گیاه شناسی ارغوان

ارغوان

ارغوان گياهي است از خانواده Leguminosac تيره فرعي Caesalpinaceae كه داراي گونه هاي متعددي است كه در ايران داري 5 گونه است به شرح ذيل مي باشد:

1- ارغوان Cercis siliquastrum

2- ارغوان افغانيCercis griffihii

3- ارغوان چينيCercis chinensis

4- ارغوان آمريكايي. ارغوان غربي يا باختريCercis occidentalis

5- ارغوان كاناداييCercis canadensis

دو گونه ابتدايي بومي ايران بوده و به صورت خودرو رويش دارند اما دو گونه بعدي بومي نبوده و در نقاط مختلف ايران كاشته شده اند.

نام فارسي:

ارغوان و در كتب طب سنتي به نام هاي خرزيق وارجوان نيز آمده است است و صاحب شرح الاسماء آن رانوعي داذي يا دادي خوانده است و دو نوع دادي ذكر كرده و مي نويسند.

در قسمت اول داذي را نوعي خاك هندي دانسته است ولي در حقيقت گياهي است بنام شيرزاد كه در ايران براي افزايش ترشح شير مي خورند و در قسمت دوم آن را درخت مي داند كه همان ارغوان است كه در الانبيه عن الحقايق الادويه به نام داذي گفته شده است.

نام انگليسي:

Judas Tree, Red Bud, Love Tree

گياه شناسي

ارغوان درختی است كه جبرائيل در هيبت آن بر موسي نازل گرديد.

اين جنس رستني؛ درختچه يا درختي خزان دار گاهي با رشد و نمو بوته اي كه آن را به خاطر شاخ و برگ و گلها فراوان، كوچك و پروانه آسا مورد توجه قرار مي دهند. گونه هاي اين جنس ارغوان در برابر يخبندان مقاوم و نياز به محل هايي كاملا آفتابي و خاك عميق، مرغوب و خوب زه كشي شده دارد درختي زيبا ؛ كوتاه به ارتفاع 2 تا 10 متر با برگ هاي غالبا ساده، كامل ؛ دايره اي، قلبي، بدون كرك و به رنگ سبز مات ؛ به عرض 12-7 سانتيمتر با رگبرگ هاي پنجه اي مشخص و در حاشيه يا قاعده به رنگ برنز مايل به قرمز مي باشند ، پوست ارغوان؛ كمي شكاف دار و مايل به قرمز است كه بعدها صورتي مايل به خاكستري مي شود و قاجي كوتاه و نامنظم دارد .گلها محوري، دسته اي (گروهي) بوده و در حدود 2 سانتيمتر عرض دارند . كاسه گل آن كوتاه، پهن، كمي مورب ؛ نسبتا كلفت؛ قوزدار با دندانه هاي كوتاه است ؛ گلبرگهاي ارغوان قرمز يا ارغواني مايل به بنفش به صورت 5 تايي جدا، پروانه اي كاذب (پروانه اي نما) هستند، جام نامنظم و شامل درفش كوچك و مخفي شده در بال ها است كه درفش داخلي توسط بقيه گلبرگ ها در بر گرفته شده و به صورت خوشه هايي كه قبل از پيدايش برگها روي شاخه ها و حتي روي ساقه اصلي و در اواسط بهار ظاهر مي شوند و منظره بسيار زيبايي به درخت مي بخشند مي باشند، پرچم ها 10 تايي، جدا و سر به زير و خامه آن درفشي است. كيسه هاي بساك ؛ لرزان (ميان چسب) و نيام آن پايك دار؛ چرمي ضخيم، فشرده و ناشكوفا است، سطح دروني و فضاي بين دانه ها توسط بخش گوشتي (خميري) جدا شده اند ؛ درز فوقاني بال دار و لبه دارمي باشد. دانه ها فشرده هستند. ميوه آن نيام مسطح داراي دانه هاي فراوان، بازشونده با دو كفه و شكوفا است كه در اواخر تابستان ايجاد مي شود. وقتي عمر گلها به پايان رسيد، بذرها در داخل نيام قرار گرفته و تمام طول سال روي شاخه ها باقي ميمانند. داراي دو واريته بوده كه يكي از اين دو واريته داراي گل هاي سفيد؛ با برگهاي متنوع و گوناگون است.  موسوم گل در فروردين و ارديبهشت قبل از پيدايش برگ است.

ارغوان براي ناحيه مديترانه اي است. اجتماعات مديترانه اي كليماتيك و كزروفيت مي باشد و شامل جنگل هاي نيمه خشك و سوزني برگ است، پايين بودن نسبي ميزان بارندگي و وجود بعضي عناصر مديترانه اي و يا نيمه مديترانه اي از قبيل زربين؛ داغداغان؛ ارغوان معمولي؛ زيتون و مورد اين ناحيه را مديترانه اي و يا مشابه آن مي سازند، درختچه هايي كه همراه جامعه زربين وجود دارند عبارتند از شيرخشت، قره ميخ، ياسمن زرد، مورد، زرشك، انار، سياه ال، سياه تلو، ارمك و گاهي هم در بعضي از دامنه هايي كه داراي خاك غني تر است درختان كركو، داغداغان، سفيدماز و كچف و زبان گنجشك، گوجه، گيلاس وحشي و سرخ و ليك در آن ديده مي شود، در رودبار و در شرق گرگان نيز ارغوان معمولي آنها مي پيوند درخت ارغوان يكي از عناصر مديترانه اي مي باشد كه هم در رودبار و هم در حوالي گرگان ديده مي شود و همه آنها شواهدي براي تشخيص اين اقليم به حساب مي آيد و همچنين در جامعه بلوط زاگرس درختان و درختچه ها اوجا، تايله، محلب، زالزالك، سنجد، چنار، زبان گنجشك؛ ارجنك ها؛ ونو؛ ارغوان ؛ عناب ؛ امرودو انچوچك و.... و گاهي نيز در مدارات پايين جامعه مذبور كه با جنگل هاي بنه- بادام هم جوار است عناصر آن جامعه يعني گونه هاي مختلف بادام بادام كوهي و غيره ديده مي شود و در جنگل هايي كه بر اثر قطع رو به انهدام گذارده و به قهقرا رفته است گون ها و كلاه ميرحسن هاي مختلف و گونه هاي علفي چند ساله و يا يك ساله گياهان خاردار ظاهر مي شود.

نهال ارغوان را در زمان اوليه رشد در فضاي باز مي كارند ، گونه ذكر شده درختي ارغوان نياز به محل هايي كاملا آفتابي و خاك عميق و مرغوب و خوب زه كشي شده دارد و در برابر يخبندان مقاوم مي باشد. اين درخت در خاك هاي گچي و آهكي راحت رشد ميكند و گرماي تند آفتاب و خشكي خاك را به آساني تحمل مي نمايد.

كليد شناسايي ساير گونه هاي Cercis

درختان و درخچه هاي بومي ايران 2 .گلبرگ هاي قرمز، نيام بار و انتهاي باريك شده بلند با طولي 6-7 برابر عرض در سطح پشتي با لبه باريك، برگها دايره اي، قلبي با دايره اي، كليوي شكل، با نوك فرورفته.

Cercis occidentalis Torr

درختچه يا درختي كوچك به ارتفاع تا  2.5 متر، گل ها 6 تا 12 تايي و بي كرك و خوشه اي، ارغواني مايل به قرمز به طول 5.cm1 ، نيام به طول 5.cm7 و به عرض 1.8  cmبرگ هاي دايره اي يا كليوي به عرض 7.5-3 سانتی متر با قاعده قلبي، نوك چاك دار است و پراكنش جغرافيايي در ايران به صورت دست كاشته شده در باغ گياه شناسي ملي ايران، باغ دانشكده كشاورزي كرج و در جهان آمريكا و كاليفرنيا است.

ارغوان كانادايي canadensis Cerci

بومي آمريكاي شمالي است و بذر آن را سازمان مطالعات اكولوژي نوشهر وارد نموده است، رشد آن رضايت بخش مي باشد، گلهاي آن صورتي و پايه آن در باغهاي كشور منتشر شده است. ارتفاع ارغوان كانادايي  m12 ، با تاج كروي پهن، برگها تخم مرغي پهن تا تقريبا دايره اي به طول 7 تا 12 سانتيمتر و قاعده آن قلبي به يكباره نوكدار، در سطح تحتاني كركدار تا بدون كرك، گلها قبل از برگها ظاهر مي شود و دمگل ها به طول 12-5  (mm)است. نيام خطي مستطيلي در هر دو انتها نوك تيز به طول )6-8(cm، اين درخت اغلب به خاطر گل هاي پيش رس زيبايش كاسته مي شود، اين درخت از طريق بذر تكثير مي شود. درختي است و داراي واريته هاي زيراست:

برگها کم و بیش کرک دار C.canadenss Var.pubescens Pursh

برگها در سطح تحتاني بي كرك  C .Fern glarifolia.f candensi

  گلها سفید C.candensis f.alba Rehd

گلها با تعدادي از پرچم هاي به گلبرگ تغيير يافته C.candensis plena sudw

بیشتر بخوانید: مقدمه ای برگیاه دارویی ارغوان

ارغوان چینی Cercis chinensis Bge  

درختي به ارتفاع تا m15 در حالت كاشته شده اغلب درخچه اي، برگها تقريبا دايره اي به طول  12-15 cmقلبي عميق و بي كرك، با سطح فوقاني شفاف، در حالت رسيده تقريبا چرمي،گلها 5 -8 تايي، قرمز ارغواني به طول 5.1-  8.1(cm) و دمگل به طول 6-15(cm) ، نيام به طول 7 -12 (cm)و باريك و پراكنش جغرافيايي در ايران به صورت دست كاشته شده است. در باغ گياه شناسي ملي ايران، باغ دانشكده كشاورزي كرج و پراكنش جهاني آن مركز چين است و ژاپن. گلها در اواخر اسفند ماه و در اوايل بهار شكفته مي شود و در اواسط فروردين برگها قلوه اي و نوك دار آن با رنگ سبز روشن ظاهر شده در آخر پاييز خزان مي كند. اين گياه به ايران وارد شده ودر شمال كاشته مي شود.

ارغوان افغانی Cercis griffithii Boiss

درختچه اي گسترده، بدون كرك برگها، دم برگ دار دايره اي، كليوي شكل، نوك كند، چال دار، در جهت عرضي پهن تر با قاعده اي تقريبا سر بريده ، توگود با رگبرگ هاي پنجه اي نيام مستطيلي – بيضوي با راس و قاعده نوك تيز درز فوقاني با بال پهن با گونه متفاوت است، برگها تقريبا كوچكتر به طول 3 -4 و به عرض 6 -4 ميلي متر، نوك كند ١٣ يا نوك چالدار، تقريبا چرمي با دم برگ كوتاه، دم برگ به طول 3 – 1.5 سانتيمتر، گلها دسته اي پرگل، د مگل گل دار كوتاه به طول حدود10 میلی متر، جام گل كوچك به طول كم و بيش10 میلی متر، ارغواني مايل به بنفش به رنگ نيام به طول 6 - 8 به عرض 1.8 – 1.5 ميليمتر با دو انتهاي كمي باريك شده، در سطح پشتي با بالي به عرض حدود 2 میلی متر و در شمال ايران و تركمنستان و افغانستان و آسياي مركزي يافت مي شود.

زادگاه درخت ارغوان

سرزمين مادرياش مناطق شرق مديترانه است و در كشور ما گسترش زيادي دارد. بومي آسيا و اروپا و در جنگل هاي شمال و ارتفاعات ميان بند رشد مي كند.

پراكنش جغرافيايي

پايين ترين ارتفاع آن در رستم آباد در 180 متر ارتفاع از سطح دريا مي باشد، در صورتي كه در نوده در 900 متر ارتفاع ديده مي شود و در گرگان بيش از مناطق ديگر انتشار دارد، در درخت كهن سال، گل هاي ارغوان قبل از باز شدن برگ در اوايل ارديبهشت ماه برنگي يك دست در مي آيد و باغ چمن را زينت مي بخشد، اين درخت در لرستان و بروجرد و كوه الوند و درختان آباد همدان جنگل هاي شمال ايران؛ ارتفاعات ميان بند؛ گرگان؛ رستم آباد؛ سفيد رود و تقريبا در تمام نواحي ساحلي خزر در مازندان و گيلان، نواحي غرب تهران؛ مناطق جنوبي البرز در شاهرود؛ كرمان؛ تنگه ي گاوز در شمال شرقي شهر ايلام ، همدان، لرستان و فارس به صورت خودرو ميرويد. اين درخت را به عنوان گياه زينتي ميكارند. در شهرهاي شمالي ااستان خوزستان مانند دزفول، شوشتر، مسجدسليمان و هفت تپه نيز اين گياه به وفور يافت ميشود. گونه ارغوان افغاني در پشت كوه و پل دختر لرستان و تنگ ملاوي مي رويد و برگ هاي آن از گونه هاي شمال ايران كوچكتر است.

پراكنش جهاني

در ايران، تركمنستان، افغانستان، آسياي مركزي (تاجيكستان) ؛ اروپا و مناطق شرق مديترانه است.