سنبل الطیب

نام فارسی:

سنبل الطیب 

نام علمی:

Valeriana offisinaliss

نام انگلیسی:

Valeriana

 خصوصیات گیاهی:

سنبل الطیب گیاهی استوار و چند ساله است. منشا این گیاه نواحی معتدله اروپا و آسیا ( بین عرض های جغرافیایی 41 و 70 درجه) گزارش شده است در سال اول رویش، برگ های طوقه ای ظاهر می شوند و گیاه پس از گذراندن سرمای زمستان در سال دوم به ساقه می رود. ارتفاع ساقه متفاوت بوده و به شرایط اقلیمی محل رویش گیاه بستگی دارد و بین 50 تا 150 سانتی متر متغییر است.

ساقه، تو خالی، استوانه ای شکل و دارای شیار های طولی است. برگ ها به صورت متقابل نسبت به یکدیگر قرار می گیرند. برگ های پایینی دمبرگ بلندی دارند، در حالی که به تدریج به طرف بالا از طول دمبرگ ها کاسته می شود. گل ها از اواسط بهار (اواخر اردیبهشت سال دوم) به صورت مجتمع در انتهای ساقه های اصلی و فرعی پدیدار می شوند. گل ها دو جنسی، سفید یا صورتی رنگ هستند و بوی مطبوعی دارند. میوه تخم مرغی شکل بوده و به شکل قهوه ای روشن و به طول 3 تا 5 و عرض 1.2 تا 1.5 میلی متر است.

ریشه سنبل الطیب دارای ریزومی کوتاه واستوانه ای شکل است که از آن انشعابات متعدد گوشتی و استوانه ای شکل به طول 10 تا 15 سانتی متر و به قطر 2 تا 5 میلی متر خارج می شود. قسمت خارجی ریشه قهوه ای روشن و قسمت داخلی آن سفیدرنگ است. وزن هزار دانه 5/0 تا6/0 گرم است.

قسمت دارویی:

ریشه و ریزوم سنبل الطیب خاصیت دارویی داشته و حاوی مواد موثره هستند..

مواد موثره:

همانطور که ذکر شد، ریشه و ریزوم سنبل الطیب حاوی مواد موثره ای از نوع اسانس و ترکیبات ایریدوئیدی است. مهم ترین ترکیبات تشکیل دهنده اسانس را اسیدوالرنیک، اسید ایزو والرنیک، والرنون و مهمترین ترکیبات ایریدوئیدی را والپوتریات  تشکیل می دهد.

خواص درمانی:

مواد موثر سنبل الطیب بر روی سیستم عصبی مرکزی تاثیر می‌گذارد و آرام‌بخش، خواب‌آور و ضد تشنج است.همچنین برای درمان افسردگی می توان از مواد موثره سنبل الطیب استفاده کرد.
 

مواد و عناصر غذایی:

سنبل الطیب در طول رویش به مقادیر متوسط این مواد و عناصر غذایی نیاز دارد.زیادی... مواد و عناصر غذایی در زمین، به شدت سبب کاهش عملکرد ریشه و مواد موثره آن می‌شود. تناسب صحیح بین ازت و فسفر نه تنها سبب افزایش عملکرد ریشه می شود، بلکه تاثیر مطلوبی در رویش گیاه خواهد داشت. تحقیقات نشان می‌دهد پتاس اثر چندانی بر روی عملکرد ریشه ندارد ولی کودهای حیوانی کاملا پوسیده سبب افزایش عملکرد ریشه می شوند.

فصل پاییز هنگام آماده سازی خاک، افزودن ۲۰ تا ۱۵ تن در هکتار کود حیوانی کاملا پوسیده به زمین ضروری است. همچنین افزودن ۴۰ تا ۵۰ کیلوگرم در هکتار اکسید فسفر، ۲۰ تا ۳۰ کیلوگرم در هکتار اکسید پتاس و ۳۰ تا ۴۰ کیلوگرم در هکتار ازت به عنوان مقادیر پایه، نقش عمده‌ای در افزایش 
عملکرد ریشه دارد. اواسط بهار باید ۴۰ تا ۵۰ کیلوگرم در هکتار ازت به صورت سرک در اختیار گیاهان قرار گیرد.
 

سازگاری:

سنبل الطیب در طول رویش به هوای معتدل و آب نسبتاً زیادی نیاز دارد. این گیاه را در منطقه هایی که بارندگی سالانه بین ۶۰۰ تا ۷۰۰ میلی متر باشد می توان کشت کرد. بذر سنبل الطیب در دمای ۱۸ تا ۲۰ درجه سانتی گراد و در حضور نور و رطوبت کافی جوانه میزند. تاریکی مانع رویش بذر این گیاه می شود. سنبل الطیب را در خاکهایی با بافت متوسط، حاصلخیز و غنی از ترکیبات و مواد هوموسی و با زهکش مناسب باید کشت کرد. ضخامت زیاد سطح الارض سبب گسترش و توسعه ریشه و نیز سبب افزایش عملکرد آن می‌شود. خاکهای سنگین و بسیار مرطوب برای کشت سنبل الطیب مناسب نیستند.

کشت در چنین خاک هابی سبب ضعیف شدن گیاه و تولید ریشه های کوچک، نازک و شکننده می شود که هنگام برداشت ریشه و شستن آنها مقادیر زیادی ریشه در زمین باقی می‌ماند و سبب کاهش شدید عملکرد می‌شود.

بیشتر بخوانید: ماریتیغال 

آماده سازی خاک:

آماده سازی خاک به زمان و روش کشت سنبل الطیب بستگی دارد. چنانچه سنبل الطیب در فصل پاییز کشت شود باید پس از برداشت محصول قبلی، کود حیوانی مورد نیاز گیاه به خاک اضافه شده و سپس شخم متوسطی زده شود.

در صورت لزوم پس از اضافه کردن کودهای شیمیایی مورد نیاز گیاه، به منظور شکستن کلوخه های دیسک مناسبی زده می شود و سپس زمین تسطیع شده و بستر خاک برای کشت این گیاه آماده می شود. چنانچه سنبل الطیب در فصل بهار شود از انجام اعمالی که سبب کاهش رطوبت خاک شود باید خودداری نمود.
 

کاشت:

تکثیر سنبل الطیب به شرایط اقلیمی محل رویش گیاه بستگی دارد. سنبل الطیب توسط بذر و یا از طریق رویشی قابل تکثیر است.  کاشت سنبل الطیب از طریق بذر به دو روش مستقیم و غیر مستقیم صورت می گیرد.

کاشت مستقیم:

در بعضی از کشورها به علت بالا بودن رطوبت و بارندگی کافی از روش کاشت مستقیم استفاده می شود. زمان مناسب برای کاشت مستقیم اوایل بهار است. در این صورت بذر در ردیف هایی به فاصله ۴۰ سانتی متر کشت می شوند.
 

کاشت غیر مستقیم:

در این روش بذر در اواسط تابستان (نیمه دوم تیر) در خزانه و در ردیف هایی به فاصله ۲۰ تا ۱۵ سانتی متر و به صورت سطحی کشت شده و غلتک مناسبی زده می شود. نشاها پس از دو و نیم تا دو ماه هنگامی که ارتفاع آنها به ۱۷ تا ۱۵ سانتی متر رسید (اواخر شهریور تا اوایل مهر) به زمین اصلی منتقل می شوند. فاصله ردیف ها در زمین اصلی باید ۵۰ تا ۴۰ سانتی متر و فاصله دو بوته در هر متر طول، ۲۵ تا ۲۰ سانتیمتر باشد.

تکثیر رویشی:

تکثیر رویشی از طریق تقسیم بوته انجام می‌گیرد. در تکثیر رویشی گیاهان به سرعت به گل رفته و ریشه توسعه نمی یابد. از این رو به ندرت در شرایط خاصی از این روش برای تکثیر سنبل الطیب استفاده می شود.
 

مراقبت و نگهداری:

چنانچه نشاها در فصل پاییز از خزانه به زمین اصلی منتقل شوند، ممکن است ریشه آنها به بیرون از خاک رشد کند .از این رو اوایل بهار باید غلتک مناسبی روی ریشه ها زده شود. اوایل بهار نیز کود ازت مورد نیاز گیاهان به صورت سرک باید به خاک اضافه شود. علف های هرز در جذب رطوبت و مواد و عناصر غذایی با سنبل الطیب رقابت می کنند .

از این رو مبارزه با علفهای هرز نقش عمده‌ای در افزایش عملکرد ریشه سنبل الطیب دارد. برگردان کردن خاک بین ردیفها نه تنها سبب تهویه خاک و افزایش عملکرد ریشه می شود، بلکه در از بین بردن علفهای هرز بسیار موثر است. بیماریها و آفات ممکن است در طول رویش خسارت زیادی به گیاهان وارد کنند که عدم توجه به آنها سبب کاهش شدید عملکرد ویژه می شود بیماریهای قارچی سنبل الطیب عبارتند از:

سفیدک سطحی که در نتیجه حمله این قارچ ،سطح برگ پوشیده از مواد سفید رنگ مایل به خاکستری می شود. بابکارگیری روش‌های مناسب به زراعی مانند تناوب کشت، دادن مواد و عناصرغذایی به  گیاه و تراکم مناسب می‌توان از ابتلای گیاهان به این بیماری ها جلوگیری کرد.
 

برداشت:

ریشه سنبل الطیب مانند هر ریشه حاوی مواد موثره، اواخر دوره رویش (پاییز یا زمستان) بیشترین مقدار مواد موثره را دارد. چنانچه ریشه‌ها در پاییز به زمین اصلی منتقل شده باشند، باید در فصل پاییز (مهر _آبان )سال بعد برداشت شوند.

اگر نشاها در فصل بهار به زمین اصلی منتقل شده باشند، به ندرت در فصل پاییز سال بعد برداشت شوند. قبل از برداشت ریشه ،ابتدا باید اندام های هوایی گیاه آن را برداشت کرد. درسطح کم کشت ،پس از آبیاری زمین با بیل یاچهارشاخ اقدام به برداشت ریشه می‌شود در حالی که در سطوح وسیع کشت با استفاده از ماشین (مانند ماشین برداشت سیب زمینی) محصول ریشه را برداشت می‌کنند .پس از برداشت، ریشه‌ها را با آب جاری شسته و بلافاصله خشک می‌کنند. دمای مناسب برای خشک کردن ریشه ۴۰ تا۵۰ درجه سانتی گراد است، عملکرد ریشه متفاوت بوده و به شرایط اقلیمی محل رویش ،نوع گیاه و روش کاشت و به طور متوسط بین یک‌ونیم تا دو تن در هکتار است.

بیشتر بخوانید: کدو تخم کاغذی