفته دوم نشاءکاری اوج تخم­ گذاری است. پس از گذشت 8 تا 10 روز از تخم­ گذاری لاروهای نوزاد ظاهر می­ شوند و به طور دسته­ جمعی به طرف غلاف برگ حرکت می­ کنند و پس از مدتی ساقه را در همان محل سوراخ کرده و در داخل آن شروع به تغذیه می­ نمایند. زمستان­ گذرانی به صورت لاروهای کامل در داخل بقایای برنج و ساقه علف ­های­ هرز  اطراف مزرعه صورت می­ گیرد. دوره شفیرگی در این نسل 10 تا 15 روز طول می­ کشد و سپس پروانه­ ها ظاهر می­ گردند. معمولاً از اواخر فروردین لاروهای داخل ساقه و یا در ریشه به شفیره تبدیل می ­شوند. علائم خسارت در این نسل با زردشدن و خشکیدگی برگ میانی ظاهر می­ گردد که به آن اصطلاحاً جوانه مرکزی (Death heart) می­ گویند.

پروانه ­های نسل جدید معمولاً از هفته اول تیرماه از شفیره خارج می­ شوند و به تدریج روی برگ ­ها می­ نشینند. تعداد کل تخم یک پروانه تا 450 عدد ممکن است برسد. فعالیت این لاروها معمولاً با خوشه­ دهی هم­زمان هستند. هرچه لاروها بزرگ تر باشند، تعداد آن­ ها در یک ساقه کمتر است. در مرحله خوشه ­دهی و یا تشکیل دانه در صورتی که ساقه مورد حمله قرار بگیرد دانه تشکیل نگردیده و خوشه سفید می­ گردد. به این حالت خوشه سفیدی (White head) می­ گویند که جبران­ ناپذیر است.

مبارزه زراعی

شامل استفاده از عملیات مختلف زراعی، شخم، مدیریت تاریخ کاشت، مدیریت مبارزه با علف­ های ­هرز که این مبارزه اغلب مستقیم و بیشتر جنبه پیش­گیری دارد و علیرغم کم توجهی به آن در پاره­ ای موارد بهترین نتایج را می­ دهد که عبارتند از: برهم زدن سطح خاک و زیر و روکردن آن باعث انهدام عده زیادی از حشرات می ­گردد. شخم پس از برداشت برای از بین بردن لایه­ های زمستان­ گذران آفت ساقه خوار بسیار حائز اهمیت می­باشد. شخم­زدن مزارع برنج بعد از برداشت موجب کاهش جمعیت علف­ های­ هرز، در نتیجه موجب حذف غذا و پناهگاه اکثر آفات نیز می­ شود. تنظیم دور آبیاری که آبیاری منظم حمله آفات را کم می­ کند، رعایت فواصل کاشت و تراکم مناسب باعث کاهش خسارت کرم ساقه­ خوار نواری برنج می­ گردد، اجرای تناوب و کشت (در شالیزارها، با توجه به اینکه حدود نیمی از سال مزارع برنج بدون کشت و کار باقی می­ماند، به منظور بهره ­وری مناسب از اراضی برنج­ کاری، کشت گیاهانی نظیر کلزا، شبدر، باقلا، سیب­ زمینی، کاهو، سیر و نخود فرنگی در تناوب زراعی با برنج قابل توصیه است. اینکار علاوه بر کاهش جمعیت آفات باعث بهبود وضعیت اقتصادی، اجتماعی کشاورزان می­ گردد). کوددهی مناسب، مدیریت ساقه­ های بریده، شخم و تیلرزدن به موقع، استفاده از ارقام زودرس، تغییر در تاریخ کاشت و برداشت، کشت گیاهان تله، کاشت ارقام مقاوم، استفاده از تله­ های نوری برای تعیین نوسانات جمعیت آفت ساقه­ خوار به منظور رهاسازی زنبور تریکوگراما علیه این آفت در مزرعه صورت می ­گیرد.

از بین بردن بقایای آلوده و رعایت اصول بهداشت: در بسیاری از موارد منجر به کاهش آلودگی می­ شود مثلاً در شالیزار بریدن علف­ های­ هرز روی مرز و اطراف مزرعه باعث کاهش دشمنان طبیعی می­ شود، بنابراین توصیه می­ شود پس از بریدن علف­ های­ هرز، آن­ ها را مجدداً روی مرزها و یا در اطراف مزرعه پخش نمایند. از سوزاندن ساقه ­های برنج و علف­ های هرز داخل و اطراف مزرعه شدیداً خودداری گردد، زیرا باعث از بین رفتن زیس تگاه و دشمنان طبیعی شده و تخریب محیط زیست را فراهم می­ کند.

بیشتر بخوانید: شرایط محیطی لازم برای رشد ذرت

کنترل مکانیکی

در این روش به طریق دستی یا ابزار ابتدایی به مبارزه با آفات اقدام می­ نمایند. از بین بردن دستجات تخم ساقه ­خواری نواری برنج با دست، کندن و دفن ساقه ­های آلوده برنج به کرم ساقه­ خوار در زمان وجین علف­ها­ی ­هرز مبارزه مکانیکی در مزرعه هم­زمان با وجین اول و دوم علف­ های­ هرز با جدا نمودن پنجه­ های آلوده به ساقه­ خوار و انهدام آن­ ها. بازدید از خزانه­ های برنج، چنانچه پروانه ­ها تخم­ ریزی کرده باشند برگ ­های آلوده قبل از نشاء کنده و انهدام شوند.

مبارزه بیولوژیک

زنبور تریکوگراما: این زنبور در شرایط آزمایشگاهی به مدت یک­سال قادر است بیش از 20 نسل تولید نماید. زنبور ماده تریکوگراما در محدوده دمایی 15 تا 35 درجه سانتی­ گراد قادر به تخم­ ریزی می ­باشد و بیشترین میزان تخم ­ریزی در دمای 25 درجه سانتی­ گراد به تعداد 87 عدد می ­باشد. بر اساس تحقیقات انجام شده، رهاسازی زنبور تریکوگراما در هنگام فعالیت پروانه ساقه­ خوار و در مرحله تخم آفت می­ باشد.

1- بر اساس بازدید منظم و نمونه­ برداری در مزرعه­ ای اگر چنانچه 50 درصد نمونه های جمع­ آوری شده در مزرعه و داخل ساقه تبدیل شده باشند. اولین رهاسازی و متعاقب آن، رهاسازی دوم یک هفته تا 10 روز بعد انجام می­ شود.

2- بر اساس شکار پروانه ساقه­ خوار در تله نوری، از نکات مهم در رهاسازی زنبور به خصوص در نسل اول آفت ساقه­ خوار ظهور و استقرار هم­زمان و تدریجی دیگر دشمنان طبیعی در اوایل فصل می ­باشد. اگر در این زمان سم­پاشی بی­رویه صورت گیرد این امکان را می­ دهد که شالیزار برای دشمنان طبیعی مسموم شده و در نتیجه کارایی لازم برای کاهش نوسانات جمعیت آفات تا اواخر فصل زراعی نداشته باشند. بنابراین حفظ و حمایت دشمنان طبیعی از طریق رهاسازی زنبور تریکوگراما در نسل اول در کنترل آفات بسیار موثر خواهد بود. میزان و تعداد زنبور از مهم ­ترین فاکتورهای تاثیرگذار در انگلی نمودن تخم ساقه­ خوار می­ باشد.

در هر مرحله رهاسازی تعداد 100 تریکو کارت شامل 500 تا 700 عدد شفیره زنبور تریکوگرامای سالم نیاز می­ باشد. در نسل اول با دوبار رهاسازی 200 عدد تریکو کارت و در نسل­ های دوم و سوم سه بار رهاسازی تا 300 عدد تریکو کارت برای یک هکتار لازم است محل نصب تریکو کارت­ های حامل زنبور تریکوگراما در نسل اول در قسمت فوقانی پایه ­های چوبی و در نسل­ های دوم و سوم آفت ساقه­ خوار در روی غلاف برگ برنج نصب می­گردد.

فرمون ­ها

فرمون­ ها مواد شیمیایی فراری هستند که به وسیله یک جانور ترشح شده و رفتار سایر جانوران همان­گونه را تحت تاثیر قرار می­ دهد.

فرمون ­های جنسی

یکی از روش­ های مبارزه با کرم ساقه ­خوار برنج، روش اختلال در عمل جفت­ گیری پروانه­ های نر با استفاده از ماده فرمونی می ­باشد. تله ­های فرمونی پروانه ساقه­ خوار برنج باید از اواخر فروردین ماه به تعداد حداقل یک در هر هکتار، در مزرعه جاگذاری شود. تله ­های فرمونی در اوایل فصل، وسیله مناسبی برای تعیین انبوهی آفات به شمار می ­روند. مبارزه علیه نسل اول ساقه­ خوار برنج 10-7 روز پس از اولین اوج شکار پروانه و مبارزه برعلیه نسل دوم در روی دومین اوج شکار پروانه در تله­ های فرمونی باید اجرا شود. در این روش از ابتدای فصل زراعی، هم­زمان با نشاء برنج با نصب 100 عدد لوله خیزران در هر هکتار به فاصله 10× 10 متر و با قراردادن ورق­ های پلیمری حاوی 4/0 گرم ماده فرمونی در روی آن­ ها، به میزان 40 گرم فرمون در هر هکتار پخش می ­نماید.

استفاده از حشره ­کش­ های بیولوژیک مانند بی­تورین (مایع قابل حل در آب) برای مبارزه با لارو سنین اولیه، آفات مهم راسته پروانه­ ها، ساقه­ خوار برنج و کرم سبز برگ­خوار را می ­توان نام برد

شب ­پره يك نقطه ‌ای برنج

مناطق انتشار: اين آفت اولين بار در سال 1341 در مزارع برنج‌كاري شلمان و چند منطقه ديگر گيلان مشاهده و شناسايي شد و هم‌­اكنون در اكثر مناطق برنج‌كاري گيلان و مازندارن گسترش دارد. اين آفت در كشورهايي نظير عراق، افغانستان، پاكستان، اسراييل، هندوستان، گينه، ژاپن، چين، فرانسه، آمريكا، انگلستان، استراليا و… شايعاست.

مرفولوژي: طول پروانه، در انواع نر و ماده متفاوت بوده و از 13 تا 5/17 ميلي‌متر متغير است. طول بدن ماده كمتر بوده ولي عرض بدن آن‌ها بيشتر از نر‌ها مي‌باشد. رنگ بدن قهوه‌اي خاكستري يا زردخاكستري است. بال‌هاي رويي به رنگ خاكستري مايل به زرد تا قهوه‌اي روشن بوده و اين شب­پره داراي شاخك‌هاي نخي شكل است. تخم‌ها به قطر 5/0 تا 6/0 ميلي‌متر گرد، داراي نقش‌هاي مشبك تيره­ رنگ هستند. لاروها به طور متوسط 5/36 ميلي‌متر طول دارند و به رنگ زيتوني تيره هستند.

زيست‌­شناسي و طزر خسارت: اين حشره زمستان را به صورت لارو در خاك مي‌گذراند.پروانه‌ها شب ­پرواز بوده و از شيره گل‌ها و ترشحات شپشك‌هاي گياهي تغذيه مي‌نمايند. اين آفت در استان گيلان داراي 3 تا 4 نسل است. در اين استان حداكثر پروانه‌هاي نسل اول در مرداد ماه و طغيان لاروهاي نسل دوم در شهريور ماه ديده شده است و در اواخر شهريور پس از مهاجرت به محل‌هاي زمستانه به صورت لارو يا شفيره زمستان‌گذراني مي‌نمايند. اين آفت از شاخ و برگ برنج تغذيه مي‌نمايد. لاروهاي نسل اول اين آفت پانيكول‌هاي برنج را مورد حمله قرار داده و بر اثر تغذيه از گلوم و گلومل و حتي خود دانه‌ها موجب قطع و ريزش دانه‌ها مي‌گردد. در استان گيلان در اوايل شهريور ماه اين آفت بيشترين خسارت را وارد مي‌نمايد.

مبارزه:چون شب­پره تك­ نقطه‌اي برنج پروانه شب ­پرواز است و نسبت به نور گرايش مثبتي داشته لذا مي‌توان در شب با استفاده از تله‌هاي نوري آن‌ها را شكار نمود. عمليات ديگري كه مي‌توان جهت كنترل خسارت اين آفت انجام داد عبارتند از:ايجاد گودال‌هايي كه در مسير حمله لاروها از يك قطعه به قطعه ديگر، پخش طعمه مسموم و يا گردش­پاشي، سوزانيدن و از بين بردن علف‌هاي ­هرز اطراف مزرعه برنج در خرداد ماه و استفاده از سموم فسفر و كلره و روش بيولوژيك.

سرخرطومی برنج

بیشتر بخوانید: کاشت داشت و برداشت برنج

مناطق انتشار: اين آفت اولين بار در سال 1348 از مزارع برنج ممسني فارس جمع‌آوري شده است. اين آفت در مزارع برنج‌كاري مارژلان تاشكند، تركنستان، افغانستان و نواحي هرات و سرابي گسترش دارد. در ايران نيز در استان‌هاي فارس و خوزستان مشاهده شده است.

مرفولوژي:سرخرطومي برنج سوسكي است با بدن كشيده، تخم مرغي، سياه رنگ و روي آن داراي پولك‌هاي خاكستري روشن مي‌باشد.

طول حشره تقريباً‌ دو برابر عرض آن است. شاخك‌ها باريك بوده و در نزديك به انتهاي خرطوم آن متصل بوده و تخم‌ها داراي طول 7/0 و عرض 3/0 ميلي‌ متر بوده و رنگ آن شفاف است. لاروها بدون پا و سفيد رنگ مي‌باشند. شفيره به رنگ شيري بوده است.

زيست شناسي و خسارت:سرخرطومي برنج زمستان را به صورت لارو در عمق كم مزارع برنج به سر مي‌برد. حشره ماده پس از جفت‌گيري در اوايل تير ماه تخم‌هاي خود را در قسمت ريشه برنج مي‌گذارد. پس از گذشت چند روز اولين نسل آن در اواسط مرداد ماه ظاهر مي‌شود. اين سر خرطومي‌ها در اواسط شهريور ماه پس از مهاجرت به قسمت ريشه، جفت‌گيري نموده و در اواخر همين ماه شروع به تخم ­ريزي مي‌‌نمايد.لاروهاي نسل دوم بيشتر از نسل اول بوده و لاروهاي اين آفت روي ريشه و داخل طوقه به سر مي‌‌برند. حشرات بالغ، شب‌ها از برگ و روزها در پاي بوته از ساقه تغذيه مي‌نمايند.

مبارزه:براي مبارزه با اين آفت، رعايت تناوب زراع و شخم عميق بعد از برداشت محصول در كاهش خسارت و تعداد آفت مؤثر است.براي مبارزه با اين آفت، مي‌توان با سموم تيودان به مقدار دو در هزار، نواكرون به نسبت دو در هزار وليندين به ميزان دو در هزار سم­پاشي نمود.

زنجره برنج

مناطق انتشار:اين آفت اولين بار در سال 1340 مشاهده گرديد و در مزارع برنج‌كاري شمال كشور شيوع دارد.

مرفولوژي: طول اين حشره از 5 تا 9 ميلي‌متر متفاوت است. بدن حشره كشيده، باريك و سبز رنگ است. چشم‌ها بزرگ و به رنگ قهوه‌اي مايل به خاكستري و شاخك‌ها مويي شكل است. بال‌ها غشايي و نيمه­ شفاف و در قسمت انتها به طور خفيفي دودي بوده و رنگ شكم سبز رنگ است.

زيست­

شناسي و نحوه خسارت:اين حشره، زمستان را به صورت تخم زير پوست درختان ميوه و در جاهاي مرطوب به سر مي‌برد. زنجره برنج با استفاده از خرطوم خود از شيره نباتي تغذيه مي‌نمايد و عوارضي از قبيل اختلالات فيزيولوژيكي، لكه‌هاي زرد يا قهوه‌اي روي برگ‌ها، حالت سوختگي در برگ و انتقال بيماري‌هاي ويروسي را ايجاد مي‌كند.

كرم برگ‌خوار سبز برنج

بیشتر بخوانید: کاشت گلابی

مناطق انتشار:اين آفت اولين بار در سال 1350 در مزارع برنج مازندران مشاهده گرديد و هم­اكنون در مناطق برنج‌كاري گيلان و مازندران شيوع دارد. اين آفت در كشورهايي نظير چين، هندوستان، ويتنام، فيليپين و ژاپن انتشار دارد.

مرفولوژي:پروانه‌هاي ماده داراي رنگ روشن بوده و پروانه‌هاي نر به رنگ قهوه‌اي مايل به قرمز هستند. اندازه پروانه‌ها با بال‌ هاي باز 16 تا 20 ميلي‌متر است. تخم‌ها كروي شكل بوده و داراي شيارهاي عمودي منظمي مي‌باشند. لاروها داراي رنگ سبز علفي بوده و شفيره‌ها سبز رنگ بوده است.

زيست‌­شناسي و نحوه خسارت:اين آفت زمستان را به صورت شفيره در غلاف بقاياي برنج و يا روي خاك مي‌گذارند. تخم‌ها در اواخر ارديبهشت ماه در مدت 5 تا 6 روز تفريخ مي‌شوند.دوره شفيرگي در ارديبهشت ماه 4 تا 6 روز مي‌باشد. لاروها عموماً در ساعات خنك روز و يا در هنگام شب از برگ‌ها تغذيه مي‌نمايند. به طوري كه تمام پارانشيم برگ را مصرف نموده و تنها رگبرگ وسط را باقي مي‌گذارند.

مبارزه:براي مبارزه با اين آفت مي‌توان از دشمنان طبيعي اين آفت استفاده نمود. براي مبارزه شيميايي با اين آفت مي‌توان سموم فسفره را به كار برد. كارباريل با فرمولاسيون85% WP به ميزان 3-2 كيلوگرم در هكتار، (به محض ظهور) هم­چنين مي ­توان از سم تريكلروفن به ميزان 2/1 كيلوگرم در هكتار استفاده نمود.

مگس خزانه برنج

منطقه انتشار:اين حشره اولين بار در سال 1362 در مزارع برنج اصفهان جمع‌آوري گرديد.

مرفولوژي:اين حشره، مگسي است كه روي بدن آن به وسيله كمي پودر خاكستري رنگ پوشيده شده است. پاها داراي رنگ زرد بوده و شكم به رنگ قهوه‌اي خاكستري مي‌باشد. لاروها استوانه‌اي شكل بوده و داراي 8 جفت پاي شكمي قلاب‌‌دار مي‌باشند. شفيره‌ها داراي دو جفت پاي شكمي قلاب مانند هستند كه به وسيله آن به ريشه‌هاي برنج در زانه مي‌چسبد.

زيست­شناسي:اين آفت در شرايط مزرعه برنج در سال، چهار نسل دارد و دوره زندگي از مرحله تخم تا حشره كامل 16 تا 19روز است.

مبارزه:براي مبارزه با اين آفت مي‌توان آب خزانه را قطع نمود.در صورت لزوم مي‌توان مزرعه را با سموم زير، در هفته اول تهيه خزانه سم­پاشي نمود:

1- ليندين 25% wp (پودر وتابل): به ميزان 5 كيلوگرم در هكتار

2- تري كلروفن 80 % sp (پودر قابل حل در آب): به ميزان 1/2 ليتر در هكتار

3- كارباريل 85 % wp : به ميزان 3-2 كيلوگرم در هكتار

4- كارباريل 48 % l (مايع): به ميزان 4 ليتر در هكتار

علاوه بر آفات ياد شده، آفات زير نيز به برنج حمله نموده و به آن خسارت وارد مي‌آورند:

1- سن nezara viridula

2- تريپس lhrips oryzae

3- مگس گالزاي ساقه برنج pachydiplosis oryzae

4- آب­دزدك gryllotalps africana

بیشتر بخوانید: زراعت زعفران